Seria 159
| ||
_Travelarz.jpg) Polski Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie | ||
| Producent | Kołomna i inne  | |
| Lata budowy | 1930–1941 | |
| Układ osi | D (+ 2 tender) | |
| Wymiary | ||
| Masa pustego parowozu | 14,2 t (+ 3,7 t tender) | |
| Masa służbowa | 19,2 t (16–22 t)[1] (+ 7,8 t tender) | |
| Długość | 5916 mm | |
| Długość z tendrem | 9435 mm | |
| Szerokość | 1900 mm | |
| Wysokość | 2870 mm | |
| Rozstaw osi skrajnych | 2250 mm | |
| Średnica kół napędnych | 600 mm[a] | |
| Średnica kół tocznych | brak | |
| Napęd | ||
| Trakcja | parowa | |
| Ciśnienie w kotle | 12–13 at[1] | |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła | 29,63–30,13 m²[1] | |
| Powierzchnia przegrzewacza | 8,072 m²[b] | |
| Powierzchnia rusztu | 0,66–0,76 m²[1] | |
| Średnica cylindra | 286–295 mm[1] | |
| Skok tłoka | 300–390 mm[1] | |
| Pojemność skrzyni węglowej | 0,25 t + 1 t w tendrze (lub 0,3 + 1,15 t) | |
| Pojemność skrzyni wodnej | 0,35 m³ + 3,3 m³ (lub 0,82 + 3,3 m³)[2] | |
| Parametry eksploatacyjne | ||
| Moc znamionowa | 160–195 KM[1] | |
| Maksymalna siła pociągowa | 2900–5287 kG[1] | |
| Prędkość konstrukcyjna | 20–25 km/h[1] | |
| Nacisk osi na szyny | 4 T | |
| Parametry użytkowe | ||
| Rozstaw szyn | 750 mm | |
| Minimalny promień łuku | 30 m | |
Portal  Transport szynowy | ||
Seria 159 – radziecki typ parowozu przeznaczonego do pracy na liniach wąskotorowych, budowany w kilku fabrykach w latach 1930–1941, w kilku różniących się parametrami odmianach. W Polsce zaliczany był do serii Px5 lub Px6[c].
Historia
Parowóz serii 159 został opracowany w fabryce w Kołomnie, jako nowy standardowy typ parowozu dla potrzeb radzieckich kolei wąskotorowych, które w 1928 przyjęły typową szerokość toru 750 mm. Konstrukcja wywodziła się z pochodzącego sprzed I wojny światowej parowozu serii 86, także konstrukcji zakładów w Kołomnie. Nowy parowóz przejął cechy poprzedniego, jak możliwość pracy na dowolnym paliwie i konstrukcję półtendrzakową (oprócz tendra, parowóz posiadał niewielkie skrzynie na wodę i węgiel po bokach kotła). Część elementów była unifikowana między oboma seriami, zbliżony był też dwuosiowy tender. Główną różnicą było wprowadzenie czterech zamiast trzech osi napędnych i przegrzewacza pary[3].
Pierwsza partia była zbudowana w 1930. Na próbach dostrzeżono wady, jak za mała powierzchnia rusztu i słaby ciąg w palenisku, przekładający się na małą wydajność kotła, który przy dużym obciążeniu nie nadążał z produkcją pary w stosunku do zużycia. Wad tych nie zdołano całkowicie usunąć, lecz mimo to parowóz został skierowany do masowej produkcji z uwagi na zapotrzebowanie na lokomotywy[3]. Do 1933 zbudowano ich w Kołomnie co najmniej 207[3]. Ponadto, produkcję uruchomiono w fabrykach: Podolskiej (665 sztuk), Newskiej (27 sztuk) i Nowoczerkaskiej (92 sztuki)[2]. Parowozy budowane w innych zakładach miały dla obniżenia masy spawaną konstrukcję kotła (opracowano ją w 1932 w Kołomnie, po raz pierwszy w lokomotywie wąskotorowej)[3]. Ogółem w latach 1930–1941 wyprodukowano co najmniej 991 lokomotyw serii 159, przez co stały się podstawowymi parowozami na radzieckich kolejach przemysłowych[3].
Jego następcą był udany parowóz P24 Zakładów Kołomienskich, produkowany po II wojnie światowej m.in. w Polsce (jako typ Kp4) i będący najliczniejszym typem parowozu wąskotorowego na świecie[4].
