Silvan Tomkins

Silvan Solomon Tomkins
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

4 czerwca 1911
Filadelfia

Data i miejsce śmierci

10 czerwca 1991
Somers Point k. New Jersey

Zawód, zajęcie

psycholog (psychologia osobowości, teoria afektów i teoria skryptu)

Alma Mater

Pennsylvania State University

Uczelnia

Uniwersytet Harvarda (Harvard Psychological Clinic),
Uniwersytet Princeton
(Department of Psychology),
Rutgers University

Silvan Solomon Tomkins (ur. 4 czerwca 1911 w Filadelfii, zm. 10 czerwca 1991 Somers Point k. New Jersey) – amerykański psycholog i filozof, uznawany[a] za twórcę nowoczesnej „teorii afektów[b]”[4][5] i „teorii skryptów”, dotyczącej roli emocji w kształtowaniu osobowości, autor fundamentalnej czterotomowej książki Affect Imagery Consciousness[6].

Życiorys

Szanse wygranej konia w wyścigach Tomkins oceniał odczytując ich mimiczną ekspresję

Był synem żydowskich emigrantów z Rosji. Urodził się w Filadelfii a dzieciństwo spędził a dorastał w Camden (New Jersey). Studia rozpoczynał w University of Pennsylvania, zamierzając zostać dramaturgiem. jednak po ukończeniu I stopnia kształcenia zmienił kierunek studiów na psychologię. Master's degree (tytuł zawodowy, odpowiednik magistra) otrzymał po roku, po czym przeniósł się do Pennsylvania State University, aby nieodwołalnie skupić się na psychologii biologicznej[c]. Otrzymał MA w dziedzinie psychologii i PhD w dziedzinie filozofii (1934). Pracę doktorską wykonał na temat Edgara A. Singera i teorii wartości[4][5]. Z powodu recesji nie od razu został zatrudniony na uczelni – przez dwa lata pracował dla bukmacherów, oceniając szanse koni wyścigowych na wygraną. Twierdził, że trafność przewidywań zawdzięcza umiejętności odczytywania ich „wyrazu twarzy” (mimicznej ekspresji)[5].

Przykładowa plansza projekcyjnego testu Rorschacha

W roku 1936 rozpoczął badania podoktoranckie w dziedzinie filozofii na Uniwersytecie Harvarda. Uległ fascynacji pionierskimi pracami dotyczącymi osobowości, prowadzonymi w Harvard Psychological Clinic pod kierunkiem Henry’ego A. Murraya i Roberta W. White’a[8]. Wkrótce opublikował pierwszą książkę pt. Contemporary Psychopathology[9], a następnie nt. Thematic Perception Test[5][10] i The Picture Arrangement Test[4][11].

Od roku 1947 przez 18 lat pracował na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Priceton. Rozpoczął badania związku reakcji emocjonalnych, które nazwał „affects”, z kształtowaniem się osobowości, co stało się najbardziej istotną tematyką w jego naukowej karierze[4]. Przez jeden rok przebywał w Ford Center w Palo Alto (Kalifornia), gdzie napisał pierwsze dwa tomy dzieła Affect, Imagery, Consciousness (uznawanego za wybitne)[5]. Jego uczniami byli w tym okresie Paul Ekman[12] i Carroll Izard[13], którzy w przyszłości popularyzowali i rozbudowywali jego koncepcje[5]. Wśród uczniów i współpracowników są wymieniani również m.in. Virginia Demos[14] i Donald Nathanson[1].

W roku 1965 otrzymał Career Research Award od National Institute of Mental Health (zob. NIH). W latach 1965–1968 pracował w CUNY Graduate Center[15][16], a od roku 1968 do emerytury (1975) był profesorem w Rutgers University. Po odejściu na emeryturę nadal pracował naukowo, rozwijając „teorię skryptu” (ang. script theory)[5][17][18].

