Sfaleryt

Sfaleryt

Sfaleryt – kryształy szkieletowe
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	siarczek cynku (ZnS)
Twardość w skali Mohsa	3,5–4
Przełam	muszlowy
Łupliwość	doskonała, sześciokierunkowa
Układ krystalograficzny	regularny
Gęstość minerału	3,92–4,2 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	bezbarwny, domieszki innych metali zabarwiają minerał na żółto, czerwono do czarnego
Rysa	żółta
Połysk	diamentowy

Sfaleryt i wurtzyt (żółty i brązowy) oraz galena

Kryształ sfalerytu wydobyty w Binn

Sfaleryt (blenda cynkowa) – minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.

Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (w XVII w. określono, że jest to kruszec cynku).

Właściwości

Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych (– brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talu, indu, ołowiu, srebra.

Odmiany

• blenda karmelowa – żółta lub brunatna
• cleiofan – czysty, bezbarwny
• blenda rubinowa – z małą domieszką żelaza, zabarwiony na czerwono, pomarańczowo
• gumucionit – zielony, szary, brunatnoczarny
• marmatyt, – z dużą domieszką żelaza, zabarwiony na ciemnozielony do czarnego
• christofit – czarny, zawiera domieszki żelaza
• przybramit – zawiera domieszki kadmu

Występowanie

Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.

Miejsca występowania: Hiszpania, Meksyk, USA, Australia, Rosja, Kazachstan, Namibia, Niemcy, Szwajcaria (Binn).

W Polsce – pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska – okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.

Zastosowanie

• źródło cynku (67% Zn)
• źródło kadmu, srebra (też indu, galu)
• poszukiwany przez kolekcjonerów
• dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie
• służy do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej

Bibliografia

• Rudolf Ďuda, Luboš Reil: Wielka Encyklopedia Minerałów. Warszawa: Elipsa 2, 1994. ISBN 83-86013-00-1.