Sforziada

Sforziada
La Sforziada (wł.)
Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae (łac.)
Ilustracja
Karta egzemplarza z Biblioteki Narodowej w Warszawie
AutorGiovanni Simonetta
Data powstanialata 70. XV w.
Wydanie oryginalne
Miejsce wydaniaMediolan
Językłacina, włoski
Data wydania1483, 1486, 1490
WydawcaAntonio Zarotto
Portret La Bella Principessa przypisywany Leonardowi da Vinci, mogący pochodzić z egzemplarza Sforziady

Sforziada (wł. La Sforziada, łac. Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae) – dzieło Giovanniego Simonetty (Ioannes Simonetta) z lat 70. XV wieku poświęcone Franciszkowi Sforzy, władcy Mediolanu i założycielowi dynastii Sforzów[1].

Wydania

Dzieło trzykrotnie wydał w Mediolanie w swojej oficynie Antonio Zarotto (Antonius Zarotus)[1]:

  • w 1483 po łacinie
  • w 1486 po łacinie
  • w 1490 po włosku (in lingua fiorentina)

Mecenasem i promotorem wszystkich wydań był Ludwik Sforza, syn Franciszka[1]. Cześć edycji została wydrukowana na pergaminie oraz ozdobiona iluminacjami Giovanniego Pietro Birago, będącymi jednymi z najwybitniejszych zabytków sztuki lombardzkiej XV wieku[1].

Z edycji z 1490, tłoczonej na pergaminie oraz iluminowanej, zachowały się cztery egzemplarze[1]. Na podstawie różnic w symbolice dekoracji kart ustalono, że adresatami poszczególnych egzemplarzy byli[1]:

Egzemplarz w Bibliotece Narodowej

Opis

Egzemplarz przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie pochodzi z depozytu Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie[1]. Wymiary książki to 34x23,8 cm[1].

Szczególnie cenna jest siódma karta dzieła, na której znajdują się: tytuł, portret Franciszka Sforzy, bordiury na marginesach (lewy, górny, prawy) oraz alegoryczna miniatura figuralna z postaciami putt, symbolizującymi osobistości z dworu w Mediolanie (dolny margines)[1]. Centralnie umieszczone ciemnoskóre putto symbolizuje Ludwika Sforzę, który nosił nadane przez ojca przezwisko Il Moro – Maur, zaś ciemnoskóra dziewczynka obejmująca jednego z dworzan to nieślubna córka księcia, Bianka, oraz jej mąż Galeazzo Sanseverino[2].

Egzemplarz warszawski jest jedynym sygnowanym przez miniaturzystę – na karcie siódmej w podstawie prawej bordiury znajduje się podpis: „P[re]SB[yte]R IO[annes] PETR[u]S BIRAGUS FE[cit]”[1]. Podpis ten umożliwił także przypisanie Giovanniemu Pietro Birago kilkunastu innych dzieł przechowywanych w różnych muzeach, a uznawanych wcześniej za anonimowe[1].

Historia

Nie jest pewne, kiedy i w jakich okolicznościach Sforziada znalazła się w Polsce. Hipoteza, którą stawiali Bogdan Horodyski i Alodia Kawecka-Gryczowa, że egzemplarz trafił do Polski w 1518 wraz z królową Boną z okazji jej ślubu z Zygmuntem Starym, nie znalazła potwierdzenia[1][3]. Mógł jednak zostać przekazany Bonie i Zygmuntowi w późniejszym czasie, a potem odziedziczony przez ich syna, Zygmunta Augusta[4]. Następnie po śmierci władcy trafił do zbiorów Jana Zamoyskiego, być może podarowany przez Annę Jagiellonkę lub zabrany osobiście przez Zamoyskiego z księgozbioru królewskiego w Tykocinie[5].

Pierwsza udokumentowana wzmianka dotycząca egzemplarza pochodzi ze spisu inwentarza biblioteki Akademii Zamojskiej z 1675[6]. Po raz kolejny dzieło wymienione jest w spisie książek akademii z 1776[7]. W początkach XIX w. egzemplarz księgi został przeniesiony do nowo powstałej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie w Pałacu Błękitnym[8]. Z tego okresu pochodzi wklejony do dzieła ekslibris o treści: „Z BIBLIOTEKI ORDYNACJI ZAMOYSKIEJ W WARSZAWIE ROKU 1815”[8]. Nie oznacza to jednak, że dokładnie w 1815 egzemplarz był już w Warszawie, gdyż wiele książek znajdujących się w bibliotece otrzymało ten ekslibris później[8]. Sforziada jest za to wymieniona w dokładnym spisie książek z 1836[8]. W czasie powstania warszawskiego Niemcy spalili Bibliotekę Ordynacji Zamoyskich, Sforziada znalazła się jednak wśród nielicznych ocalałych książek. W 1946 Jan Tomasz Zamoyski przekazał kolekcję zachowanych dzieł, w tym Sforziadę, do Biblioteki Narodowej w Warszawie[9].

La Bella Principessa

W 2010 Martin Kemp i Pascal Cotte opublikowali pracę, w której postawili tezę, że wykonany na pergaminie portret La Bella Principessa, dotąd uznawany za anonimową grafikę niemiecką z XIX w., jest w istocie autorstwa Leonarda da Vinci[10]. Osobą przedstawioną na portrecie może być zaś Bianka Sforza[10]. W toku dalszych badań postanowili sprawdzić hipotezę, że portret może pochodzić z egzemplarza Sforziady przechowywanego w Bibliotece Narodowej w Warszawie[10]. W styczniu 2011 przeprowadzili badania egzemplarza w Warszawie[11]. Na podstawie badań stwierdzili, że portret mógł pierwotnie być częścią warszawskiego egzemplarza Sforziady i znajdować się za tekstem wstępnym, a przed kartą z iluminacjami Giovanniego Pietro Birago[12]. Wskazuje na to m.in. podobieństwo welinu, na którym wykonana jest i książka, i portret, a także odpowiadające sobie ślady zszyć[12]. Nie jest pewne, kiedy portret został oddzielony od książki – jednym z możliwych okresów jest przełom XVIII i XIX wieku[13].

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Vinci, Leonardo da (attributed) - La Bella Principessa - 16th c.jpg
sitter: Bianca Giovanna Sforza; the circle marks a fingerprint of the artist (the circle marking is made with a computer)