Tematyka badań

Prace badawcze S. Tomkinsa charakteryzuje interdyscyplinarne podejście do zagadnień emocji i afektów. Uwzględniał wyniki badań Darwina, dotyczące procesów ewolucyjnych, prace Freuda w zakresie psychoanalizy i psychoterapii, współczesny sobie stan wiedzy w dziedzinach neuropsychologii i kognitywistyki. Interesował się procesami sprzężenia zwrotnego, zyskującymi popularność we wczesnym okresie rozwoju cybernetyki. Najbardziej cenione są prace na temat „teorii afektów” i „teorii skryptu”[19]. Na temat zastosowanego określenia „teoria” pisał[20]:

… każda teoria o dużym stopniu ogólności potrafi wytłumaczyć szerokie spektrum zjawisk, które wydają się bardzo odległe zarówno od siebie, jak i od wspólnego źródła. To powszechnie przyjęte kryterium oceny siły wyjaśniającej każdej teorii naukowej. Teoria tłumacząca jedynie zjawiska jej „bliskie” jest teorią słabą i właściwie niewiele się różni od opisu zjawisk, które próbuje wytłumaczyć. Jej siła rośnie w miarę podporządkowywania jednej formule coraz większej liczby zjawisk… [d]

Główna różnica między koncepcją Tomkinsa i wcześniejszymi koncepcjami behawiorystów i psychoanalityków polega na uznaniu afektów i emocji za główny motyw działania organizmów, które dysponują układem nerwowym z analizatorami wrażeń zmysłowych[4][1]. Według Tomkinsa istnieje dziewięć podstawowych afektów (o różnych intensywnościach), które są wrodzonymi cechami biologicznymi[4][e], dziedzicznymi reakcjami organizmu na zewnętrzne bodźce (zob. bodziec w fizjologii, bodziec w psychologii, bodziec w behawioryzmie)[6][19][21]:

Mimiczna ekspresja podstawowych emocji
  –  zainteresowanie (zwrócenie uwagi) – ekscytacja (podniecenie),
  –  przyjemność – radość
  –  niespodzianka – zaskoczenie
  –  żal – cierpienie
  –  gniew – wściekłość
  –  niepokój – strach
  –  wstyd – upokorzenie
  –  disgust ( reakcja na niepożądane smaki, obrzydzenie)
  –  dissmell (reakcja na przykre zapachy)

Dopiero poznawanie otoczenia przez rozwijający się organizm prowadzi do stopniowego pojawienia się samoświadomości – świadomości własnych emocji, myśli, potrzeb, tj. potrzeby fizjologiczne i potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba miłości i przynależności, szacunku i uznania, możliwości samorealizacji (zob. Abraham Maslow i hierarchia potrzeb[22], psychologia humanistyczna).

posiadania celów, spełniania swojego
potencjału, estetyczne, poznawcze
zaufanie do siebie, poczucie własnej
wartości, kompetencja, poważanie
POTRZEBY SZACUNKU I UZNANIA
więzi, afiliacja, miłość, bycie kochanym
zależność, opieka i oparcie, protekcja,
wygoda, spokój, wolność od strachu
POTRZEBY FIZJOLOGICZNE

W ciągu całego życia poszczególnym wydarzeniom/sytuacjom są nadawane „osobiste znaczenia” (np. znaczenie pracy i życia rodzinnego dla pracujących kobiet[23]). Rozwija się praktycznie nieograniczona liczba różnych „struktur ideologiczno-afektywnych” – różnych osobowości, dysponujących podobnym zestawem wrodzonych afektów, lecz ukształtowanych pod wpływem różnych życiowych doświadczeń[4], zawierających specyficzne „wstęgi” bodziec-afekt-reakcja (Stimulus-Affect-Response Sequence[24][25], S-A-R-S zamiast S-R[26]).

