Serendipity

Joshua Reynolds, Potret Horace'a Walpole'a
Johann Zoffany, Trybuna Galerii Uffizich (fragment – Horace Mann pierwszy od prawej)

Serendipity – złożony termin w języku angielskim o poniższych znaczeniach.

Znaczenie

Według wybranych słowników, słowo serendipity tłumaczy się jako:

  • naturalną zdolność do interesujących lub wartościowych odkryć przez przypadek[1];
  • dar znajdowania wartościowych lub przyjemnych rzeczy, których się nie szuka[2];
  • tylko jako zwrot „by serendipity” przetłumaczony (na język polski) jako „szczęśliwym trafem”[3];
  • zdolność dokonywania szczęśliwych odkryć przez przypadek[4];
  • zdolność dokonywania pożądanych odkryć przypadkowo[5];
  • szczęście, powodzenie[5].

Tłumaczenia w innych językach

Słowo to zostało przed laty uznane jako trudno przetłumaczalne na inne języki[6]. Początkowo zapomniane, z początkiem XX wieku zdobywało pewną popularność. Zaczęto tworzyć odpowiedniki w innych językach, które w znacznej części oparte są o pierwotny rdzeń serendip z dodaniem odpowiednich sufiksów. Przeglądając wikipedie w innych językach, napotykamy m.in.:

  • francuski: sérendipité;
  • włoski: serendipità;
  • hiszpański: serendipia;
  • niemiecki: Serendipität;
  • ukraiński: cеренди́пність (serendypnist´);
  • rosyjski: серенди́пность (sieriendipnost´);
  • japoński: セレンディピティ (serendipiti);
  • chiński: 意外发现 (yìwài fāxiàn; niespodziewane odkrycie[7]).

W wielu artykułach, jako przykłady „działania” serendipity, podaje się przypadkowe wynalazki i odkrycia, które wywarły ogromny wpływ na całą ludzkość. Niektóre z nich to:

Etymologia

Słownik etymologiczny online podaje, że słowo serendipity pochodzi od Serendip, dawnej nazwy Cejlonu (obecnie Sri Lanka), poprzez arabskie Serendib z licznych wersji sanskryckich, m.in.: Simhaladvipa, Serendiva, Serendivus, Sirlediba, oznaczających "wyspę zamieszkiwaną przez lwy"[8].

Inne, wielkie słowniki również podają takie pochodzenie słowa serendipity. Zostało ono użyte w baśni perskiej o trzech braciach, książętach z Serendip (The Three Princes of Serendip), których ojciec wysłał w podróż, aby poznali świat, wzbogacili swoją wiedzę i zdobyli doświadczenie[9]. W czasie wędrówki dzielni bracia wykazali się swoją inteligencją, wiedzą, spostrzegawczością, zdolnością kojarzenia pozornie nieistotnych faktów oraz dochodzeniem do słusznych wniosków i ważnych odkryć.

Baśń tę przeczytał angielski hrabia Horace Walpole (1717–1797) – syn pierwszego premiera Wielkiej Brytanii – i postanowił, aby jej wątek przewodni, czyli przypadki prowadzące do szczęścia nieposzukiwanego, nazwać właśnie serendipity. Napisał o tym w liście, datowanym 28 stycznia 1754 r., do swojego przyjaciela, dyplomaty Horace'a Manna (1706–1786). Data ta jest uznana za użycie tego słowa po raz pierwszy w języku angielskim. Neologizm ten przeszedł ciekawą drogę, nabierając wielu niuansów i rozprzestrzeniając się po całym świecie.

Historia słowa serendipity jako pomyślnej mieszanki mądrości i szczęścia, została obszernie opisana w książce pt.: “The Travels and Adventures of Serendipity: A Study in Sociological Semantics and the Sociology of Science”. Jej autorami są: Robert K. Merton[10] i Elinor Barber[11]

„Serendipity” w biznesie

Słowo serendipity stało się popularne w biznesie, wśród menedżerów poszukujących nowych rozwiązań, kreatywności i innowacyjności. Dostępne są prace naukowe i artykuły poruszające te zagadnienia z wykorzystaniem „filozofii” serendipity, np.: “From serendipity to sustainable competitive advantage: insights from Houston’s Farm and their journey of co-innovation”[12] czy: “Desperately seeking serendipity: Exploring the impact of country location on innovation in the wine industry”[13].

Nauka

Niektórzy myśliciele dyskutują o roli szczęścia w nauce: jak łączyć pozornie nieistotne fakty w celu wyprowadzania wartościowych wniosków. Chemicy z Uniwersytetu Princeton uważają[14], że taki sposób może być pomocny w badaniach naukowych. Dzięki „accelerated serendipity”[15] niemożliwe stało się możliwe.

Serendipaceratops to rodzaj dinozaura ptasiomiednicznego o niepewnej pozycji systematycznej, żyjącego w okresie wczesnej kredy (ok. 116–115 mln lat temu) na terenach dzisiejszej Australii. Nazwa rodzajowa pochodzi od angielskiego słowa serendipity.

