Serbski Kościół Prawosławny

Serbski Kościół Prawosławny
Patriarchat Serbski
Српска православна црква
Ilustracja
Sobór św. Sawy w Belgradzie
Państwo

Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Słowenia, Macedonia Północna

Siedziba

Belgrad

Data powołania

1219
1878 – ponowna autokefalia

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Cerkiew prawosławna

Sobór

św. Michała Archanioła w Belgradzie

Patriarcha

Porfiriusz

Dane statystyczne (2007)
Liczba wiernych

11,5 mln

Liczba kapłanów

1900

Liczba osób zakonnych

1230

Liczba diecezji

46

Liczba parafii

3500

Liczba klasztorów

204

Położenie na mapie Belgradu
Położenie na mapie Serbii
Ziemia44°49′03,4″N 20°27′05,7″E/44,817611 20,451583
Strona internetowa

Serbski Kościół Prawosławny (serb. Српска православна црква), także Patriarchat Serbski – jeden z kanonicznych Kościołów prawosławnych, obejmujący swoją jurysdykcją parafie prawosławne na terenie Serbii. W dyptychu lokalnych autokefalicznych cerkwi prawosławnych wymieniany na miejscu 6. według dyptychu greckiego, a na miejscu 7. według dyptychu rosyjskiego. Spowodowane jest to różnymi terminami uznania autokefalii przez Konstantynopol i Moskwę.

Od 18 lutego 2021 zwierzchnikiem Serbskiego Kościoła Prawosławnego jest patriarcha Porfiriusz, któremu przysługuje tytuł: Jego Świątobliwość arcybiskup Peci, metropolita belgradzko-karłowicki, patriarcha serbski.

Historia

Początki

Święty Sawa

Według kościelnej tradycji pierwszymi misjonarzami chrześcijańskimi na Bałkanach był apostoł Andrzej i św. Paweł oraz jego uczeń Tytus[1]. Ostateczne umocnienie obecności chrześcijaństwa na tym obszarze miało miejsce po misji Cyryla i Metodego oraz wskutek działalności misjonarzy z Bizancjum[1]. Po oficjalnym chrzcie Serbów, jaki miał miejsce za panowania Mutimira (w 879 lub 880), na zamieszkiwanym przez nich terytorium powstały pierwsze eparchie Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[2]. Po podbojach Symeona I Wielkiego struktury te stały się częścią Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego[1]. Z kolei po klęsce Bułgarów w wojnach z Bizancjum za czasów cesarza Bazylego Bułgarobójcy ponownie włączono je do Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[1]. Językiem liturgicznym Kościoła na terytorium serbskim był cerkiewnosłowiański[3].

Uzyskanie autokefalii

Decydujące znaczenie dla historii Kościoła miało panowanie dynastii Nemaniczów. Pierwszy z dynastii Stefan Nemania wspierał rozwój Kościoła wschodniego na rządzonym przez siebie terytorium[4]. Jego następca, Stefan Pierwszy Koronowany, w 1219 uzyskał zgodę (potwierdzoną w 1229) Patriarchatu Konstantynopolitańskiego na powstanie autokefalicznego Serbskiego Kościoła Prawosławnego kierowanego przez arcybiskupów. Pierwszym zwierzchnikiem Cerkwi serbski został młodszy brat Stefana, Sawa[5]. Kierował on Kościołem serbskim przez czternaście lat[5], przyczyniając się do utrwalenia tradycji ścisłej współpracy świeckich i kościelnych władz Serbii[6]. Pierwszą siedzibą arcybiskupów był monaster Žiča[7]. Po swojej śmierci Sawa stał się najbardziej czczonym w Serbii świętym[8].

W 1346, po przyjęciu przez Stefana Urosza IV Duszana tytułu cara, Kościół serbski stał się patriarchatem[9]. Decyzję tę ogłoszono na soborze w Skopju w obecności delegatów monasterów Athosu, zwierzchników Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego i Arcybiskupstwa Ochrydzkiego, bez porozumienia z patriarchą Konstantynopola. Stąd patriarcha Kalikst w 1352 uznał Serbski Kościół Prawosławny za niekanoniczny i zmienił tę decyzję w roku następnym, po rozmowach z reprezentantami nowego patriarchatu[10].

Pod panowaniem tureckim

Po opanowaniu ziem serbskich przez Turków Patriarchat Serbski został nieoficjalnie zlikwidowany, następnie w 1557 zalegalizowany ponownie[9]. Część monasterów i cerkwi Kościoła została zamknięta, zaadaptowana na meczety lub zniszczona, prawosławni Serbowie byli represjami nakłaniani do przyjęcia islamu[11][12]. W 1594 pod Belgradem władze tureckie spaliły relikwie św. Sawy[11]. Duchowni prawosławni byli zaangażowani w serbski ruch narodowowyzwoleńczy, stąd w 1776 Patriarchat Serbski został ponownie zlikwidowany i podporządkowany Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu. Biskupi serbscy zostali usunięci z katedr i zastąpieni duchownymi greckimi. Język koine został również wprowadzony na stałe do praktyki liturgicznej[9].