Tomkins stwierdził m.in. że doświadczenia wywołują powstawanie pseudo-kopii afektów pierwotnych, a ekspresja emocji – ważna dla utrzymywania relacji społecznych − następuje głównie z udziałem skóry, a nie mięśni twarzy[18] (początkowo zajmował się przede wszystkim mimiką, zob. Paul Ekman[12] i What Faces Can’t Tell Us[27]). Analizując procesy odbierania informacji docierających z otoczenia, m.in. wymienianych między ludźmi, oraz wzmacniania impulsów nerwowych w układzie nerwowym[28], używał pojęć z dziedziny techniki, tj. wzmocnienie sygnałów analogowych lub aktywator odpowiedzi. Postulował, że w zmiennym środowisku życia, pełnego nieustannych wrażeń[f] to afekty wywołują koncentrację uwagi na określonym obiekcie lub sprawie, decydują o przebiegu procesów poznawczych, są źródłem potrzeb, motywują zachowania i działania. Sformułował cztery główne wymagania, których spełnienie warunkuje zdrowie psychiczne człowieka (ang. The Tomkins Blueprint for Individual Mental Health)[6]:

  1. Jako ludzie jesteśmy zmotywowani do poszukiwanie pozytywnych afektów i ich maksymalizowania.
  2. Nasza natura jest stronnicza – staramy się minimalizować afekty negatywne.
  3. System działa najlepiej, gdy nie ukrywamy naszych afektów (zob. ekspresja, ekspresja stłumiona).
  4. Dla zdrowia psychicznego dobre jest wszystko, co zwiększa możliwości osiągnięcia wymienionych celów, a złe – wszystko, co zmniejsza te możliwości.

„Teoria skryptów” („scenariuszy” życia, metafora sztuki teatralnej) została zaprezentowana w roku 1954 na XIV Międzynarodowym Kongresie Psychologii w Montrealu. W następnych latach była stopniowo rozbudowywana. Według tej teorii w kolejnych okresach życia człowieka tworzą się „struktury ideologiczno-afektywne”. Gromadzone są zestawy dostępnych „scen” z określoną „fabułą”[4][18]. Życiowe scenariusze są zespołami zasad interpretowania scen o różnym znaczeniu emocjonalnym (jeżeli doświadczenia są one negatywne, łatwiej dochodzi do uogólnień). Tworzenie skryptu (porządkowanie scen) polega na nadawaniu sensu zależnościom między nimi, np. jestem „w czepku urodzonym”, „mam dwie lewe ręce”, „mam pecha/szczęście” (pojęcie wstęgi SARS – Stimulus-Affect-Response Sequence[24][25].

Zależnie od sekwencji emocji, tworzących skrypt, wyróżnia się[18][29]:

  • skrypty typu „zaangażowanie”, budowane wokół uczuć pozytywnych,
  • skrypty „jądrowe”, powstające np. w dzieciństwie, gdy oczekiwanie na zaspokojenie potrzeb kończy się emocją negatywną

które ułatwiają interpretację obserwowanych zdarzeń rzeczywistych i wybór odpowiednich zachowań. Dzięki rozbudowywanemu „tematycznemu katalogowi” dostępnych „scen” i „scenariuszy” świat staje się zrozumiały, a sposób interpretacji ma wpływ na dalszy bieg własnego życia. Wiedza o tych mechanizmach ma również znaczenie dla psychiatrów i psychoterapeutów, którym ułatwia zrozumienie emocji swoich pacjentów oraz poszukiwanie sposobów przywracania zakłóconej równowagi (np. zaburzenia afektywne, nerwicowe, osobowości)[4][29].

Publikacje

Wybór według MEMIM Encyclopedia[5]:

