Sjem niewieści

Sejm niewieści (dawniej: Sjem niewieści) – satyra Marcina Bielskiego wydana w 1566/1567 w Krakowie.

Okoliczności powstania

Satyra została opublikowana po raz pierwszy w roku 1566 lub 1567, we fragmentarycznie zachowanym wydaniu. Po raz kolejny satyra ukazała się w 1586 i 1587 w redakcji prawdopodobnie przez Joachima Bielskiego, syna Marcina autora. W 1889 roku ukazała się wraz z dwoma innymi utworami (Rozmowa nowych proroków, Sen majowy) pod wspólnym tytułem Satyry.

Geneza

Bielski zaczerpnął pomysł utworu z dialogu Erazma z Rotterdamu zatytułowanego łac. Senatulus sive Gynajkosynedrion („Senacik albo sejm kobiet”), deminutywem nawiązującym do senaculum, to jest sali Senatu rzymskiego, będącego częścią satyrycznej utopii Colloquia Familiaria^[1]. Sam Erazm natomiast bazował na utworze komediopisarza Arystofanesa gr. Ἐκκλησιάζουσαι (Sejm kobiet, znanego także jako Sejm niewieści(ang.), Babie koło) z 392 p.n.e.

Na ziemiach polskich znany jest anonimowy tekst Senatulus to jest sjem niewieści z roku 1543, a także późniejszy Sejm panieński (białogłowski) autora o pseudonimie „Jan Oleski”, wydanego przed 1617 rokiem^[2].

Gatunek, forma i treść utworu

Utwór jest poematem satyrycznym, składacym się z 1040 wersów dialogu i 12 przemowy pisanych trzynastozgłoskowcem, z wyjątkiem monologów Konstancji pisanych dziesięciozgłoskowcem^[3].

Satyra przedstawia w żartobliwy sposób obrady kobiecego sejmu w którym uczestniczy Beata, Eufemia, Katarzyna, Konstancja, Ludomiła, Potencjana i Poliksena. Utwór poprzedza apel białogłów (kobiet) do mężczyzn.

Sejm dzieli się na trzy „stany”: panny, wdowy i mężatki. Te dwie pierwsze grupy (panny i wdowy) oddają swój głos mężatkom, które cieszą się najwyższym mirem w żeńskim społeczeństwie, wywierając największy wpływ na mężczyzn. Obradujące zwracają uwagę na nieudolność męskiej władzy nad krajem oraz ich brak troski o wspólne dobro Rzeczypospolitej. Swoje argumenty o roli kobiet w świecie opierają o tradycję antyczną, kiedy to kobiety nie tylko często doradzały mężczyznom, ale i same rządziły oraz walczyły o swoje. Jedyną oponentką w grupie jest Konstancja, która powołuje się na starotestamentową narrację, że kobieta należy do mężczyzny, a postulaty współuczestniczek dyskursu uważa za niepoważne.

Sporządzone artykuły sejmowe (argumenty, wnioski, żądania):

• prawo kobiet do zarządzania dobrami ziemskimi,
• prohibicja u mężczyzn,
• opłacana służba wojskowa (jazda) dla kobiet,
• dostęp kobiet do edukacji,
• prawo do dziedziczenia majątku przez kobiety,
• troska o polską gospodarkę (promocja produkcji i handlu), w tym zakaz importu towarów z innych państw,
• wygodne stroje: prawo do noszenia pasa rycerskiego i zbroi,
• zakaz wiązania się starych mężczyzn z młodymi dziewczynami; za to prawo starych kobiet do związków z młodzieńcami,
• odzyskanie Prus i Śląska oraz zapobieżenie nieustannym najazdom Tatarów,
• bezpłatne sądy publiczne,
• posag dla każdej panny (w miarę jej stanu społecznego),
• wygnanie z kraju wiarołomnych sędziów, księży, Cyganów oraz Żydów.

posłanki dedykują „Matce Ziemi Polskiej” (dalej: Matce Polce), do której zwracają się z prośbą o błogosławieństwo i pomoc we wdrożeniu swoich pomysłów w życie. Utwór kończy się szkoleniem w rzemiośle wojennym, udzielanym przez Matkę Polkę, oraz zapowiedzią autora o planowanym nowym dziele literackim.

Interpretacja

Bielski proponuje utopię niemożliwą w szesnastowiecznej Polsce. Wizja świata na opak, rządzonego przez kobiety, nawiązuje do konwencji sowizdrzalskiej, komedii karnawałowej, być może wystawianej podczas Mięsopustu.

Autor wykorzystuje typowe dla tamtego okresu środki artystyczne: dopasowanie metafor lub narracji biblijnych do bieżącej sytuacji politycznej^[4]: mężczyzn łączono z tematami biblijnymi, zaś kobiety z Antykiem. W tekście zastosowano jedną z pierwszych personifikacji ojczyzny jako Matki-Polki; można się tu dopatrzeć kultu maryjnego.

Komizm utworu objawia się w samej idei sejmu kobiecego, choć nie brakuje tu też sytuacji domyślnie komicznych, jak bicie mężczyzny przez kobietę, podejmowanych później w Seksmisji.

Bielski krytykuję też szlachtę i władze kościelne, przewijają się też wątki antycyganizmu i antysemityzmu.

Przypisy

Bibliografia

• Marcin Bielski: Satyry. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Akademii Umiejętności, 1889, seria: Biblioteka Pisarzów Polskich
• Teresa Michałowska: Słownik literatury staropolskiej: średniowiecze, renesans, barok. Wyd. II - poprawione i uzupełnione. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1998. ISBN 83-04-04426-9.
• Jerzy Starnawski: Wieki średnie i wiek renesansowy: studia. Wyd. I. Łodź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1996, s. 100-101. ISBN 83-7016-937-6.
• Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 361-362, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.