Z powodu różnej sytuacji politycznej ziem zamieszkiwanych przez Serbów terytorium Patriarchatu Serbskiego w XVIII i XIX wieku obok podległych Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu powstały autonomiczne Metropolia Czarnogórska (w Czarnogórze), Metropolia Karłowicka (zrzeszająca prawosławnych Serbów w Austrii, a następnie Austro-Węgrzech) oraz półautonomiczne struktury na ziemiach macedońskich i chorwackich[12]. Metropolia belgradzka posiadała od 1831 status autonomiczny i ponownie była zarządzana przez duchownych narodowości serbskiej[13].

W niezależnej Serbii i w Jugosławii

W 1878, w związku z odzyskaniem niepodległości przez Serbię, patriarcha konstantynopolitański Joachim III nadał autokefalię Serbskiemu Kościołowi Prawosławnemu w granicach Serbii (metropolii belgradzkiej), bez włączenia do niego serbskich eparchii w Austro-Węgrzech, gdzie nadal działała Metropolia Karłowicka, i w Czarnogórze. Patriarchat Serbski dzielił się wówczas na 21 eparchii oraz prowadził struktury zamiejscowe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie[14]. Do zjednoczenia serbskich administratur doszło po powstaniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. 30 sierpnia 1920 w Sremskich Karlovcach ogłoszono odnowienie Patriarchatu w nowych granicach. Patriarchą serbskim został Dymitr (Pavlović), dotąd metropolita belgradzki[15], który przyjął tytuł arcybiskupa Peci, metropolity belgradzko-karłowackiego, patriarchy Serbii[16].

II wojna światowa. Funkcjonowanie Kościoła w Jugosławii i po jej upadku

Mikołaj (Velimirović)

Po powstaniu w 1941 Niezależnego Państwa Chorwackiego prawosławni Serbowie stali się ofiarami gwałtownych represji ze strony chorwackich nacjonalistów. Kilku hierarchów Serbskiego Kościoła Prawosławnych (metropolita Dabaru i Bośni Piotr, metropolita Zagrzebia Dosyteusz, biskup banjalucki Platon, biskup górnokarłowicki Sawa) zostało zamordowanych[15]. Władze chorwackie zainicjowały powstanie rozłamowego Chorwackiego Kościoła Prawosławnego, który działał do upadku Niezależnego Państwa Chorwackiego w 1945[17].

W socjalistycznej Jugosławii państwo i Kościół zostały oddzielone, zaś rola Patriarchatu Serbskiego w życiu społecznych gwałtownie spadła. Władze Jugosławii wymusiły powstanie autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Macedonii, którego kanoniczności nie uznał Serbski Kościół Prawosławny. Nigdy nie podjęły jednak próby całkowitej likwidacji Kościoła prawosławnego w kraju[16] (prawosławni stanowili najliczniejszą grupę wyznaniową w wielowyznaniowej Jugosławii[15]). W pierwszych latach istnienia socjalistycznej Jugosławii Serbski Kościół Prawosławny cieszył się znaczną niezależnością. Do lat 70. wysokie urzędy w hierarchii cerkiewnej mogli piastować duchowni niebędący zwolennikami władz, jednak ich publiczne wystąpienia były ograniczane zarówno przez władze, jak i przez Synod Kościoła[18].

Od lat 80. XX wieku Serbski Kościół Prawosławny mógł prowadzić działalność duszpasterską w sposób nieskrępowany i ponownie silnie zaangażował się w życie publiczne, propagując m.in. idee serbskiego nacjonalizmu (świętosawie)[19]. Był to wynik sojuszu między Cerkwią a tymi działaczami partyjnymi i państwowymi, którzy skłaniali się ku odrzuceniu jugoslawizmu na rzecz nacjonalizmu serbskiego, a zatem – zastąpienia komunizmu ideologią narodową opartą na prawosławiu[18]. W teologii serbskiej dominującą pozycję przejęli zwolennicy i kontynuatorzy myśli biskupa Mikołaja (Velimirovicia) oraz mnicha Justyna (Popovicia), głoszący zdecydowaną krytykę materializmu, zachodnioeuropejskiego humanizmu, islamu i ruchu ekumenicznego, przedstawiający Kościół prawosławny jako nieodłączną część serbskiej tożsamości narodowej i zarazem moralny drogowskaz dla wszystkich Serbów[20]. Pogląd ten dominował w myśli Kościoła w okresie wojen bałkańskich[21].