  • Affect Imagery Consciousness: Volume I, The Positive Affects. Tavistock, London 1962
  • Affect Imagery Consciousness: Volume II, The Negative Affects. In 1963
  • Affect Imagery Consciousness Volume III. The Negative Affects: Anger and Fear. Springer, New York 1991
  • Affect, Imagery, Consciousness Volume IV Springer, New York from 1962 to 1992 (with Bertram P. Karon)
  • Conscience, self love and benevolence in the system of Bishop Butler. University of Pennsylvania, 1934
  • The Tomkins - Horn Picture Arrangement Test. Springer, New York 1957 (with John Burnham Miner)
  • PAT Interpretation: Scope and Technique. Springer, New York 1959 (with John B. Miner)
  • Computer Simulation of Personality: Frontier of Psychological Theory. Wiley, New York 1963 (with Samuel Messick)
  • Affect, Cognition, and Personality: Empirical Studies Springer, New York 1965 (with Carroll E. Izard)
  • Virginia Demos (ed.): Exploring affect - The selected writings of Silvan S. Tomkins. Cambridge University Press, Cambridge, Mass. 1995, ISBN 0-521-44832-8 (limited preview on Google Book Search).

Oddźwięk

Koncepcje Tomkinsa są popularyzowane i rozwijane przez jego uczniów i współpracowników, m.in. działających w strukturze The Silvan Tomkins Institute[19][21]. Do tego grona należy m.in. Donald L. Nathanson, autor takich prac jak What's a Script?[24] lub Shame and Pride: Affect, sex, and the birth of the self (rozwinięcie teorii emocji w kierunku silniejszego zaakcentowania znaczenia wstydu, wskazanie związków między teorią afektów i biologią, medycyną, psychologią, psychoterapią, religią i naukami społecznymi)[30]. Inna z byłych uczennic i współpracowniczek Tomkinsa, Virginia Demos[14], terapeutka w Austen Riggs Center w Stockbridge, jest autorką m.in. często cytowanej pracy Differentiating the repetition compulsion from trauma through the lens of Tomkins' script theory : A response to Russell[31]. Redagowała również zbiór prac S. Tomkinsa Exploring affect (1995)[17]. Paul C. Holinger, autor m.in. książki pt. Co mówią dzieci, zanim nauczą się mówić (2006)[32], opisując historię rozwoju psychoanalizy wymienił Tomkinsa jako bezpośredniego następcę Darwina i Freuda[33].

Teoria afektów Tomkinsa spełnia wymagania, stawiane przez niego „mocnym teoriom naukowym” – znajduje zastosowanie w różnych dziedzinach ludzkiego życia, tłumacząc „szerokie spektrum zjawisk, które wydają się bardzo odległe zarówno od siebie, jak i od wspólnego źródła”. Jonathan Flatley (prof. literatury ang., Wayne State University) nawiązywał do niej np. w książce Affective Mapping. Melancholia and the Politics of Modernism[34]. Analizując postawy człowieka wobec zmieniającego się świata i „utopijnych obietnic modernizmu” (zob. np. modernizm w muzyce, literaturze, architekturze, sztuce) pisze on m.in.[35][g]:

…wydaje się, że im większe były nadzieje pokładane w nauce, technologii i w międzynarodowej współpracy, tym większa była gorycz porażki, z całkowicie nowoczesnym, biurokratycznie i administracyjnie dopracowanym projektem Holokaustu na czele. Silvan Tomkins wskazał, że tego rodzaju sytuacja, lokująca nas między „Niebem i Piekłem na ziemi” („Heaven and Hell on earth”), pomiędzy wielką nadzieją i katastrofalnym rozczarowaniem, jest paradygmatycznym „depresyjnym scenariuszem” (Kosofsky-Sedgwick i Frank 1995) […] …wszystkie modernizmy mają wspólną świadomość luki między obietnicami i społecznymi procesami nowoczesności. W ramach estetyki modernizmu świadomość ta implikuje […] przeświadczenie, że sztuka może i powinna zrobić coś, by tę lukę wypełnić.

