Sidra

Sidra

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	sokólski
Gmina	Sidra
Liczba ludności (2020)	547[1]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-124[2]
Tablice rejestracyjne	BSK
SIMC	0039284[3]
Położenie na mapie gminy Sidra Sidra
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Sidra
Położenie na mapie województwa podlaskiego Sidra
Położenie na mapie powiatu sokólskiego Sidra
53°33′11″N 23°26′55″E/53,553056 23,448611

Sidra – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Sidra, nad rzeką Sidrą^[3][4].

Miejscowość uzyskała lokację miejską w 1566 roku, zdegradowana w 1897 roku^[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Sidra. Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[6].

Historia

Kościół z XVIII w.

Ruiny zboru kalwińskiego z XVI w.

Wzgórze zamkowe z ruinami

Dobra na których została założona Sidra były własnością kolejno Gasztołdów, Hołowczyńskich a pomiędzy 1538 a 1558 r. zostały objęte w posiadanie przez Andrzeja Wołłowicza. W 1558 dobra te odkupił od niego jego brat Ostafi Bohdanowicz Wołłowicz syn Bohdana. Wkrótce otrzymała dodatkowe darowizny od króla Zygmunta Augusta. W 1563 król nadał przywilej na staw i młyn na rzece w Sidrze i w tym okresie też został założony dwór w Zalesiu oraz zbudowany przez Pawła Wołłowicza dwór w Pawłowiczach.

W latach 60. XVI wieku Ostafij Wołłowicz ufundował tu zbór kalwiński (zamknięty w 1839 roku z powodu braku wiernych)^[7]. W 1566 r. Sidra otrzymała od króla Zygmunta Augusta prawa miejskie i wkrótce obok powstającego miasteczka w części południowo-wschodniej wzniesiono warowną rezydencję z bastejami. Eustachy Wołłowicz już jako kanclerz wielki litewski i kasztelan trocki umiera w 1587 r. w drodze do Krakowa na koronację Zygmunta III Wazy. Jego dobra odziedziczyła córka Regina będąca żoną kasztelana Seweryna Bonera, którzy jednak umierają kolejno w 1591 i 1592 r. Dobra w skład których wchodziła Sidra odziedziczyli synowie wojewody Grzegorza Bogdanowicza Wołłowicza, cześnik litewski Piotr i starosta rogaczewski Roman. W 1602 r. Hieronim Wołłowicz ufundował kościół katolicki w Zalesiu. Po podziale dóbr Sidra przypadła Piotrowi Wołłowiczowi, a później jego córce Helenie, która w 1622 r. poślubiła cześnika Janusza Hołowiczeńskiego, a w 1630 Krzysztofa Potockiego, po którym odziedziczył dobra kasztelan Andrzej Potocki.

W 1636 r. Janusz Radziwiłł napisał list z Sidry do swojego ojca Krzysztofa Radziwiłła, w którym informował o udanym polowaniu króla Władysława IV na niedźwiedzia^[8]. Potoccy przebudowali zamek na pałac. Córka Andrzeja Potockiego, Konstancja Maria Anna została żoną podkanclerzego litewskiego Stanisława Antoniego Szczuki. 20 grudnia 1704 r. Szczukowie ufundowali w Sidrze parafię katolicką, uposażając ją w grunta, sad i ogród oraz przestrzeń na zabudowę plebańską. Zbudowano drewniany, tymczasowy kościół, poświęcony 14 czerwca 1705 r. Wcześniej nabożeństwa odbywały się w dworze sidrzańskim. Fundację parafii potwierdził 9 listopada 1705 r. biskup wileński, Konstanty Kazimierz Brzostowski. W tym samym roku fundator rozpoczął starania o wzniesienie murowanej świątyni, jednak przerwały je wydarzenia wojenne 1706 r. Projektowali ją polscy architekci pochodzenia włoskiego, Józef Piola i Józef Fontana. Kościół murowany, noszący wezwanie Trójcy Świętej i zachowany do dnia dzisiejszego, ukończono w latach 1781-1783. Zbudowano go z cegły na planie prostokąta, z jedną nawą i prosto zamkniętym prezbiterium, w stylu neoklasycystycznym. Na ścianach we wnętrzu świątyni umieszczono freski^[9]. W XVIII w. powstała też w mieście drewniana żydowska synagoga, ukończona w 1783 r. dzięki wsparciu finansowemu ówczesnego właściciela Ignacego Potockiego.

W 1804 r. Ignacy Potocki sprzedał Sidrę wraz z dobrami Rajmundowi Rembielińskiemu. W XIX wieku Sidra utraciła prawa miejskie. W 1863 r. podczas powstania styczniowego został rozstrzelany kapitan Zawistowski, właściciel pobliskich dóbr w Siderce. W 1878 r. Sidra liczyła 920 mieszkańców. Ostatnimi właścicielami Sidry byli Wincenty i Wanda Hejnerowiczowie.

W okresie okupacji niemieckiej w latach 1941–1944 nastąpiła eksterminacja ludności żydowskiej, którą umieszczono w getcie w Sokółce, następnie w Grodnie, a w końcu zamordowano w Treblince. W okresie II wojny światowej w Sidrze działało ugrupowanie Armii Krajowej pod dowództwem Wacława Hryckiewicza ps. „Łomski”.

Zabytki

• Kościół Świętej Trójcy z XVIII w. wybudowany w stylu klasycystycznym. 27 listopada 1981 r. bp Edward Kisiel konsekrował nowy ołtarz i świątynię parafialną. nr rej.: A-50 z 29.12.1964
• Dzwonnica przykościelna klasycystyczna z 1780 r., nr rej.: 187(193) z 29.12.1964
• Ruiny zamku bastejowego wzniesionego około 1566 r. przez kanclerza wielkiego litewskiego Eustachego Wołłowicza herbu Bogoria, przebudowanego w 1610 r. przez podczaszego Krzysztofa Potockiego na pałac, zniszczony po 1863, badany archeologicznie w latach 1970-1971^[10][11], nr rej.: 335 z 31.03.1972
• Ruiny zboru kalwińskiego z 2 połowy XVI w. fundacji Wołłowiczów, orientowany zbór ze skarpami, o wymiarach 16,5 x 23 metry, we wschodniej części rynku, nr rej.: 339 z 7.10.1972
• Dwór Eynarowiczów (Eunarowiczów) z pocz. XX wieku, obecnie Ośrodek Zdrowia.
• układ przestrzenny z XVI w, nr rej.: 418 z 12.08.1978
• ruiny młyna wodnego z 1890 r., nr rej.: 375 z 2.04.1976^[12].
• Domy drewniane z końca XIX i początku XX w.
• Kościół w Zalesiu z lat 1602–1623 w stylu wczesnobarokowym z wieżą zbudowaną po 1858 r.
• Kościół z 1825 r. w stylu klasycystycznym fundacji Ignacego Zawistowskiego (dawniej greckokatolicka, następnie prawosławna)
• Pozostałości zabudowań dworskich z XIX w. w Siderce
• Brama dworska w Kniaziówce (dwór nie istnieje)
• Brama pałacowa w Makowlanach z zabytkową aleją kasztanową.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Sidrze

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Sidra 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 482 .
• Polska Kronika Filmowa na YouTube