Skala (muzyka)

Skala – szereg dźwięków ułożonych według stałego schematu^[1]. Kolejne dźwięki skali oznacza się cyframi rzymskimi, tworząc stopnie. Zależnie od rodzaju skali, każdy stopień pełni inną funkcję. Skale mogą być budowane w kierunku wznoszącym (od najniższego dźwięku do najwyższego) lub opadającym (od najwyższego do najniższego).

Skalą jest także zakres dźwięków danego instrumentu lub głosu ludzkiego.

Najstarsze skale muzyczne

Pentatonika o dźwięku centralnym d

Obserwując pieśni ludów pierwotnych oraz najstarsze zabytki muzyki ludowej można założyć, że muzyka pierwotna opierała się na skalach dwu- lub trzydźwiękowych. Stare kultury azjatyckie (Chiny, Japonia) wypracowały skalę pięciostopniową - pentatonikę. Występuje ona również w europejskiej muzyce ludowej. Skale takie sporadycznie są używane również w artystycznej muzyce europejskiej, gdy kompozytorowi zależy na stylistyce orientalnej. W Etiudzie Ges-dur z op. 10 Fryderyka Chopina występuje redukcja skali durowej do pentatoniki, wynikająca z założeń technicznych (etiuda napisana została na czarne klawisze). Na pentatonice opiera się także wiele utworów współczesnej muzyki rozrywkowej – bardzo chętnie jest stosowana w bluesie, skąd przeszła do kolejnych powstających gatunków.

Starożytne skale greckie

Nazywane też starogreckimi.

Antyczna kultura muzyczna wykształciła system skal siedmiostopniowych, których nazwy pochodzą od plemion greckich. W systemie skal greckich były trzy główne skale, z których każda posiadała dwie poboczne (poprzedzone przedrostkami hyper- i hypo-). Przedrostki hyper [gr. nad] oraz hypo [gr. pod] dodawane do nazw skal starogreckich, oznaczały skale położone o kwintę (pięć stopni) wyżej i o kwintę niżej. Skale greckie budowano w kierunku opadającym.

Skala C dorycka w wersji średniowiecznej (starogreckie były budowane w dół)

Skale greckie:

• skala dorycka
• skala hyperdorycka (miksolidyjska)
• skala hypodorycka (eolska)

• skala frygijska
• skala hyperfrygijska (lokrycka)
• skala hypofrygijska (jońska)

• skala lidyjska
• skala hyperlidyjska
• skala hypolidyjska

Skale kościelne

Nazywane inaczej średniowiecznymi lub modalnymi. Są to siedmiostopniowe skale powstałe w średniowieczu. Budowę tetrachordową oraz nazwy wzięły od skal greckich. Budowane były od dźwięku najniższego do najwyższego.

• skala dorycka kościelna (authentus protus)
• skala hypodorycka kościelna (plagius proti)
• skala frygijska kościelna (authentus deuterus)
• skala hypofrygijska kościelna (plagius deuteri)
• skala lidyjska kościelna (authentus tritus)
• skala hypolidyjska kościelna (plagius triti)
• skala miksolidyjska kościelna (authentus tetrardus)
• skala hypomiksolidyjska kościelna (plagius tetrardi)

W okresie renesansu wprowadzono 4 dodatkowe skale:

• skala jońska kościelna
• skala hypojońska kościelna
• skala eolska kościelna
• skala hypoeolska kościelna

Skale współczesne

Współczesne skale muzyczne oparte na systemie temperowanym wykształciły się w okresie baroku (XVII/XVIII wiek). Powstały wtedy siedmiostopniowe skale durowa i molowa, na których opiera się system tonalny z 24 tonacjami (12 dur i 12 moll) ułożonymi w kole kwintowym. Na przełomie XIX/XX wieku wykształciły się skale pozbawione ośrodka tonalnego: sześciostopniowa skala całotonowa oraz skala dwunastostopniowa (dodekafoniczna).

Inne skale

W polskiej muzyce ludowej można spotkać następujące skale:

• skala cygańska
• skala góralska

Istnieje też na przykład:

• skala bluesowa

Nie wyliczono tu bardzo wielu skal muzycznych, zarówno występujących w europejskiej muzyce ludowej, jak i w muzyce ludów pozaeuropejskich.

Zobacz też

• gama

Przypisy

Bibliografia

• Zasady muzyki. Franciszek Wesołowski. Kraków: PWN, 1986, s. 83–84, 101–111, 139–146. ISBN 83-224-0250-3. (pol.)
• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 192, 323–325, 467, 681, 814. ISBN 83-01-11390-1. (pol.)
• Jerzy Habela: Słowniczek muzyczny. Warszawa: PWM, 1968, s. 175–176, 182. ISBN 83-01-11390-1. (pol.)
• The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. S. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.)