Na teorie Tomkinsa powoływała się również Eve Kosofsky Sedgwick, m.in. w tekście Czytanie paranoiczne, czytanie reparacyjne, albo: masz paranoję i pewnie myślisz, że ten tekst jest o tobie – rozważaniach „jak działa wiedza – jej poszukiwanie, posiadanie i ujawnianie, oraz ponowne otrzymywanie informacji, które już znamy”? lub o podobieństwie paranoi i dynamiki fobii wobec homoseksualizmu. Przytacza m.in. opinię[20]:

Silvan Tomkins opisuje paranoję jako przykład „teorii silnych afektów” – w tym przypadku teorii silnego upokorzenia bądź strachu przed upokorzeniem. Sformułowanie „teoria silnych afektów”, a właściwie sama kategoria „teorii”, nabiera w pracach Tomkinsa podwójnego znaczenia. Posuwa się on bowiem dalej niż Freud, który zauważa jedynie możliwe podobieństwa pomiędzy teorią a paranoją. Według Tomkinsa, którego myślenie zostało ukształtowane w wyniku zainteresowania procesami sprzężenia zwrotnego we wczesnej cybernetyce, całe ludzkie życie kognitywno-afektywne zorganizowane jest według alternatywnych, zmiennych, strategicznych i hipotetycznych teorii afektu. To stwierdzenie zakłada, że nie istnieje żadna ontologiczna różnica pomiędzy wytwarzaniem teorii przez niejakiego Freuda a wytwarzaniem jej przez jego pacjentów[20].

Pomimo znacznej popularności teorii afektów Tomkinsa nie jest ona akceptowana powszechnie. Literaturoznawcy, filozofowie, krytycy sztuki, badacze ideologii i in. często traktują teksty literackie, obrazy, utwory muzyczne, itp. jako nośniki przekazujące afekty (tzw. „zwrot afektywny w badaniach humanistycznych”[h], ale to pojęcie nie zawsze oznacza to samo. Zauważalna jest charakterystyczna dla dyskursu afektywnego dwutorowość, a nawet trójtorowość badań, które wywodzą się z[36][37]:

Formułowane są opinie, że wyprowadzanie kodyfikacji nie jest celowe[36][37].

Życie prywatne

W roku 1947 ożenił się z Elizabeth Taylor, z którą pozostawał w związku małżeńskim przez niemal 30 lat. Uczestniczyła w badaniach prowadzonych przez męża i była współautorką The Thematic Apperception Test[5][10][38][i].

Uwagi

  1. ↑ Opisanie biologicznego charakteru wrodzonych afektów i stworzenie koncepcji dotyczących mechanizmu powstawania samoświadomości i osobowości pozwoliło połączyć biologię z psychologią[1]. Określenia „founder of modern affect theory” użył np. teoretyk psychoanalizy, Michael Franz Basch[2][3].
  2. ↑ „Afekt” nie jest w tym przypadku określeniem obserwowanej przez badającego ekspresji emocji, stosowanym w psychiatrii i psychologii (jest biologicznym źródłem odczuwanych emocji).
  3. ↑ Psychologia biologiczna (ang. biological psychology), zwana także psychologią fizjologiczną (ang. physiological psychology) lub neurologią behawioralną (ang. behavioral neuroscience) zajmuje się fizjologicznymi podstawami zachowań (ang. behavior)[7].
  4. ↑ Jako przykład „teorii silnych afektów” Silvan Tomkins opisywał paranoję (teoria silnego upokorzenia bądź strachu przed upokorzeniem). Siła tej „struktury ideologiczno-afektywnej” wzrasta wskutek powracającego doświadczania negatywnego afektu[20].
  5. ↑ W pierwszych publikacjach Tomkins wymieniał sześć afektów podstawowych[1].
  6. ↑ Tomkin wierzył, że

    …all life is „affective life”, all behavior, thought, planning, wishing, doing... there is no moment when we are free from affect, no situation in which affect is unimportant."

