Sikora uboga

Sikora uboga

Poecile palustris[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	sikory
Rodzaj	Poecile
Gatunek	sikora uboga
Synonimy
Parus palustris Linnaeus, 1758[2]
Podgatunki P. p. dresseri (Stejneger, 1886) P. p. palustris (Linnaeus, 1758) P. p. italicus (Tschusi & Hellmayr, 1900) P. p. stagnatilis (C. L. Brehm, 1855) P. p. kabardensis (Buturlin, 1929) P. p. brevirostris Taczanowski, 1872 P. p. ernsti (Yamashina, 1933) P. p. hensoni (Stejneger, 1892) P. p. jeholicus (O. Kleinschmidt & Weigold, 1922) P. p. hellmayri Bianchi, 1903
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Sikora uboga^[4], szarytka, błotniczka, sikora trzcinna^[5] (Poecile palustris) – gatunek małego ptaka z rodziny sikor (Paridae).

Systematyka

Wyróżniono następujące podgatunki P. palustris^[6][2]:

• P. palustris dresseri – Walia, środkowa i południowa Anglia oraz zachodnia Francja.
• sikora uboga^[4] (P. palustris palustris) – Skandynawia do północnego Półwyspu Iberyjskiego oraz na wschód po Polskę, Bałkany i Grecję.
• P. palustris italicus – francuska część Alp, Włochy i Sycylia.
• P. palustris stagnatilis – wschodnia Europa do południowego Uralu i północno-zachodniej Turcji.
• P. palustris kabardensis – rejon Kaukazu i północno-wschodnia Turcja.
• sikora Taczanowskiego^[4] (P. palustris brevirostris) – południowo-środkowa i południowo-wschodnia Syberia, północna Mongolia, Mandżuria i Liaoning (północno-wschodnie Chiny) oraz skrajnie północna Korea.
• P. palustris ernsti – Sachalin.
• P. palustris hensoni – południowe Wyspy Kurylskie i północna Japonia.
• P. palustris jeholicus – północne Hebei (północno-wschodnie Chiny) i północna Korea.
• P. palustris hellmayri – wschodnie Chiny i południowa Korea.

Za podgatunek sikory ubogiej bywała też uznawana sikora czarnobroda (P. hypermelaenus)^[2][6].

Występowanie

Areał występowania jest podzielony na część zachodnią, to większa część Europy i część zachodniej Azji, oraz wschodnią – w Azji Wschodniej, w podobnych szerokościach geograficznych. To rozdzielenie powstało prawdopodobnie w okresie lodowcowym, szczególnie w trakcie ostatniego najsurowszego zlodowacenia, które wpłynęło najbardziej na zmianę składu europejskiej i azjatyckiej fauny. Przypuszcza się, że w przyszłości może dojść do ponownego połączenia się obu areałów, ponieważ tereny leżące pośrodku mają odpowiednie warunki dla tych ptaków. W Europie występuje od Anglii, północnej Hiszpanii, Francji na zachodzie przez kontynent do Polski i dalej Europy Wschodniej do Uralu, oraz od Włoch i Grecji po południową część Półwyspu Skandynawskiego. Gatunek osiadły. Wyróżnia się około 10 podgatunków sikor ubogich.

W Polsce rozpowszechniony, średnio liczny ptak lęgowy^[7], zimuje. Jest najrzadszą sikorą krajową^[8][9]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja sikory ubogiej w Polsce liczyła 192–326 tysięcy par lęgowych^[8]. Po silnych spadkach na początku XXI wieku populacja na terenie większości kraju ustabilizowała się na poziomie około 30% niższym niż w roku 2000, a nawet wykazuje trend wzrostowy (zwłaszcza na północy)^[10]. Spotkać ją można w całym kraju, w tym w górach do 900 m n.p.m. Największa populacja w kraju zasiedla Sudety i Karpaty, a także północną część kraju^[9].

Charakterystyka

Cechy gatunku

Głowa sikory ubogiej z bladymi, wyraźnie odgraniczonymi policzkami

(c) I, Luc Viatour, CC-BY-SA-3.0

Krótsza czapeczka, mniejszy śliniaczek, brak podłużnego prążka na skrzydłach to cechy odróżniające sikorę ubogą od czarnogłowej

To drobny ptak z dużą głową, wielkości sikory modraszki, choć mniejsza od wróbla. Obie płci ubarwione jednakowo i podobnej wielkości. Upierzenie na wierzchu i skrzydłach brązowoszare, od spodu beżowo-białe. Na głowie obu płci jest błyszcząca granatowo-czarna czapeczka, ograniczona jest tylko do wierzchołku głowy, jedynie na podbródku widać maleńki czarny śliniaczek o ostrych krawędziach (u bardzo podobnej czarnogłówki matowa czapeczka sięga aż do krawędzi płaszcza, a śliniak jest szerszy, sięga do piersi i ma rozmyte brzegi). Białe policzki (ciemniejsze niż u czarnogłówki). Dziób krótki, czarny. Na pokrywach skrzydłowych nie ma przejaśnień. Ma ciemnoszary ogon, czarny dziób i tęczówki oczu oraz jasnoniebieskie nogi. Młode podobne do dorosłych, ale z matową czapeczką; już we wrześniu jednak wyglądają jak dorosłe (praktycznie nie da się ich odróżnić w terenie).
Pomimo bliskiego spokrewnienia z czarnogłówką nie odnotowano krzyżowania się tych dwóch gatunków. Różnice w terenie oprócz rysunku na głowie kryją się w braku podłużnego prążka na skrzydłach sikory ubogiej. Mimo to przy braku znajomości głosu obu gatunków lub gdy nie odzywają się, ich rozpoznanie bywa trudne. Z rysunku na głowie, który jest pomocny dla człowieka, ptaki mogą rozpoznać przedstawicieli swojego gatunku.