W okresie wojen bałkańskich (zwłaszcza wojny w Kosowie) Kościół poniósł znaczne straty materialne, tracąc szereg zniszczonych świątyń i klasztorów[22].

Patriarcha Serbii

Struktura administracyjna

Mapa podziału administracyjnego Serbskiego Kościoła Prawosławnego
Patriarcha serbski Porfiriusz
Katedra w Kotorze z flagą Serbskiego Kościoła Prawosławnego

Serbski Kościół Prawosławny obejmuje terytorium Serbii (z Kosowem), Czarnogóry, Chorwacji, Słowenii, Macedonii Północnej oraz Bośni i Hercegowiny[22]. Posiada również parafie w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, Niemczech, RPA, Austrii, Belgii, Australii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Nowej Zelandii, Szwajcarii, we Włoszech i na Węgrzech[23]. Dzieli się na następujące eparchie[24]:

Na terytorium Macedonii Północnej działa Arcybiskupstwo Ochrydzkie – autonomiczny Kościół podlegający Patriarchatowi Serbskiemu; jego zwierzchnikiem jest metropolita Jan (Wraniszkowski).

Serbski Kościół Prawosławny liczył w 2007 r. 3500 parafii obsługiwanych przez 1900 kapłanów. W 204 monasterach przebywało 230 mnichów i tysiąc mniszek[22].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 194. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  2. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 232. ISBN 978-0-631-23423-4.
  3. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 232–233. ISBN 978-0-631-23423-4.
  4. ↑ Felczak W., Wasilewski T.: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985, s. 108. ISBN 83-04-01638-9.
  5. ↑ a b Felczak W., Wasilewski T.: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985, s. 111. ISBN 83-04-01638-9.
  6. ↑ D. Gil: Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 25. ISBN 83-233-1951-0.
  7. ↑ Mitchell L.: Serbia. Warszawa: G+J RBA, 2008, s. 198. ISBN 978-83-60006-71-9.
  8. ↑ D. Gil: Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 20–21. ISBN 83-233-1951-0.
  9. ↑ a b c red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 234. ISBN 978-0-631-23423-4.
  10. ↑ Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 187–188. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  11. ↑ a b Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 188. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  12. ↑ a b red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 235. ISBN 978-0-631-23423-4.
  13. ↑ R. Popović,Serbian Orthodox Church in History, Academy of Serbian Orthodox Church for Fine Arts and Conservation, Belgrade 2013, s. 55.
  14. ↑ Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 188–189. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  15. ↑ a b c Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 189. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  16. ↑ a b red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 236. ISBN 978-0-631-23423-4.
  17. ↑ Српски расколници прослављају усташе као свештеномученике
  18. ↑ a b R. Zenderowski, Religia a tożsamość narodowa a nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej. Między etnicyzacją religii a sakralizacją etnosu (narodu), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011, ISBN 978-83-229-3150-9, ss. 87–88.
  19. ↑ Gil D., Świętosawie a dzisiejsze oblicze kultury duchowej Serbów [w:] Przemiany w świadomości i kulturze duchowej narodów Jugosławii po 1991 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999, ISBN 978-83-233-1254-3, s.23
  20. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 238. ISBN 978-0-631-23423-4.
  21. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 246. ISBN 978-0-631-23423-4.
  22. ↑ a b c red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 247. ISBN 978-0-631-23423-4.
  23. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 228. ISBN 978-0-631-23423-4.
  24. ↑ Сербская Православная Церковь

Linki zewnętrzne

Kanoniczne Kościoły prawosławne
Kościoły autokefaliczne
Kościoły autonomiczne
  • Kościoły oznaczone * nie są uznawane za autokefaliczne lub autonomiczne przez wszystkie inne kanoniczne struktury prawosławne.

Media użyte na tej stronie

Japanese Map symbol (Church).svg
Japanese map symbol "Church". U+26EA
Serbian Orthodox Church in Kotor.jpg
Autor: Pudelek (Marcin Szala), Licencja: CC BY-SA 3.0
Serbian Orthodox Church of St. Nicholas in Kotor
Свјетлопис патријарха сербског Порфирија у цр.Св.Луке у Биограду5.jpg
Autor: Andrija12345678, Licencja: CC BY-SA 4.0
Свјетлопис патријарха сербског Порфирија у цр.Св.Луке у Биограду
Епископ Николай (Велимирович).JPG
епископ Николай (Велимирович)
Location map Belgrade Central.png
Autor:
Twórcy OpenStreetMap
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Belgrade Central. This map of Belgrade was created from OpenStreetMap project data, collected by the community. This map may be incomplete, and may contain errors. Don't rely solely on it for navigation.