  7. ↑ Inny fragment książki Affective Mapping. Melancholia and the Politics of Modernism[34]:
    Twierdzę, że ta niepewna pozycja pomiędzy obietnicami nowoczesności i rzeczywistością modernizacji jest miejscem usytuowania samego modernizmu. W tym znaczeniu „modernizm” nie odnosi się do żadnej konkretnej rzeczy. Obejmuje szeroki zakres praktyk, które próbują w taki czy inny sposób wypełnić lukę między społecznymi realiami modernizacji a obietnicami projektu nowoczesności. Tego rodzaju praktyki znajdziemy nie tylko w literaturze, ale także w prawie czy w stosunkach międzynarodowych (Liga Narodów), w ekonomii (Keynes), w języku (esperanto), technologii (elektryfikacja, kino) itd. [35]
  8. ↑ Paula Kaniewska objaśnia pojęcie „zwrotu afektywnego” w sztukach plastycznych[28]:

    Dzieło afektywne nie oddziałuje […] za pomocą znaczeń, lecz poprzez formę. Jego wpływ jest bardziej radykalny, to „wstrząs dla myśli”, który uniemożliwia zdystansowanie się i jednocześnie prowokuje do głębszej, zaangażowanej refleksji. Takich prac dotyczy właśnie Deleuzjańska koncepcja „znaku napotkanego”, w myśl której odbiór zapośredniczony jest przez ciało, nie zaś, jak w tradycyjnym ujęciu, poprzez umysł. To zakotwiczenie znaku w cielesności, ciągłe podrażnianie zmysłów, sprawia, że jesteśmy przymuszeni do szukania naprawdę przekonywających rozwiązań. „Znak napotkany” trudno jest skonceptualizować, a nawet jeśli uda nam się znaleźć jego wyjaśnienie, nie ma nigdy pewności, że po pewnym czasie nie przestanie ono wystarczać.

