Semele (roślina)

Semele
Ilustracja
Semele androgyna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

Semele

Nazwa systematyczna
Semele Kunth
Abh. Königl. Akad. Wiss. Berlin 1842: 49 (1844)[3]
Typ nomenklatoryczny

Semele androgyna (L.) Kunth[4]

Synonimy

Amphion Salisb.

Homonimy

Semele Schumacher, 1817 (rodzaj małży)[5]

Semele Kunthrodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje trzy gatunki występujące endemicznie na Wyspach Kanaryjskich i Maderze[3]. Gatunek Semele androgyna uprawiany jest jako roślina ozdobna[6].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od mitycznej Semele, córki Kadmosa, matki Dionizosa[7].

Morfologia

Semele androgyna
Pokrój
Wiecznie zielone pnącza[8] o zielonych pędach, osiągające wysokość 5–7[9][8], albo liany osiągające wysokość 20 metrów[6].
Pędy
Podziemne, krótkie kłącze. Główna oś łodygi rozgałęziająca się[9], wierzchołkowo wijąca[8]. Odgałęzienia boczne jednokrotne, długości 90 cm[8]. W górnym odcinku głównej osi łodygi oraz na odgałęzieniach bocznych wyrasta do 40 zielonych, lancetowatych do sercowato-jajowatych gałęziaków, typu fyllokladium[9], wielkości 2,5–7×1–5 cm[8], odwróconych do góry nogami, przypominających krótkoogonkowe liście[9].
Liście
Zredukowane, jajowate, długości 4–8 mm[8], szybko usychające i opadające, skupione na bocznych odgałęzieniach[9], głównie wspierające gałęziaki[8]. Liście właściwe, długoogonkowe występują wyłącznie u siewek oraz rzadko wyrastają bezpośrednio z kłącza[9].
Kwiaty
Rośliny jednopienne. Kwiaty wyrastające w pęczkach we wcięciach na brzegach gałęziaków (przy czym gałęziaki, na których nie powstają kwiaty są całobrzegie), a w przypadku Semele gayae na ich powierzchni. Każdy kwiat wsparty jest kilkoma podsadkami. Szypułki członowane, u nasady okwiatu lub blisko niej[9]. Okwiat gwiaździsty, sześciolistkowy[9], białawy[10] do kremowego[8]. Listki okwiatu częściowo zrośnięte na 1/3 długości[8]. Sześć pręcików o nitkach zrośniętych ze sobą w rurkę, a ta zrośnięta z rurką okwiatu. Pylniki sąsiadujących pręcików wydają się być złączone, a każda para pylników osadzona jest na niepozornym łączniku. Pylniki pękają do góry. Zalążnia kulistawa, trójkomorowa, z dwoma zalążkami w każdej komorze. Szyjka słupka wydłużona, zakończona trójsiecznym znamieniem o brodawkowatych łatkach. W kwiatach żeńskich pręcikowie jest wykształcone, lecz mniejsze i z niepękającymi pylnikami. W kwiatach męskich słupkowie jest szczątkowe. Ziarna pyłku o cienkiej egzynie, bezaperturowe[9].
Owoce
Pomarańczowoczerwone jagody[8]. Nasiona duże, kulistawe, jeśli występują pojedynczo, lub spłaszczone, twarde, białawe, z cienką łupiną. Bielmo nie magazynuje skrobi, lecz hemicelulozy, ziarno aleuronowe i tłuszcze[9].
Gatunki podobne
Od innych przedstawicieli plemienia Rusceae odróżnia się pnącym pokrojem[9].

