Silva rerum (powieść)

Zawartość tej strony może naruszać prawa autorskie. Tekst źródłowy prawdopodobnie pochodzi z: Patrz raport [1] Nie usuwaj tego szablonu. Zostanie on usunięty, jeżeli prawa autorskie tego artykułu zostaną wyjaśnione. Jeżeli potrafisz, napisz artykuł tak, aby nie naruszał praw autorskich. Jeżeli masz prawa autorskie do tej treści lub masz zgodę na publikację zgodną z naszą licencją, prosimy, napisz o tym na stronie dyskusji tego artykułu i na stronie Wikipedia:Lista NPA oraz zastosuj procedurę zamieszczania haseł wcześniej opublikowanych. Artykuł zostanie usunięty, jeżeli status praw autorskich do zawartych w nim treści nie zostanie wyjaśniony. Powielanie materiałów chronionych prawami autorskimi – bez zezwolenia właściciela tych praw – jest pogwałceniem obowiązującego prawa, jest też sprzeczne z ustaleniami Wikipedii. Osobom, które regularnie wstawiają takie materiały, może zostać odebrane uprawnienie edytowania Wikipedii.

Silva rerum (łac. silva rerum, dosł. las rzeczy) – wydana w 2008 roku powieść historyczna litewskiej pisarki Kristiny Sabaliauskaitė, za którą otrzymała ona nagrodę literacką im. Jurgi Ivanauskaitė. Jest to pierwsza część powstałej później tetralogii, sagi o losach szlacheckiej rodziny, siedemnastowiecznym Wilnie i historii Europy Środkowej.

Fabuła

Silva rerum to pierwsza część sagi rodziny Narwojszów. Akcja toczy się w wielokulturowym Wilnie i na Żmudzi w latach 1659–1667 – w dynamicznym i zaskakującym przemianami okresie. W szlacheckim dworku ludzie doświadczeni przez okrucieństwo niedawnej historii starają się na nowo zbudować bezpieczny świat. Śmierć jednak naznacza ich, a upływ czasu oznacza jedynie świadomość jej nieuchronnej bliskości. Elżbieta i Jan Maciej Narwojszowie uciekają z kozackiej masakry, której bolesne ślady pozostawiają traumę w ich świadomości i wpływają na dalsze życie^[2].

Ich dzieci, bliźnięta Urszula i Kazimierz, oraz ich przyjaciel Jonelis, po raz pierwszy doświadczają bliskości śmierci w 1659 roku, gdy odkopują szczątki ukochanego kota. To wydarzenie przekonuje ich, że śmierć jest bezkompromisowa i należy się z nią liczyć. Urszula zaczyna się jej bać, Kazimierz popada w odrętwienie. Dziewczynka postanawia, że zostanie świętą i schroni się w klasztorze przed grozą codziennego życia. Brat, nie widząc celowości żadnych działań, nie spełnia oczekiwań uczonego ojca. W towarzystwie niebezpiecznych wolnomyślicieli, biernie obserwuje rzeczywistość^[1]. W ich życie wkracza charyzmatyczny buntownik i hedonista, Jan Kirdej Biront, uczestnik orgii odbywanych na dworze Radziwiłła. Zakochując się w nastoletniej Urszuli wpływa także na Kazimierza i jego dalsze decyzje^[2].

Tytuł

Dosłowne tłumaczenie łacińskiego silva rerum to „las rzeczy”, zbiór rozmaitych wiadomości, utworów różnego rodzaju i różnych autorów. Powieść została zainspirowana gatunkiem sarmackiej sylwy, czyli popularnej księgi domowej lub rodowej, w której zapisywano różne wydarzenia i wiadomości z wielu dekad i pokoleń. Były to księgi stylistycznie różnorodne, zawierające najczęściej nieoficjalne zapiski, nieprzeznaczone do publikowania. Zachowane w rękopisie, niekiedy także drukiem, zawierają bogactwo informacji o życiu i obyczajach^[3].

Geneza

Pomysł napisania książki narodził się w Warszawie, podczas pisania przez Kristinę Sabaliauskaitė doktoratu o Danielu Schultzu, nadwornym malarzu Wazów. Autorka spędzała całe dnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych, czytając pamiętniki i listy z epoki^[4]. Informacje do powieści zbierała niemal 10 lat^[5]. W tetralogii opisuje okres od potopu szwedzkiego (połowa XVII w.), aż do rozbiorów^[4].