„Serendipity” w kulturze

„Serendipity” w literaturze

Zadig Voltaire'a

Motywy perskiej baśni o trzech braciach pojawiają się w filozoficznej powiastce o tytule Zadig (tytuł oryginału: Zadig, ou la destinée. Historie orientale.), napisanej przez Voltaire’a. W przekładzie na język polski Tadeusza Boya Żeleńskiego tytuł powieści brzmi: Zadig czyli Los. Voltaire przedstawia w niej pogląd, że ludzkie życie jest w rękach przeznaczenia. Tytułowy bohater o imieniu Zadig trafia na wyspę Serendib, gdzie zyskuje szacunek jako doradca i rozjemca sporów, a król Nabissan czyni go swoim powiernikiem.

„Serendipity” w filmie

Serendipity to imię muzy, bohaterki granej przez Salmę Hayek, w filmie reżyserii Kevina Smitha z 1999 r. pt.: „Dogma”.

W 2001 r. odbyła się premiera amerykańskiej komedii romantycznej pt. „Serendipity”[16] w reżyserii Petera Chelsoma. W Polsce film nosił tytuł „Igraszki losu” (premiera w 2002 r.)[17]. Sara (Kate Beckinsale) i Jonathan (John Cusack) zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia, ale postanawiają przekonać się, czy są sobie przeznaczeni. Prowadzi to do serii powikłanych wydarzeń. W jednej ze scen bohaterowie spotykają się w nowojorskiej „restauracji deserów” o nazwie „Serendipity 3”. Lokal ten rzeczywiście istnieje i ma równie ciekawą historię.

Restauracja „Serendipity 3” w Nowym Jorku

Wejście do Serendipity 3
(c) Kenneth Allen, CC BY-SA 2.0
Sklep Serendipity w Omagh, Irlandia

W Nowym Jorku pod adresem: 225 East 60th Street, znajduje się restauracja „Serendipity 3”, założona w 1954 r. przez Stevena Bruce’a[18]. Bywali w niej m.in.: Bill Clinton, Jacqueline Kennedy Onassis, Marilyn Monroe, Andy Warhol (płacił swoimi rysunkami).

Restauracja słynie z wyrafinowanych deserów, jak lody na gorąco „Frrrozen Hot Chocolate”[19], czy najdroższe lody świata – zamawiane z dwudniowym wyprzedzeniem – o nazwie „Golden Opulence Sundae” w cenie 1 tys. USD, zawierające ultracienkie, jadalne płatki złota[20].

Nazwa restauracji oczywiście nawiązuje do baśni o trzech książętach. Kiedy Steve Bruce miał 16 lat przyjechał do Nowego Jorku po szczęście i sławę jako tancerz. Mieszkał daleko od Manhattanu i przyjeżdżał do miasta trzy razy w tygodniu na lekcje. Spotkał tam dwóch przyjaciół: Calvina Holta i Patcha Carradine’a. Zamieszkali razem we trzech, żyli jak książęta i stworzyli własny „teatr” – „Serendipity 3”. Nazwę wymyślił Carradine po przerzuceniu licznych książek, artykułów i słowników, aż natrafił na perską baśń, która go zainspirowała i pasowała do ich trójki przyjaciół.

„Serendipity” w muzyce

W latach 60. XX w. pojawiła się w Stanach Zjednoczonych grupa folkowa o nazwie The Serendipity Singers. Debiutowali singlem: „Don't Let the Rain Come Down (Crooked Little Man)„. Przebojem tym uzyskali w 1965 swoją jedyną nominację do Grammy.

W 1986 ukazał się album pt.: Serendipity jazzowego pianisty Mike’a Garsona[21], w 2015 roku singel Mai Kuraki pt. „Serendipity”, a w 2017 roku piosenka BTS „Serendipity”.

„Serendipity” w TV

Serendipity „Ren” Gottlieb to jedna z postaci australijskiej opery mydlanej, pt.: „Neighbours”[22], grana przez Raelee Hill. Serial rozpoczęto w 1985 r. i liczy on już prawie 7 tys. odcinków.

„Różowy smok Serendipity” – japoński serial animowany (26 odcinków), w reżyserii Nobuo Ōnukiego. W japońskiej NTV był emitowany w 1983 r. Został zrealizowany na podstawie serii książek dla dzieci, zatytułowanej „Serendipity”, autorstwa Stevena Cosgrove’a. W Polsce był pokazany na Top Canal.

„Serendipity” w sztukach pięknych

W 1968 r. w londyńskim Institute of Contemporary Arts (ICA) została zorganizowana wystawa pt.: „Cybernetic Serendipity”[23]. Jej kuratorem była Jasia Reichardt.

„Serendipity” w modzie

Dla entuzjastek mody, kroju i szycia Serendipity Studio[24] oferuje interesujące wzory i pomysły strojów.

