Serafin (Ostroumow)

Serafin

Серафим

Michaił Ostroumow Михаил Остроумов
Arcybiskup smoleński i dorogobuski
Kraj działania	ZSRR
Data i miejsce urodzenia	6 listopada 1880 Moskwa
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1937 las katyński
Arcybiskup smoleński i dorogobuski
Okres sprawowania	1927–1936
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Inkardynacja	Eparchia smoleńska
Śluby zakonne	14 września 1904
Diakonat	wrzesień 1904
Prezbiterat	19 września 1904
Chirotonia biskupia	3 kwietnia 1916

Serafin, imię świeckie Michaił Mitrofanowicz Ostroumow (ur. 6 listopada 1880 w Moskwie, zm. 8 grudnia 1937 w lesie katyńskim) – rosyjski biskup prawosławny, święty nowomęczennik.

Był synem cerkiewnego psalmisty. Ukończył seminarium duchowne w Moskwie, a następnie Moskiewską Akademię Duchowną. W latach 1906–1914 był przełożonym monasteru św. Onufrego w Jabłecznej, przyczyniając się w znaczący sposób do jego rozwoju jako ośrodka kultowego i oświatowego. Następnie przez rok kierował prawosławnym seminarium duchownym w Chełmie; w 1915 razem z całą kadrą placówki udał się na bieżeństwo do Moskwy.

3 kwietnia 1916 został wyświęcony na biskupa bialskiego, wikariusza eparchii chełmskiej. W roku następnym został ordynariuszem eparchii orłowskiej. W latach 1922–1924 więziony za przeciwstawianie się konfiskacie majątku Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Od 1927 do 1936 był ordynariuszem eparchii smoleńskiej. Bezskutecznie sprzeciwiał się antyreligijnej polityce miejscowych władz radzieckich. W 1936 aresztowany, oskarżony o kierowanie grupą kontrrewolucyjną, został początkowo skazany na karę więzienia. Po wznowieniu śledztwa w roku następnym został skazany na karę śmierci i rozstrzelany, najprawdopodobniej w lesie katyńskim.

W 2001 Rosyjski Kościół Prawosławny uznał go za świętego nowomęczennika.

Życiorys

Młodość

Urodził się w rodzinie cerkiewnego psalmisty Mitrofana Ostroumowa. Jego ojciec służył w jednej z parafialnych cerkwi w Moskwie^[1]. Ukończył niższą szkołę duchowną przy Monasterze Zaikonospasskim, następnie seminarium duchowne w Moskwie w 1900 i Moskiewską Akademię Duchowną w 1904^[2]. 14 września 1904 złożył śluby zakonne przed biskupem dmitrowskim Tryfonem, w monasterze Objawienia Pańskiego w Moskwie^[3].

We wrześniu 1904 został kolejno wyświęcony na hierodiakona, a następnie na hieromnicha^[4]. Natychmiast po święceniach udał się do Pustelni Optyńskiej, gdzie pracował w kuchni klasztornej i pełnił funkcje kanonarchy^[1]. Następnie wrócił do Moskwy, gdyż został w Moskiewskiej Akademii Duchownej zatrudniony jako p.o. docenta w katedrze teorii i historii homiletyki^[1].

W monasterze w Jabłecznej

Kaplica Zaśnięcia Matki Bożej w Jabłecznej, wzniesiona pod nadzorem archimandryty Serafina

W 1905 hieromnich Serafin odbył razem z profesorem teologii Michaiłem Tariejewem podróż do monasterów w Wirowie oraz w Leśnej, jak również na Chełmszczyznę. Pod wpływem doświadczeń z podróży postanowił zrezygnować z pracy w Akademii i podjąć służbę duszpasterską w tymże regionie^[1]. W 1906, zgodnie z wyrażoną prośbą, został zaliczony w poczet mnichów monasteru św. Onufrego w Jabłecznej^[3]. Od września tego roku był zastępcą przełożonego klasztoru^[1]. Wspólnie z kierującym wspólnotą archimandrytą Józefem Serafin (Ostroumow) działał na rzecz poprawy sytuacji materialnej wspólnoty i poszerzenia zakresu prowadzonej przez mnichów pracy dobroczynnej oraz oświatowej^[1]. Działania te miały związek z zadaniami, jakie wyznaczył monasterowi Świątobliwy Synod Rządzący po wydzieleniu eparchii chełmskiej z eparchii warszawskiej i nadwiślańskiej w 1905. Klasztor miał stać się znaczącym ośrodkiem rusyfikacji i propagowania prawosławia, przeciwdziałając porzucaniu tego wyznania przez byłych unitów chełmskich, którzy po edykcie tolerancyjnym cara Mikołaja II w znacznej liczbie (nawet 200 tys. osób) przeszli na katolicyzm obrządku łacińskiego^[5][6].

