Skala twardości Mohsa

Skala twardości Mohsa − dziesięciostopniowa skala twardości minerałów charakteryzująca odporność na zarysowania materiałów twardszych przez materiały bardziej miękkie. Została stworzona w 1812 roku przez niemieckiego mineraloga Friedricha Mohsa. Twardość poszczególnych minerałów nie jest ułożona proporcjonalnie i liniowo i ma charakter porównawczy. Minerały są ustawione od najbardziej miękkiego do najtwardszego. Każdy minerał może zarysować minerał poprzedzający go na skali (bardziej miękki) i może zostać zarysowany przez następujący w skali po nim (twardszy). Jest to jedynie skala orientacyjna, a klasyfikacja polega na tym, że jeżeli badany minerał będzie w stanie zarysować powierzchnię minerału wzorcowego, a ten sam wzorcowy zarysuje powierzchnię badanego, to badany będzie zaklasyfikowany z twardością wzorcowego. Przykładowo, jeżeli minerał badany zarysuje powierzchnię kwarcu, będąc jednocześnie rysowany przez niego, będzie miał taką samą twardość. Jeżeli minerał badany będzie w stanie zarysować np. kwarc, a ten nie będzie w stanie zarysować materiału badanego, to twardość próbki jest uznawana za co najmniej 7,5 (porównanie z topazem mówi, czy nie jest większa).

Twardość minerałów jest własnością kierunkową tzn., że może być odmienna w różnych kierunkach (przykładem takiej anizotropii twardości jest minerał kyanit (zwanym dawniej dysten co znaczy dwie twardości) o wzorze chemicznym Al2SiO5. Wzdłuż osi krystalograficznej Z wykazuje twardość ok. 3,5 w skali Mohsa, natomiast prostopadle do tej osi twardość wynosi około 7.

W warunkach laboratoryjnych twardość absolutną można mierzyć za pomocą sklerometrów, które zapewniają dokładniejsze wyniki. Skala Mohsa nadal cieszy się popularnością ze względu na możliwość szybkiego wyznaczenia przybliżonej twardości minerałów (również w warunkach polowych), przy pomocy prostych narzędzi.

Pomiar twardości metodą Mohsa opisują normy PN-EN 101, DIN 18155, BS 6431-13 i ASTM MNL46.

Twardość
(skala Mohsa)
Minerał wzorcowyTwardość absolutnaObrazTest
1talk (Mg3Si4O10(OH)2)1Talc block.jpgminerał daje się zarysować z łatwością paznokciem
2gips (CaSO4·2H2O)2Gypse Arignac.jpgminerał daje się zarysować paznokciem
3kalcyt (CaCO3)9Calcite-sample2.jpgminerał daje się zarysować z łatwością miedzianym drutem
4fluoryt (CaF2)21Fluorite with Iron Pyrite.jpgminerał daje się zarysować z łatwością ostrzem noża
5apatyt (Ca5(PO4)3(OH-,Cl-,F-)48Apatite Canada.jpgminerał daje się zarysować z trudem ostrzem noża
6ortoklaz (KAlSi3O8)72OrthoclaseBresil.jpgminerał daje się zarysować stalą narzędziową (np. pilnikiem)
Minerały nie dające się zarysować nożem ani stalą narzędziową
7kwarc (SiO2)100Herkimer.jpgrysuje szkło
8topaz (Al2SiO4(OH-,F-)2)200Topaz cut.jpgrysuje szkło z łatwością
9korund (Al2O3)400Cut Ruby.jpgtnie szkło, daje się zarysować diamentem
10diament (C)1600Rough diamond.jpgrysuje korund, daje się zarysować tylko innym diamentem

Zobacz też

Bibliografia

  • J. Janeczek, K. Kozłowski, J. Żaba, Zbieramy minerały i skały, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1991.

Media użyte na tej stronie

OrthoclaseBresil.jpg
Autor: Didier Descouens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Orthoclase
Locality : Minas Gerais, Southeast Region, Brazil
Size : (27x17cm)
Calcite-sample2.jpg
Autor: Jarno from Rotterdam, Netherlands, Licencja: CC BY 2.0
Beautiful yellow calcite crystals
Apatite Canada.jpg
Autor: Didier Descouens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Apatite-(CaF) (Fluorapatite) Doubly-terminated crystal in calcite
Locality : Yates mine, Otter Lake, Pontiac RCM, Outaouais, Québec, Canada
Size of crystal 32cm
Fluorite with Iron Pyrite.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był H z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC BY 2.5
en:Fluorite with en:Pyrite, (Crystal courtesy of en:User:chaosdna)
Gypse Arignac.jpg
Autor: Didier Descouens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gypsum - Twin on {110}
Locality : Arignac, Tarascon-sur-Ariège, Ariège, Midi-Pyrénées, France
Size :11.3x10cm
Herkimer.jpg
Autor: Didier Descouens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Herkimer quartz - Herkimer County New York (USA) (2x1.3cm)
Rough diamond.jpg
Nearly octahedral diamond crystal in matrix.