Sklepy „Serendipity”

Nazwę „Serendipity” nosi na świecie i w sieci internetowej[25] wiele sklepów prowadzących sprzedaż bardzo różnych artykułów: pamiątek, zabawek, ciastek, uroczych bibelotów[26] (z dewizą: The faculty of making happy and unexpected discoveries by accident), sukni i akcesoriów ślubnych[27], dekoracji i wyposażenia domów[28], prowadzących także warsztaty robótek ręcznych[29], eklektycznej mieszanki drobiazgów, sprzętów, wyrobów kolekcjonerskich, które tworzą w naszym otoczeniu kojącą i przytulną atmosferę domowego ciepła, także pod hasłem: The art of making happy & unexpected discoveries[30].

Przypisy

  1. ↑ Longman Dictionary of Contemporary English. Essex, England: Longman House, 1990, s. 953. ISBN 0-582-05530-X.
  2. ↑ The Merriam-Webster Dictionary. Springfield, USA: Merriam-Webster Inc., 1997, s. 667. ISBN 0-87779-911-3.
  3. ↑ Wielki słownik angielsko-polski. Warszawa: PWN, Oxford University Press, 2002, s. 1059. ISBN 83-01-13708-8.
  4. ↑ The American Heritage Dictionary. New York: Dell Publishing, 2001, s. 757. ISBN 0-440-23701-7.
  5. ↑ a b Webster’s College Dictionary. New York: Random House, 1995, s. 1223. ISBN 0-679-43886-6.
  6. ↑ Kevin Martinez: 10 Hard to Translate English Words (ang.). Listverse, 2011-07-13. [dostęp 2014-09-10].
  7. ↑ Collins Chinese Dictionary. New York: HarperCollins Publishers, 2005, s. 90, 391. ISBN 0-00-720432-9.
  8. ↑ Online Etymology Dictionary (ang.). Douglas Harper. [dostęp 2014-09-10].
  9. ↑ Richard Boyle: The Three Princes of Serendip (ang.). 2000. [dostęp 2014-09-07].
  10. ↑ Riccardo Campa: Making Science by Serendipity. A review of Robert K. Merton and Elinor Barber’s The Travels and Adventures of Serendipity (ang.). Institute of Sociology, Jagiellonian University at Cracow, 2008. [dostęp 2014-09-08].
  11. ↑ Princeton University Press: Serendipity (ang.). Princeton University Press, 2014. [dostęp 2014-09-07].
  12. ↑ Supply Chain Management: An International Journal (ang.). Emerald Group Publishing Limited, 2007. [dostęp 2014-09-07].
  13. ↑ International Journal of Wine Business Research (ang.). 2008. [dostęp 2014-09-07].
  14. ↑ Catherine Zandonella: Serendipity Pays Off (ang.). Princeton Journal Watch. [dostęp 2014-09-07].
  15. ↑ Morgan Kelly: Princeton technique puts chemistry breakthroughs on the fast track (ang.). 2011. [dostęp 2014-09-07].
  16. ↑ Serendipity (2001) (ang.). otsoNY. [dostęp 2014-09-10].
  17. ↑ Gildia.pl: Igraszki losu (pol.). [dostęp 2014-09-07].
  18. ↑ Serendipity 3 – History (ang.). [dostęp 2014-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-19)].
  19. ↑ Wendy Hung: Interview with Stephen Bruce (ang.). [dostęp 2017-02-25].
  20. ↑ Golden Opulence Sundae (ang.). [dostęp 2014-09-07].
  21. ↑ Scott Yanow: Serendipity (ang.). 1986. [dostęp 2014-09-07].
  22. ↑ Neighbours (ang.). 2014 Network Ten Pty. Ltd.. [dostęp 2014-09-08].
  23. ↑ Cybernetic Serendipity (ang.). Media Art Net. [dostęp 2014-09-08].
  24. ↑ Designs for the Sewing Enthusiast (ang.). Kay Whitt for Serendipity Studio & Serendipity Gifts. [dostęp 2014-09-08].
  25. ↑ Serendipity Handmade Gifts Boutique (ang.). [dostęp 2014-09-13].
  26. ↑ Serendipity Interiors (ang.). 2014. [dostęp 2014-09-13].
  27. ↑ Serendipity Brides (ang.). 2013. [dostęp 2014-09-13].
  28. ↑ Serendipity (ang.). Serendipity Louth, 2014. [dostęp 2014-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-26)].
  29. ↑ Myriam van der Pas, Eric van der Pas: Serendipity Patchwork & Quilting (ang.). Serendipity, 2014. [dostęp 2014-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-26)].
  30. ↑ Serendipity (ang.). Serendipity (Hampshire) Ltd, 2012. [dostęp 2014-09-13].

Media użyte na tej stronie

VoltaireZadig.jpg
Title page from "Zadig, ou La Destinée" (1747), by Voltaire (1694-1778).
Serendipity, Omagh - geograph.org.uk - 137933.jpg
(c) Kenneth Allen, CC BY-SA 2.0
Serendipity, Omagh. This gift shop is located in Bridge Street, there is a coffee shop on the first floor
Entrance to Serendipity 3, the New York City dessert restaurant.jpg
Autor: Ben W, Licencja: CC BY-SA 2.0
Entrance to Serendipity 3, the famous New York City dessert restaurant, as seen in the movies Serendipity and One Fine Day.