Zachowanie

Zimą, podobnie jak u gili, wykazują tendencję do łączenia się w pary osobników tej samej płci. Jest mniej skryta i płochliwa niż czarnogłówka. Zwykle nie kryje się przed człowiekiem. To bardzo ruchliwy ptak przy szukaniu pokarmu, choć mniej towarzyski niż pozostałe sikory. Może przyłączać się do zimowych mieszanych stad złożonych z innych gatunków sikor, kowalików, mysikrólików, pełzaczy i dzięciołów, ale na krótko i na obszarze swojego terytorium. Jako gatunek osiadły nie podejmuje regularnych wędrówek, tym bardziej, że słabo lata. Gdy noc jest chłodna, sikora uboga może ją przespać schowana w pęku liści na gałęzi, w dziupli (choć nie musi być tą, w której się gnieździła). Schronić się może nawet pod ziemią w norze gryzonia.

Wymiary średnie

długość ciała

ok. 13 cm

rozpiętość skrzydeł

ok. 20 cm

Masa ciała

ok. 10–11 g

Głos

Słuchanie śpiewu i wabienia szarytki (i innych sikor) jest najpewniejszym sposobem na pewne oznaczenie tego ptaka. Melodia jest monotonna i składa się z szybko powtarzanej piszczącej frazy złożonej z serii tych samych tonów np. „cijf cijf” lub „tyczee” lub jest to eksplozywne kichanie „pit czu”. Często lubi się odzywać.

Biotop

Widne zarośla, lasy liściaste i mieszane na nizinach i pogórzu ze starodrzewiami, zwłaszcza dębowe i brzozowe. Preferuje skraje lasów, które sąsiadują z łąkami i starymi parkami oraz tereny podmokłe. Dawniej liczna w miejskich parkach, sadach, żywopłotach, ogrodach, zaroślach i alejach – obecnie gnieżdżą się tam tylko pojedyncze pary. W przeciwieństwie do sikory bogatki nie stara się przebywać w pobliżu siedzib ludzkich. To zachowanie utrzymuje się również zimą, stąd rzadko zalatuje do karmników, zwłaszcza jeśli znajdują się w obrębie miejskiej zabudowy. Jednak wszystkie gatunki sikory, które zimują w kraju odwiedzają te, które znajdują się na skraju lasu i w wiejskich ogródkach.
Ma inne wymagania środowiskowe niż czarnogłówka. Na danym obszarze, zwłaszcza w górach, szarytka zajmuje niższe położenia, a czarnogłówka - wyższe. To powoduje rozdzielenie terytorialne.

Okres lęgowy

Jaja z kolekcji muzealnej

Gniazdo

Chętnie zajmuje naturalne dziuple z wąskim otworem wejściowym, nawet tuż nad ziemią, a także budki lęgowe, zakamarki kory lub między korzeniami. Warstwę zewnętrzną lęgowiska budują z mchu, suchych traw, a czarkę wyściełają grubo piórami, sierścią, wełną i włosiem. Tworzone pary są monogamiczne.

Jaja

Składa w kwietniu i maju 6–10 matowych białych jaj o czerwonym nakrapianiu w lęgu, podobne do jaj modraszki.

Wysiadywanie

Samica wysiaduje jaja 2 tygodnie. Młode, gniazdowniki, są karmione przez oboje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 18–19 dniach.

Pożywienie

(c) I, Luc Viatour, CC-BY-SA-3.0

Sikora uboga unika obecności człowieka, toteż rzadko spotyka się ją w karmnikach

Drobne owady, głównie gąsienice i owadzie jajeczka, pająki oraz inne bezkręgowce, zimą i jesienią duży udział nasion, jagód i innych owoców. Może korzystać z pokarmu wykładanego w karmnikach, choć rzadko je odwiedza.

Żeruje na krzewach i drzewach, a zimą częściej zlatują na ziemię. Aby wydostać owady spod kory, kuje w nią często swym dziobem. Potrafi ścigać owady w powietrzu. Zwyczajem niektórych sikor gromadzi zapasy, wciskając w zakamarki kory złapane pająki, owady i zerwane nasiona. Chować może je też pod porostami i mchami rosnącymi na ziemi.

Status i ochrona

IUCN uznaje sikorę ubogą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 10–21 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

Na terenie Polski sikora uboga jest objęta ścisłą ochroną gatunkową^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[12].

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
• Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).