Biologia i ekologia

Rozwój
Wzrost nowych pędów rozpoczyna się wiosną. Kwiaty pojawiają się po 12 miesiącach. Owoce dojrzewają 9–12 miesięcy po zapyleniu kwiatów[8].
Wymagania siedliskowe
Semele androgyna i S. menezesii zasiedlają makaronezyjskie lasy wawrzynolistne[10], głównie w skalistych, zalesionych wąwozach interioru[11]. Na Maderze S. androgyna rozszerza zasięg na nizinne obszary suche. S. gayae jest endemitem Gran Canarii, gdzie występuje na klifach i zboczach w lasach reliktowych[10].
Cechy fitochemiczne
W Semele androgyna zidentyfikowano obecność flawonoidów, flawonów i kwasów fenolowych[11].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 40. Kariotyp składa się z 6 dużych i 14 małych chromosomów submetacentrycznych[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodzaju
Rodzaj zaliczany do plemienia Rusceae podrodziny Nolinoideae w rodzinie szparagowatych (Asparagaceae)[12][2]. Historycznie, na przykład w systemie Takhtajana z 1997 roku i systemie Kubitzkiego z 1998 roku, zaliczany do rodziny myszopłochowatych (Ruscaceae)[9].
Wykaz gatunków[3]
  • Semele androgyna (L.) Kunth
  • Semele gayae (Webb & Berthel.) Svent. & G.Kunkel
  • Semele menezesii J.G.Costa

Zagrożenie i ochrona

Gatunek Semele gayae ujęty jest na Czerwonej Liście Flory Naczyniowej Hiszpanii ze statusem narażony na wyginięcie[13].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-05] (ang.).
  3. a b c Ruscus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-23].
  4. Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum) (ang.). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-10-05].
  5. Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon (ang.). 1989–. [dostęp 2021-10-05].
  6. a b David J. Mabberley: Mabberley's plant-book: A portable dictionary of plants, their classification and uses. Cambridge, Wielka Brytania: Cambridge University Press, 2017. ISBN 978-1-107-11502-6. OCLC 982092200.
  7. David Gledhill: The Names of Plants.. Wyd. 4. Leiden: Cambridge University Press, 2008, s. 348. ISBN 978-0-511-47855-0. OCLC 476234730.
  8. a b c d e f g h i j k J. Cullen i inni red., The European garden flora, flowering plants: a manual for the identification of plants cultivated in Europe, both out-of-doors and under glass, wyd. 2, Cambridge: Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0-521-76167-3, OCLC 733546580.
  9. a b c d e f g h i j k l m P.F. Yeo: Ruscaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 412–426. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.)
  10. a b c Christina S. Schuessler, No Tertiary relicts? A biogeographical study on the Macaronesian laurel forest species in Daucus (Apiaceae), Geranium (Geraniaceae), Gesnouinia (Urticaceae), Phyllis (Rubiaceae), Semele (Asparagaceae) and Visnea (Pentaphylacaceae), Uniwersytet w Heidelbergu, 2020.
  11. a b F.T. Ganança (i inni). Flavonoids in phylloclades discriminate endemic Semele androgynachemotypes from Madeira. „South African Journal of Botany”. 71 (2), s. 160-166, 2005. 
  12. Taxon: Ruscus (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2021-09-23].
  13. Lista Roja 2008 de la Flora Vascular Española. Wyd. 1a.. Madrid: Sociedad Española de Biología de la Conservación de las Plantas, 2008, s. 58. ISBN 978-84-691-7375-6.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Semele androgyna k7.jpg
Autor: H.-U. Küenle, Licencja: CC BY-SA 3.0
Semele androgyna, Levada da Ribeira da Janela near Lamaceiros, Madeira, Portugal - Phylloclade with fruits
Semele androgyna 2 (scott.zona).jpg
Autor: Scott Zona from USA, Licencja: CC BY 2.0
Tresco Abbey Garden, Scilly Is., UK. 20 June 2009. The "leaves" are actually flattened stems (cladodes) that have taken over the function of leaves.
Curtis's botanical magazine (8294338722).jpg
Listed in the magazine as Ruscus androgynus it is now accepeted as Semele androgyna.
Semele gayae kz3.JPG
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Semele gayae in Los Tilos de Moya, Gran Canaria
Semele androgyna k6.jpg
Autor: H.-U. Küenle, Licencja: CC BY-SA 3.0
Semele androgyna, Levada da Ribeira da Janela near Lamaceiros, Madeira, Portugal - Phylloclades with buds