  9. ↑ . Mieli jednego syna, Marka[15].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Gil Levin: A Conversation with Donald Nathanson. [w:] The New Behavior Online [on-line]. behavior.net. [dostęp 2015-07-03]. (ang.).
  2. ↑ Michael Franz Basch. The significance of a theory of affect for psychoanalytic technique. „Journal of American Psychoanalytic Association”, s. 291-304, 296, 1991. , cyt. za Paulem C. Holingerem (www psychologytoday)
  3. ↑ Arnold Goldberg: In Memorium Michael Franz Basch and Richard C. Marohn. [w:] 19th Annual Conference on the Psychology of the Self Washington, D.C. [on-line]. October 17-20, 1996. [dostęp 2015-07-02]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i Paul C. Holinger (we współpracy z Donaldem Nathansonem): Silvan S. Tomkins (1911-1991), Silvan Tomkins and understanding our emotional life. [w:] Psychology Today , Great Kids, Great Parents [on-line]. www.psychologytoday.com, 2010-07-07. [dostęp 2015-06-30]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i Silvan Tomkins. [w:] MEMIM Encyclopedia [on-line]. memim.com. [dostęp 2015-06-30]. (ang.).
  6. ↑ a b c Silvan S. Tomkins: Affect Imagery Consciousness: The Complete Edition (two volumes) - opis bibliograficzny. Springer Publishing Company, 2008. ISBN 978-0-8261-4408-9. ISBN 0-8261-4408-X.
  7. ↑ biological psychology, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2015-07-01] (ang.).
  8. ↑ R.W. White, personality psychologist, dies at 96. [w:] Harvard Gazette Archives [on-line]. President and Fellows of Harvard College, March 1, 2001. [dostęp 2015-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-23)]. (ang.).
  9. ↑ Silvan Samuel Tomkins: Contemporary Psychopathology: A Source Book (informacje bibliograficzne)). Harvard University Press, January 1943. ISBN 978-0-674-59303-9.
  10. ↑ a b Silvan S. Tomkins, Ph.D. (we współpracy z Elizabeth J. Tomkins, B.A.): The Thematic Apperception Test, The Theory And Technique Of Interpretation. Cambridge, Massachusetts: Grume & Stratton, Inc, 1947, 1948, 1950, 1952, 1955, 1959, 1962,1965.
  11. ↑ Tomkins S.S.. The Tomkins-Horn picture-arrangement test. „Trans N Y Acad Sci.”, s. 46–50, 1952 Dec,. PMID: 13029129. (ang.). 
  12. ↑ a b Paul Ekman: Paul Ekman on Silvan Tomkins and Facial Expression. [w:] Paul Ekman’s introduction to Part III of Exploring Affect, edited by Virginia Demos. [on-line]. The Tomkins Institute. [dostęp 2015-07-07]. (ang.).
  13. ↑ Carroll E. Izard, Emotional development. [w:] Strona internetowa University of Delaware, Department of Psychological and Brain Sciences [on-line]. www.psych.udel.edu. [dostęp 2016-07-01]. (ang.).
  14. ↑ a b E. Virginia Demos, EdD, Psychologist Therapy Staff. [w:] Strona internetowa Austen Riggs Center in Stockbridge, MA. [on-line]. www.austenriggs.org. [dostęp 2015-07-03]. (ang.). (...where „treatment-resistant” patients become people taking charge of their lives.)
  15. ↑ a b Andrzej Stępnik: Komunikacja niewerbalna - prosto, rzetelnie, interesująco > Wielkie postacie: Silvan S. Tomkins. [w:] komunikacja-niewerbalna.blogspot.com, opracowanie na podstawie książki „Błysk! Potęga przeczucia” Malcolma Gladwella (rozdział 6) [on-line]. 2 kwietnia 2014. [dostęp 2015-07-03]. (potwierdzenie kompetencji autora – wykaz publikacji)
  16. ↑ 6: Siedem sekund w Bronksie, Trudna sztuka czytania w myślach; Słuchanie oczami; Nauka płynąca z Błysku!. W: Malcolm Gladwell, tłumaczenie: Anna Skucińska, wstęp: Vadim Makarenko: Błysk! Potęga przeczucia (oryg, Blink: The Power of Thinking Without Thinking); opis bibl., fragment. Znak literanova, 2009. ISBN 978-83-240-1287-9., cyt. według Andrzeja Stępnika
  17. ↑ a b Silvan S. Tomkins, ed. E. Virginia Demos, przedmowa: Brewster Smith: Exploring affect (Script theory Script theory pp. 312-388). [w:] The Selected Writings of Silvan S Tomkins (ISBN 978-0-521-44832-1) [on-line]. Cambridge University Press, 1995. [dostęp 2015-07-03]. (ang.).
  18. ↑ a b c d Tomkins, Silvan S.: Script theory: Differential magnification of affects. [w:] Nebraska Symposium on Motivation, Vol 26 [on-line]. American Psychological Association univee, 1978. s. 201-236. [dostęp 2016-09-20]. (ang.).
  19. ↑ a b c Nine affects, present at birth, combine with life experience to form emotion and personality. [w:] Strona internetowa Instytutu Tomkinsa [on-line]. Tomkins Institute. [dostęp 2015-07-07]. (ang.).
