Serpentyny

Serpentyny – grupa minerałów z gromady krzemianów warstwowych. Główne serpentyny to antygoryt o strukturze blaszkowej i chryzotyl o strukturze włóknistej[1].

Nazwa pochodzi od łac. serpens wąż (żmija) oraz serpentinus wężowy i nawiązuje do częstego, plamistego zabarwienia minerałów i „żyłkowej”, falistej budowy.

Właściwości

(gdzie N przedstawia – Mg,Fe,Al lub Ni).

  • Krystalizują (w większości) w układzie jednoskośnym, zwykle w postaci mikrokrystalicznych skupień.
  • Zazwyczaj tworzą słabo wykształcone, drobne kryształy o pokroju: : blaszkowatym antygoryt i lizardyt, oraz włóknistym chryzotyl.
  • Barwa: zazwyczaj zielona (w różnych odcieniach), bywa też biała, szara, żółtawa, brunatna.
  • Połysk: szklisty, woskowy, tłusty (antygoryt, lizardyt); jedwabisty (chryzotyl).
  • Łupliwość: doskonała, jednokierunkowa (antygoryt, lizardyt); brak (chryzotyl).
  • Przełam muszlowy, drzazgowy, zadziorowaty.
  • Twardość: od 2,5 do 6
  • Gęstość: 2,2 do 2,7
  • Minerały kruche; tylko chryzotyl jest giętki i sprężysty.
  • Minerały pospolite i szeroko rozpowszechnione.
  • Serpentyny tworzą serpentynity – masywne i zbite skały metamorficzne.
  • Serpentyn żelazisty (berthieryn) bogaty w żelazo może być diagenetycznym składnikiem oolitowych rud żelaza dawniej znany był jako szamozyt lub turyngit.

Odmiany

  • serpentyny magnezowe: antygoryt, lizardyt, chryzotyl
  • serpentyny magnezowo-niklowe (rudy niklu): garnieryt, nepouit

Występowanie

Są to minerały wtórne powstałe w wyniku hydrotermalnych przeobrażeń piroksenów rombowych, oliwinów lub rzadziej innych minerałów magnezowych. Są głównym składnikiem serpentynitów.

Miejsca występowania: W Polsce: na Dolnym Śląsku.

Zastosowanie

  • niektóre odmiany stanowią kamienie ozdobne, dekoracyjne, jubilerskie, do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej, rzeźb, artystycznej biżuterii:
    • serpentyn szlachetny;
    • serpofit (dawniej ofit) – odmiana serpentynu szlachetnego, która stanowi składnik skał magmowych (w Polsce został stwierdzony w okolicach Ząbkowic Śląskich);
    • bowenit (jasnozielony, niebieskozielony, występuje na Nowej Zelandii, w Chinach i Afganistanie), tangiwait (niebieskozielony, występuje na Nowej Zelandii), marmolit (niebieskozielony, występuje w USA), picrolit = pikrolit (jasnozielony, spotykany w Szwecji), baltimoreit (jasnożółty, występuje w Rosji na Uralu), pseudofit (występuje w Bernstein w Austrii), miskeyit (występuje w Vorarlberg w Austrii), satellit (niebieskozielony, występuje w Kalifornii w USA), williamsytgemmologiczne, lokalne, przedawnione nazwy odmian serpentynu, głównie klinoantygorytu, niektóre bywają stosowane jako imitacja żadu (tzw. nowy żad);
  • chryzotyl i azbest chryzotylowy były powszechnie wykorzystywane w budownictwie, w przemyśle papierniczym, jako materiał izolacyjny (izolator termiczny i elektryczny), materiał ogniotrwały. Ich zastosowanie uległo znacznemu ograniczeniu po odkryciu, że mogą wywoływać choroby nowotworowe.

Przypisy

  1. Elżbieta Liber-Madziarz, Barbara Teisseyre, Mineralogia i petrografia, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2000, s. 86–87, ISBN 83-7085-462-1, OCLC 749953169.