Interpretacja

Rzeczpospolita Obojga Narodów

Powieść Kristiny Sabaliauskaitė rozpoczyna się w 1659 roku, dziewięćdziesiąt lat po podpisaniu Unii Lubelskiej proklamującej Rzeczpospolitą Obojga Narodów^[6]. Według bloga Krytycznym okiem, książka „łączy w sobie magię, transcendencję i realizm szczegółów”. Jest „panoramą przeżyć i uczuć”, których doświadczanie związane jest z historią Wilna i ludzi mieszkających na Litwie. To „opowieść o poszukiwaniu miłości, o spełnieniu i wiecznym niepokoju, o świecie, w którym religijny i światopoglądowy tygiel” nie pozwala jednoznacznie dokonać wyboru^[1]. Według strony „Angelus”, w Silva rerum „brzydota przeplata się z pięknem, śmierć z miłością, ciało ociera się o krzyż, ziemia miesza się z niebem, czerń nachodzi na czerwień, nic nie potrafi być jednoznaczne”^[7]. Obok bohaterów fikcyjnych, w powieści pojawiają się też postacie historyczne, które wpisały się w historię Litwy, jak choćby ksieni bernardynek Konstancja Sokolińska czy Jean de la Mars – ludwisarz, który odlewał wileńskie dzwony^[8].

Według Tygodnika Powszechnego intencją autorki było „przypomnienie o naszym wspólnym wielokulturowym dziedzictwie”^[9]:

Sukces powieści

Silva rerum jest debiutem literackim Kristiny Sabaliauskaitė^[5]. Ukazanie się powieści na Litwie odbiło się dużym echem, a autorka została laureatką wielu prestiżowych nagród, otrzymała także odznaczenie państwowe, a w Wilnie organizowane są wycieczki z przewodnikami śladami bohaterów^[8]. Według strony „Angelus”, sukces odniesiony przez książkę wynika z faktu, że „czytelnicy z Wilna i Kowna od dawna czekali na opowieść historyczną, która w sposób przystępny definiowałaby obecność zarówno Litwinów, Polaków jak i Żydów na tych terenach”^[10][11].

Na Litwie za bestseller uważana jest książka, która sprzedana zostaje w nakładzie 3 tys. – niektóre nakłady Silva rerum sięgały 10 tys. W 2015 roku powieść miała już 15 wznowień^[12]. Kristina Sabaliauskaitė już w roku ukazania się powieści otrzymała nagrodę literacką im. Jurgi Ivanauskaitė^[9], w 2015 została uhonorowana tytułem Kobiety Roku przez litewski tygodnik „Stilius(lit.)” grupy medialnej Lietuvos rytas^[7]. W 2016 roku Kristina Sabaliauskaitė była finalistką Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus^[10].

Kontrowersje

Kristina Sabaliauskaitė (w środku) z książką

Według Tygodnika Powszechnego, pojawienie się na rynku powieści w 2008 roku wywołało rewolucję na litewskiej scenie literackiej. Książka poruszała niezbyt popularną i umniejszaną tematykę okresu unii polsko-litewskiej, jednak jej sukces zainspirował debatę o przeszłości i pamięci. Według Tygodnika wymusiło to przewartościowanie dotychczasowej polityki tożsamościowej Litwy, która według autorki, jak i wielu innych litewskich intelektualistów, do tej pory kontynuowała stare, sowieckie wzorce^[9].

Autorka pisząc powieść zdecydowała się użyć oryginalnego słownictwa z epoki, przez co tekst zawierał liczne archaizmy i polonizmy^[9]. Na Litwie obowiązuje jednak ustawa ograniczająca używanie słów obcego pochodzenia w tekście, a łamiący te przepisy narażają się na otrzymanie mandatu ze strony Państwowej Inspekcji Językowej. Polacy mieszkający na Litwie walczą np. o to, by w dokumentach móc wpisywać literę „w” zamiast „v”^[8][9]. Dzięki formule stylizacji historycznej udało się jednak ominąć politykę językową^[8][9], nie obyło się jednak bez sprzeciwów. Wydanie książki zaproponowała kilku wydawnictwom i w jednym z nich usłyszała, że: „Te wszystkie polonizmy trzeba będzie wprawdzie usunąć, ale proszę się nie martwić – zajmiemy się tym”^[12]. Książkę wydano w końcu w swoim oryginalnym kształcie, ale autorka i wydawnictwo otrzymali mandat za użycie „wielkich błędów języka litewskiego”^[4]. Dzięki wsparciu ze strony krytyków literackich nie tylko unieważniono mandat, ale udało się także usunąć sporne słowa z rejestru błędów języka litewskiego^[4].

Kontynuacja

W 2011 roku powstała kolejna część Silva rerum II, w 2014 roku ukazała się książka Silva rerum III, a 2016 roku ostatnia część tetralogii – Silva rerum IV. W Polsce pierwsza część ukazała się w 2015 r. nakładem wydawnictwa Znak, druga - staraniem Wydawnictwa Literackiego w 2018 r.^[13], zaś trzecia w tym samym wydawnictwie w lutym 2021 r. Tłumaczeniem dwóch pierwszych tomów zajęła się Izabela Korybut-Daszkiewicz, a trzecią przełożył Kamil Pecela.

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1988. ISBN 83-06-00861-8.