Siła Zbrojna Narodowa
Siła Zbrojna Narodowa – polskie formacje zbrojne w okresie powstania krakowskiego 1846 roku.
Działania Rządu Narodowego
W wyniku odwołania sygnału do rozpoczęcia powstania, 18 lutego 1846 roku liczne kadry wojskowe wróciły już znad granicy do Francji[1].
W związku z tym odczuwano brak doświadczonych dowódców, którzy mogliby zapewnić dowodzenie oddziałami powstańczymi na odpowiednim poziomie[1]. Rząd Narodowy wystosował odezwę do dawnych wojskowych, żądającą stawienia się ich do dyspozycji rządu.
Pod surowością bycia uważanymi jako zdrajcy ojczyzny mają wszyscy oficerowie mieszkający w Krakowie stawić się przed Rządem Narodowym w gmachu Krzysztofory najdalej do godziny 10 rannej dnia dzisiejszego. Komendant placu to rozporządzenie pod tąż samą odpowiedzialnością natychmiast oznajmi wszystkim oficerom[2].
Kraków, dnia 23 lutego 1846 roku
Wezwanie nie odniosło większego skutku. Wyżsi wojskowi nie przyjmowali proponowanych im stanowisk i wymawiali się od służby wiekiem lub złym stanem zdrowia. Zgłosiło się kilku młodszych oficerów. Jeden z nich, Czerwiński został czasowo naczelnym dowódcą[1].
24 lutego wkroczył do Krakowa oddział pod dowództwem Erazma Skarżyńskiego. Dyktator powstania mianował Skarżyńskiego naczelnym wodzem rewolucji, odwołując poprzednią nominację Czerwińskiego[1]. powołano organizatorów powstań lokalnych. B. Uniewskiemu powierzono produkcję amunicji[3]. Dla organizującego się wojska przeznaczono koszary na Wawelu. Piechotę formowano systemem batalionów, w skład których wchodziły kompanie kosynierów i strzelców. Inspektorem piechoty mianowano Jacentego Kochanowskiego. Jazdą, podzieloną na sześć plutonów, dowodził Kajetan Dunin-Rzuchowski[1].
Umundurowaniem i zaopatrzeniem wojska zajmowała się intendentura. Kuźnie w Krakowie, Krzeszowicach, Trzebini, Chrzanowie i Jaworznie przygotowywały kosy dla powstańców. Powołano do życia wojskową służbę zdrowia. Wezwano kobiety do pomocy w przygotowywaniu opatrunków. Nie dla wszystkich starczało jednak broni[1].
Organizacja piechoty
Inspektorem piechoty mianowanym został setnik gwardii narodowej Jacenty Kochanowski, jego szefem sztabu: Wierciszewski. Sztab kwaterował w budynku przy ul. Brackiej i organizował przede wszystkim pododdziały kosynierów.
Inspektor i organizator piechoty polskiej w Krakowie
Na mocy zatwierdzenia przez wodza naczelnego do n.164 instrukcji przeze mnie przedstawionych, oznajmuję, co następuje:
1. Iż rozpoczęta została organizacja piechaty, organizacja ta batalionami uskuteczniać się będzie. […][4].Kraków, d. 27 lutego 1846 r.
Kompanie kosynierskie formowali na zamku Michał Pałczyński i Władysław Iżycki. Ich skład stanowili przede wszystkim włościanie z okręgu miasta Krakowa[5].
1 batalionem kosynierów dowodził złotnik Teofil Zamojski. Oficerami batalionu byli: Tomasz Leszczyński, Poker, Gloger, Władysław Otwinowski, Ferdynand Zajączkowski, Marian Pawełkiewicz. Podoficerowie byli uzbrojeni w strzelby myśliwskie. Byli nimi studenci: Stefan Wiśniewski, Antoni Bartosiński, Stefan Broll, Maurycy Wolff, Władysław Kaniewski, Franciszek Statkowski, Antoni Lewicki, Henisz, Odrzywolski, Ciaputowicz i inni[5].
Oddziały strzeleckie formowały się w pałacu biskupim z młodzieży, która zaopatrzyła się sama w broń palną. Dowodzili sekcjami strzeleckimi między innymi: Antoni Lipczyński, Alojzy Skarzyński, Rudolf Chroszczewski, aktor Borkowski, Paprocki. W pododdziałach strzeleckich służyli prawie wszyscy subiekci handlowi[5].
Żołd kosyniera wynosił 15 groszy dziennie. Wypłacano go na 5 dni z góry[5]. Ubiór piechoty stanowiła wołoszka z szaraczkowego sukna z kołnierzem karmazynowym, konfederatką pąsową i spodnie szaraczkowe[5].
Organizacja jazdy
Na inspektora jazdy powołano napoleońskiego pułkownika krakusów Kajetana Dunin-Rzuchowskiego. Jego szefem sztabu został Józef Więckowski. Sztab jazdy funkcjonował przy pałacu Wielopolskich od strony kościoła Franciszkanów, a stajnie znajdowały się pod kapucynami i w dawnych koszarach trębaczy przy ul. Grodzkiej[5].