W październiku 1907 hieromnich Serafin został kierownikiem dwuklasowej szkoły parafialnej prowadzonej przy monasterze, jak również nowo otwartych w tym roku kursów nauczycielskich, przygotowujących przyszłych pracowników dydaktycznych dla rocznych szkół działających przy cerkwiach. Inaugurując działalność kursów, duchowny podkreślał, iż placówkom edukacyjnym na Chełmszczyźnie potrzebni są nauczyciele pochodzący z tego samego regionu, gdyż osoby przybyłe z innych części Imperium Rosyjskiego nie rozumieją specyfiki miejscowej kultury^[7]. Duchowny z powodzeniem pozyskiwał darczyńców na potrzeby prowadzonych w monasterze remontów i rozbudów. Dzięki jego wysiłkom wspólnotę znacząco wsparł finansowo ks. Nikołaj Kopiew z Moskwy^[4]. Jego wkład pozwolił na przebudowę i kapitalny remont głównej klasztornej świątyni – soboru św. Onufrego. Komisją koordynującą remont kierował hieromnich Serafin^[8].

W listopadzie 1907 przełożony monasteru św. Onufrego, archimandryta Józef, został decyzją Synodu przeniesiony do eparchii nowogrodzkiej. 1 grudnia tego samego roku hieromnich Serafin objął obowiązki p.o. przełożonego. Dwa tygodnie później w głosowaniu mnichów został wybrany do pełnienia tejże funkcji na stałe. Po raz pierwszy od kilku dziesięcioleci nowego przełożonego wytypowała sama wspólnota, nie zaś Świątobliwy Synod Rządzący^[3]. Organ ten jedynie zatwierdził dokonany wybór w dniu 18 stycznia 1908, zaś 2 lutego tego samego roku hieromnich Serafin otrzymał godność archimandryty^[8].

Jako przełożony klasztoru w Jabłecznej Serafin (Ostroumow) doprowadził do wzniesienia w bezpośrednim sąsiedztwie monasteru kaplicy Zaśnięcia Matki Bożej (poświęconej w sierpniu 1907), jak również sfinalizował prace nad organizacją filialnego skitu Świętych Sergiusza i Hermana nad Jeziorem Białym (otwartego w 1909). Obydwie inwestycje również sfinansował ks. Nikołaj Kopiew^[8]. Kolejnym obiektem zbudowanym w monasterze w czasie kierowania nim przez archimandrytę Serafina była kaplica Spotkania Pańskiego wzniesiona nad brzegiem Bugu. Budynek ten został zbudowany za pieniądze ze składek wiernych i poświęcony w 1912. W tym samym roku działalność rozpoczęła druga filia klasztoru – w Dratowie. Archimandryta ubiegał się również o wsparcie finansowe Świątobliwego Synodu Rządzącego na budowę nowej dzwonnicy klasztornej. Środki na ten cel uzyskał dopiero w 1913, jednak z powodu wybuchu I wojny światowej budowa nigdy nie została nawet rozpoczęta^[8]. Duchowny był także jednym z inicjatorów wzniesienia cerkwi Opieki Matki Bożej w Sławatyczach w pobliżu Jabłecznej, co nastąpiło w latach 1910–1912^[9].

W okresie sprawowania obowiązków przełożonego monasteru w Jabłecznej przez archimandrytę Serafina mnisi otworzyli dwuklasową szkołę we wsi Otoki, w której naukę pobierało 62 dzieci oraz niższą szkołę jednoklasową w Jabłecznej przeznaczoną dla 60 osób^[10]. Odrębną placówką była szkoła rzemiosła, oferująca praktyczne kursy rolnicze, ogrodnicze i sadownicze, weterynaryjne, leśnicze, mleczarskie i pszczelarskie^[11]. Klasztor ponownie stał się ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym^[12]. Mnisi byli również zapraszani do głoszenia kazań w różnych parafiach eparchii chełmskiej lub podejmowali pracę na rzecz propagowania prawosławia w austriackiej Galicji. Odrębne wysiłki archimandryty Serafina dotyczyły dokumentowania historii monasteru w Jabłecznej. Przed I wojną światową duchowny pracował nawet nad pracą badawczą przedstawiającą jego dzieje, jednak jej tekst najprawdopodobniej zaginął w czasie działań wojennych^[13].