  20. ↑ a b c d Eve Kosofsky Sedgwick, przełożyła Magda Szcześniak: Czytanie paranoiczne, czytanie reparacyjne, albo: masz paranoję i pewnie myślisz, że ten tekst jest o tobie. [w:] Przekład Paranoid Reading and Reperative Reading, or You're So Paranoid You Probably Think This Song is About You (czwarty rozdział książki Eve Kosofsky Sedgwick, Touching, Feeling. Affect, Pedagogy, Performativity, Duke University Press, Durham 2003, s. 123-152. Copyright, 2003, Duke University Press [on-line]. widok.ibl.waw.pl. [dostęp 2016-07-01].
  21. ↑ a b What Tomkins Said. [w:] Strona internetowa Instytutu Tomkinsa [on-line]. Tomkins Institute. [dostęp 2015-07-07]. (ang.).
  22. ↑ Renata Zarzycka: Teoria i piramida potrzeb ludzkich według Maslowa. [w:] Psychologia marketingu [on-line]. www.zarzyccy.pl. [dostęp 2015-07-23]. (zob. też Piramida potrzeb Maslowa na: www.graniczne.amu.edu.pl
  23. ↑ Małgorzata Puchalska-Wasyl. Rodzina i praca w systemie osobistych znaczeń kobiet pracujących naukowo. „Roczniki Psychologiczne”. II, s. 167-184, 1999. 
  24. ↑ a b c Donald L. Nathanson, MD. What's a Script?. „Bulletin of the Tomkins Institute”. 3, s. 1-4, Spring-Summer 1996. (ang.). 
  25. ↑ a b Donald L. Nathanson, MD: Prologue: Affect Imagery Consciousness. 2008., „Life is a series of scenes (Stimulus-Affect-Response Sequences) loosely organized into segments called Acts; a life story can be made…”
  26. ↑ stimulus-response theory, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2015-07-23] (ang.).
  27. ↑ Lisa Feldman Barrett: Are Facial Expressions Universal?. [w:] Recenzja pracy Paula Ekmana i Dachera Keltnera (w tym: Fig. Six photographs used by Silvan Tomkins in 1962) [on-line]. greatergood.berkeley.edu. [dostęp 2015-07-22]. (ang.).
  28. ↑ a b c d Paula Kaniewska: Czarne lalki i „ból głowy” – Grzeszykowska afektywnie. [w:] Mała kultura współczesna [on-line]. [dostęp 2015-07-02].
  29. ↑ a b Piotr Oleś: Wola sensu i realizacja wartości w dynamice osobowości (wprowadzenie) > Idea życiowego skryptu S. Tomkinsa. [w:] Prezentacja ppt [on-line]. www.staff.amu.edu.pl. [dostęp 2015-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-23)].
  30. ↑ Donald L. Nathanson: Shame and Pride: Affect, Sex, and the Birth of the Self (opis bibliograficzny). Norton, 1994. ISBN 978-0-393-31109-9. ISBN 0-393-31109-0.
  31. ↑ Paul Holinger: What Babies Say Before They Can Talk: The Nine Signals Infants Use to Express Their Feelings (cytowane prace Virginii Demos). Simon and Schuster, 2009-09-01, s. 253.
  32. ↑ Paul C. Holinger: Co mówią dzieci, zanim nauczą się mówić. Media Rodzina, 2006. ISBN 83-7278-153-2. (Paul Holinger: What Babies Say Before They Can Talk: The Nine Signals Infants Use to Express Their Feelings. Simon and Schuster, 2003. ISBN 0-7434-0667-2.
  33. ↑ Paul C. Holinger. Further issues in the psychology of affect and motivation: A developmental perspective. „Psychoanalytic Psychology”, s. 425-442, Jul 2008. [dostęp 2016-09-20]. 
  34. ↑ a b Jonathan Flatley: Affective Mapping Melancholia and the Politics of Modernism, isbn 9780674030787. [w:] Informacje bibliograficzne [on-line]. Harvard University Press, 2008. [dostęp 2015-07-23]. (ang.).
  35. ↑ a b Jonathan Flatley. Affective Mapping Melancholia and the Politics of Modernism (fragment, tłumaczenie: Joanna Psiuk). „Praktyka Teoretyczna”, 2014. Pracownia Pytań Granicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. ISSN 2081-8130. 
  36. ↑ a b c Afekty i nowoczesność. Dlaczego afekty?. [w:] Strona internetowa Instytutu Badań Literackich w Warszawie [on-line]. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. [dostęp 2015-07-07].
  37. ↑ a b Katarzyna Bojarska. Poczuć myślenie: afektywne procedury historii i krytyki (dziś). „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, 2013. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk we współpracy ze Stowarzyszeniem Pro Cultura Litteraria. 
  38. ↑ Eve Kosofsky Sedgwick, Adam Frank, Irving E. Alexander: Shame and Its Sisters: A Silvan Tomkins Reader. Durham, NC: Duke University Press, 1995. (A Biographical Sketch by Irving E. Alexander)

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silvan-Tomkins.jpg
Autor: Jessicastelter, Licencja: CC BY-SA 4.0
Picture of Silvan-Tomkins
Tiznow.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Emotions - 3.png
Autor: Toddatkins, Licencja: CC0
Managing emotions - Identifying feelings
Piramida Maslowa.png
Pusty plik do opisu