Eksploatacja
Podczas II wojny światowej liczne lokomotywy tego typu zostały zdobyte przez Niemców, z czego 13 lokomotyw wykorzystywali oni na ziemiach polskich (w Generalnym Gubernatorstwie). Dziewięć z nich po wojnie zostało przejętych i wyremontowanych przez Polskie Koleje Państwowe. Podczas okupacji i krótko po wojnie nosiły oryginalne oznaczenia radzieckie, następnie w 1946 roku oznaczono je na PKP jako seria Px1[1]. W 1950 roku oznaczono je jako seria Px2 lub Px3 (lokomotywy zmodyfikowane, o większej mocy), a od 1961 roku jako seria Px5[c] lub Px6 (lokomotywy o większej mocy)[1]. Parowóz Px5-1614 (oznaczony jako Px4-1614)[c] jest obecnie zachowany w skansenie w Tarnowskich Górach, a Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie.
| Parowozy używane w Polsce[1] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Producent Nr fabr/rok | oznaczenia: ZSRR | PKP 1946-1950 | 1951-1961 | od 1961 | los |
| Nikołajewsk 359/1936 | 159-333 | – | Px2-1611 | Px5-1611 | skasowany 20. 12. 1969 |
| Podolsk 409/1934 | 159-334 | Px1-1581 | Px2-1612 | Px5-1612 | skasowany 5. 2. 1968 |
| Podolsk 416/1931 | 159-334 | Px1-1582 | Px2-1613 | Px5-1613 | skasowany 3. 10. 1966 |
| Podolsk 426/1930[d] | 159-426 | Px1-1583 | Px2-1614 | Px5-1614 | 12. 10. 1972 → eksponat |
| Podolsk?/1930 | 159-329 | – | Px3-1641 | – | skasowany 5. 9. 1953 |
| Podolsk 547k/1936 | 159-622 | – | Px3-1642 | – | 1955 → KWK Kazimierz-Juliusz |
| Podolsk 3p/1936 | 159-363 | – | Px3-1643 | Px5-1643 | skasowany 28. 7. 1972 |
| Podolsk 88/1934 | 159-43 | – | Px3-1644 | Px5-1644 | skasowany 29. 8. 1967 |
| Podolsk 328/1937 | 159-503 | – | Px3-1645 | Px5-1645 | 1972 → eksponat |
Galeria
(c) Bundesarchiv, Bild 183-B16695 / Muck, Richard / CC-BY-SA 3.0Parowóz serii 159 zdobyty przez Niemców podczas II wojny św.
(c) I, Sir Iwan, CC-BY-SA-3.0Px5-1614 (jako Px4-1614) w skansenie w Tarnowskich Górach
Parowóz serii 159 w Ułan Bator
Uwagi
- ↑ Parowozy służące na PKP miały faktycznie koła o średnicy od 568 do 590 mm. B. Pokropiński Historia..., s. 22.
- ↑ Powierzchnia przegrzewacza 8,072 m² wg B. Pokropiński Historia..., s. 23; wg Паровоз 159 – 8,35 m²; według B. Pokropiński, op.cit. – 8,49 m².
- ↑ a b c Px5 według B. Pokropińskiego (Muzealne... s.24, Historia... s.23), który podaje numer zachowanej lokomotywy jako Px5-1614. Jednakże w skansenie w Górach Tarnowskich i w serwisie Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą... jest ona oznaczona jako Px4-1614. Oznaczenie Px5-1611 jest potwierdzone na fotografii w B. Pokropiński Historia... s.23. Ponadto, oznaczenie Px4 powinno być stosowane dla lokomotyw mniejszej mocy – do 120 KM ([1]).
- ↑ Numer fabryczny 426 wg B. Pokropiński Historia..., s. 22–23. Według Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą..., numer fabryczny lokomotywy i pierwotny numer kotła to 401, a kocioł obecny – 426.
Przypisy
Bibliografia
- Bogdan Pokropiński, Historia parowozu Px6, „Świat Kolei” nr 5/1999, s. 22–23
- Bogdan Pokropiński, Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 750 mm), Żnin: Muzeum Ziemi Pałuckiej, 2007, s. 24–25, ISBN 83-88795-08-2, OCLC 751189260.
- (ros.) Dmitrij Sutjagin (Дмитрий Сутягин) Паровоз 159 w serwisie Детские железные дороги (Dietskije żeleznyje dorogi)
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Autor: Travelarz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
To zdjęcie zostało wykonane podczas polskiej Wikiekspedycji kolejowej 2015 zorganizowanej przez
Stowarzyszenie Wikimedia Polska we współpracy z Fundacją Grupy PKP.
Wszystkie zdjęcia z wyprawy możesz zobaczyć w kategorii Wikiekspedycja kolejowa 2015.
(c) I, Sir Iwan, CC-BY-SA-3.0
Parowóz Px4-1641 z tendrem. Radziecka seria 159, szerokość toru 750 mm, producent: Podolska Wytwórnia Parowozów im. Ordżonikidze, 1936, nr fabr. 401.
Eksponat Skansenu Maszyn Parowych i Parowozów przy kopalni zabytkowej w Tarnowskich Górach
(c) Bundesarchiv, Bild 183-B16695 / Muck, Richard / CC-BY-SA 3.0
PK-Aufnahme:Kriegsberichter: Muck; Scherl
Autor: Solilon1, Licencja: CC BY-SA 4.0
узкоколейный паровоз коломенского завода тип 159. Музей жд транспорта в Улан-Баторе