Rektor seminarium duchownego w Chełmie

Budynek prawosławnego seminarium duchownego w Chełmie. Serafin (Ostroumow) był jego ostatnim rektorem przed faktycznym ustaniem działalności placówki w 1915

28 stycznia 1914 Świątobliwy Synod Rządzący wyznaczył archimandrytę Serafina na rektora prawosławnego seminarium duchownego w Chełmie. Duchowny zasiadł także w radzie naukowej eparchii chełmskiej i wstąpił do Bractwa Przenajświętszej Bogurodzicy działającego przy administraturze. Brał udział w redagowaniu eparchialnych pism, w tym głównego organu prasowego, Chołmskaja Jeparchialnaja Żizn'^[13] i gazety Narodnyj Listok^[2].

W 1915 archimandryta Serafin udał się na bieżeństwo razem ze wszystkimi pracownikami seminarium i innymi duchownymi prawosławnymi z Chełma^[14]. Udał się wówczas do Moskwy, gdzie utrzymywał kontakt z uchodźcami z Chełmszczyzny i działał na rzecz poprawy ich sytuacji na wychodźstwie^[13]. Rektorem seminarium chełmskiego pozostawał formalnie do 1916^[2].

Biskup

Biskup orłowski

3 kwietnia 1916 miała miejsce jego chirotonia na biskupa bialskiego, wikariusza eparchii chełmskiej. W charakterze konsekratorów w obrzędzie udział wzięli m.in. metropolita moskiewski i kołomieński Makary, arcybiskup grodzieński i brzeski Michał, biskup białostocki Włodzimierz i biskup nowogieorgijewski Joazaf^[2]. 21 kwietnia 1916 biskup Serafin został mianowany locum tenens eparchii chełmskiej^[a]. W maju 1917 rosyjski Rząd Tymczasowy powierzył mu także obowiązki locum tenens eparchii orłowskiej. 18 sierpnia 1917 został jej ordynariuszem, przy równoczesnym zwolnieniu z poprzednich funkcji^[2]. W eparchii orłowskiej szczególnie interesował się działalnością seminarium duchownego w Orle, szkoły eparchialnej, cerkiewnych pism i monasterów. Został członkiem honorowym Orłowskiego Towarzystwa Cerkiewno-Historycznego^[13]. Gdy władze radzieckie zabroniły prowadzenia szkół cerkiewnych, organizował nielegalne lekcje religii. Wielokrotnie występował z kazaniami i organizował procesje^[15]. Uczestniczył w pracach Soboru Lokalnego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w latach 1917–1918^[2].

W czasie pracy duszpasterskiej w Orle biskup Serafin dwukrotnie był poddawany bezpośrednim represjom. 14 marca 1918 został osadzony w areszcie domowym bez prawa korespondencji, był dwukrotnie przesłuchiwany. 6 lipca tego samego roku Czeka rozpędziła zebranie eparchialne w domu biskupim w Orle, a w samym budynku przeprowadziła przeszukanie^[15]. W 1922 biskup Serafin został aresztowany pod zarzutem czynnego sprzeciwiania się akcji konfiskaty kosztowności cerkiewnych^[b] i w czerwcu tego samego roku skazany na siedem lat więzienia w pełnej izolacji^[15] na podstawie sfingowanych oskarżeń^[2]. Wyrok został następnie złagodzony do półtora roku^[2]. Ostatecznie został zwolniony z więzienia po roku i dziesięciu miesiącach, po czym wrócił do Orła^[2]. Według innych źródeł do czynnej działalności duszpasterskiej wrócił dopiero w 1926^[4][15].

29 maja 1924 został podniesiony do godności arcybiskupiej^[15]. Po powrocie do Orła podjął zdecydowaną walkę z Żywą Cerkwią. W grudniu 1926 został aresztowany po raz kolejny i zmuszony do wyjazdu z miasta^[2].

Biskup smoleński, aresztowanie i śmierć

1 listopada 1927 objął katedrę smoleńską. Zamieszkał w Smoleńsku, nie mógł jednak służyć w katedralnym soborze Zaśnięcia Matki Bożej, został on bowiem przekazany Żywej Cerkwi. Funkcje soboru katedralnego przejęła zatem tymczasowo cerkiew św. Mikołaja w Smoleńsku, zaś w 1929, gdy świątynia ta została zamknięta (razem z kilkunastoma innymi prawosławnymi placówkami duszpasterskimi) – cerkiew Świętych Piotra i Pawła. Arcybiskup Serafin starał się przeciwstawiać antyreligijnej polityce władz radzieckich, nie miał jednak ku temu realnych możliwości. W 1931 w parafiach eparchii smoleńskiej przeprowadzona została konfiskata szat liturgicznych, w 1935 – konfiskata dzwonów cerkiewnych, zaś w 1936 cerkiew Świętych Piotra i Pawła została odebrana wiernym i zaadaptowana na archiwum^[15].