Jazda podzielona była na sześć plutonów. Dowodzili nimi: Wenda, Mazaraki, Lipczyński, Pracki, Leon Skorupka i Działyński. Służyli w niej m.in. Sobolewski, Benoe, Lean Chrzanowski, Straus, Alfred Strażyński, Chwastkiewicz, Kwaśniewski i Pilecki[5].
Umundurowanie i uzbrojenie jazdy wzorowane było na krakusach z 1831 roku[5].
Organizacja artylerii
Wodz naczelny Siły Zbrojnej Narodowej
Wzywa niniejszym wszystkich eks-wojskowych służących w artylerii, jak równie innych życzących sobie służyć w tej broni, aby się stawili w biurze inspektora artylerii na zamku dla zapisania się, a następnie dla objęcia służby[6].
Kraków, d. 27 lutego 1846 r.
Na czele biura artylerii i zakupu broni stał urzędnik z archiwum senatu, wcześniej oficer artylerii z 1831 roku, Józef Dobiecki. Jego siedziba mieściła się na zamku. Kuźnią do naprawy broni kierował kapitan kompanii rzemieślniczej Kazimierz Jaskólski. Urządzano ją w Instytucie Techniki przy ul. Gołębiej 20. Dyrektorem fabryki prochu, pocisków i naboi został mianowany pisarz sądu wyższego Bernard Uszewski, podoficer artylerii z 1831 roku .
Organizacja logistyki
Intendentem armii został Napoleon Ekielski. Prezesem komisji żywności mianowano ekonoma miejskiego Ratarskiego, a członkami zostali: August Cyfrowicz, litograf Dominik Lipnicki, kupiec Józef Verderber i chirurg Antoni Kieres. Dozorcą magazynu ubiorczego, mieszczącego się w gmachu oo. Franciszkanów został Wincenty Janowski[5].
Profesor chirurgii Bierkowski zorganizował szpital wojskowy, otworzył w zakładzie klinicznym dla uczniów medycyny i cyrulików kurs praktyczny, urządził w swym domu przy ul. Grodzkiej biuro do składania starej bielizny, bandaży i szarpi. Wezwał plakatami rozlepianymi po mieście kupców i aptekarzy o nadsyłanie leków[5].
Uwiadomienie lekarskie
Stosownie do rozporządzenia władz wyższych wzywa się niniejszym wszystkich uczniów pierwszo-, drugo-, trzecio- i czwartoletnich wydziału lekarskiego, jako też wszystkich […] aby w dniu dzisiejszym o godzinie 3 po południu w Zakładzie Klinicznym w sali chirurgicznej stawić się zechcieli do zapisu […]. Wzywa się wszystkie obywatelki, przyjaciółki ludzkości, aby się jak najprędzej zatrudniły skubaniem szarpli […]. Przyjmuje się także z wdzięcznością bandaże, kompresy i wszelką starą bieliznę. Aptekarzy uprasza się o dary […]. Co wszystko z wdzięcznością przyjęte będzie[7].
Kraków, d. 25 lutego 1846 r. Bierkowski
Przypisy
- ↑ a b c d e f Marian Anusiewicz: Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej.. s. 14 – 16.
- ↑ Marian Anusiewicz: Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej. "Rząd Narodowy do wszystkich dawnych wojskowych". s. 86.
- ↑ Kozłowski, Wrzostek: Historia oręża polskiego 1795-1939. s. 277.Sprawdź autora:1 oraz 2.
- ↑ Marian Anusiewicz: Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej. "Organizacja piechoty". s. 90.
- ↑ a b c d e f g h i j Marian Anusiewicz: Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej.. s. 84 – 85.
- ↑ Marian Anusiewicz: Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej. "Odezwa wodza naczelnego do byłych artylerzystów". s. 89.
- ↑ Marian Anusiewicz: Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej. "Organizacja wojskowej służby zdrowia". s. 88 – 89.
Bibliografia
- Eligiusz Kozłowski: Wojskowość polska w latach 1832-1864. W: Janusz Sikorski (red. naukowy): Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Tom II (1648-1864). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966.
- Marian Anusiewicz: Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej. Polska sztuka wojenna w latach 1832 – 1862. Zeszyt 13. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1959.
- Eligiusz Kozłowski, Mieczysław Wrzostek: Historia oręża polskiego 1795-1939. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983. ISBN 83-214-0339-5.
- Eligiusz Kozłowski: Wojskowość polska w latach 1832-1864. W: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Tom II (1648-1864). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966.
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||
Media użyte na tej stronie
Szarża krakusów na Rosjan w Proszowicach 1846
Autor: Anonymous plate, Licencja: CC BY-SA 3.0
Edward Dembowski during Kraków Uprising 1846