11 listopada tego samego roku doszło do kolejnego aresztowania arcybiskupa Serafina, który został oskarżony o prowadzenie agitacji antyradzieckiej. Duchowny miał kierować kontrrewolucyjnym ugrupowaniem złożonym z prawosławnych kapłanów, a w swoich kazaniach zapowiadać rychły upadek komunizmu; ponadto hierarsze zarzucono zachęcanie innych duchownych do podejmowania starań o otwieranie zamkniętych cerkwi. Razem z Serafinem sądzonych było ośmiu innych kapłanów prawosławnych^[15]. Wszyscy podsądni nie przyznali się do winy^[2]. Wszystkim wymierzono karę pięciu lat więzienia i skierowano do obozu w Karagandzie^[2].

W listopadzie 1937, tj. pół roku od przewiezienia do miejsca odbywania kary, sprawa arcybiskupa Serafina została wznowiona, oficjalnie z powodu ujawnienia nowych istotnych dla niej okoliczności. W powtórnym procesie hierarcha został skazany przez trójkę NKWD na karę śmierci przez rozstrzelanie. Jego egzekucja odbyła się najprawdopodobniej w lesie katyńskim 8 grudnia 1937^[15].

Kanonizacja i upamiętnienie

Święty
Serafin

święty nowomęczennik
Czczony przez	Rosyjski Kościół Prawosławny
Kanonizacja	17 lipca 2001 przez Rosyjski Kościół Prawosławny
Wspomnienie	25 listopada/8 grudnia oraz I niedziela po 25 stycznia/7 lutego
Szczególne miejsca kultu	cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Katyniu

21 listopada 1958 Prezydium Smoleńskiego Sądu Okręgowego pośmiertnie zrehabilitowało Serafina (Ostroumowa). Decyzja ta została potwierdzona przez prokuraturę smoleńską 21 lipca 1989^[15].

Arcybiskup smoleński został 17 lipca 2001 kanonizowany jako jeden z Soboru Świętych Nowomęczenników i Wyznawców Rosyjskich. Jako dzień wspomnienia, obok daty ogólnego wspomnienia soboru, wyznaczono rocznicę śmierci^[15].

Jego pamięci poświęcona jest wystawa w podziemiach cerkwi Zmartwychwstania Pańskiego w Katyniu, poświęconej w 2012^[16]. Kult Serafina pojawił się również na początku XXI w. w diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, w miejscach, gdzie duchowny służył sto lat wcześniej^[17]. W 2014 arcybiskup lubelski i chełmski Abel erygował w Białej Podlaskiej parafię pod jego wezwaniem^[18].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• На память о наречении и священной хиротонии преосвященнейшего Серафима, первого епископа Бельского и викария Холмской епархии 2-3 апреля 1916 г. — Москва : Холм. св.-Богородиц. братство, 1916. — 38 с.
• Житие новомученика и исповедника святителя Серафима Остроумова, 1880—1937 гг. / [Под ред. Секретаря Орл.-Ливен. епарх. упр. протоиерея Иоанна Троицкого]. — Орел : Воробьев, 2002. — 39 с.; 20 см. — (Святые земли орловской).
• J. Charkiewicz. Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w biografiach świętyc. — Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2008, s. 95-115. — ISBN 978-83-60311-11-0.
• Серафим (Амельченков), иером. Дорогой веры, любви и правды: исторический очерк жизни и служения священномученика Серафима (Остроумова), архиепископа Смоленского и Дорогобужского, 1880-1937. — Смоленск: Свиток, 2012. — 301 с. — ISBN 978-5-902093-52-7.
• Серафим (Амельченков), иером. Пастырство священномученика Серафима (Остроумова), архиепископа Смоленского в Польше и России: 80-летию мученической смерти посвящается. — Смоленск: Свиток, 2017. — 414 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-9909340-6-1.
• Serafin (Amielczenkow), bp. Polski i rosyjski wymiar duszpasterstwa świętego męczennika Serafina (Ostroumowa), arcybiskupa smoleńskiego. — Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2019. — 334 s.