Skargowy model procesu

Skargowy model procesu (proces skargowy) – model procedury prawnej, w której główna inicjatywa procesowa przysługuje stronom prowadzącym spór przed sądem. Proces skargowy przeciwstawiany jest procesowi inkwizycyjnemu.

Zasady procesu skargowego

Model ten opiera się na kilku zasadach[1]:

  • zasada skargowości – zarówno wszczęcie postępowania, jak i przebieg procesu zależne są od skargi osoby zainteresowanej (np. powód w postępowaniu cywilnym);
  • zasada kontradyktoryjności – proces prowadzony jest w formie sporu między stronami, który jest rozstrzygany przez sędziego;
  • zasada publiczności – proces jest jawny.

Innymi zasadami, które często towarzyszą powyższym są zasada bezpośredniości (istotniejsze są dowody z pierwszej ręki) oraz prawa do obrony[1].

Historia

Początki

Proces skargowy jest formą starszą od inkwizycyjnej. Jest już odnotowywany w starożytnej Babilonii[2]. Występuje też powszechnie w starożytnej Grecji (prawo ateńskie) i Rzymie epoki klasycznej[3]. W Rzymie okresu poklasycznego zaczyna się przejście do procesu inkwizycyjnego, którego forma ostateczna wykrystalizowała się dopiero w średniowieczu. Aż do czasów rewolucji francuskiej w Europie kontynentalnej dominuje system inkwizycyjny. System skargowy funkcjonuje natomiast w systemach anglosaskich[4].

Wraz z epoką oświecenia w Europie narasta krytyka procesu inkwizycyjnego. W szczególności dotyczy ona stosowania tortur i braku rzeczywistej możliwości obrony. W epoce rewolucji francuskiej, władze rewolucyjne początkowo wprowadziły do procesu zasadę kontradyktoryjności, ale wraz z zaostrzaniem się terroru rewolucyjnego, stopniowo powracano do modelu inkwizycyjnego[5].

Proces mieszany

W 1808 r. we Francji wychodzi Code d'instruction criminelle, który był procedurą karną o charakterze mieszanym, łączącym elementy inkwizycyjne i skargowe. Kodyfikacja obowiązywała we Francji, oraz niektórych krajach pod panowaniem francuskim (np. Luksemburg czy Nadrenia)[6].

Proces mieszany ma początkowo charakter inkwizycyjny. Prowadzone przez prokuratora śledztwo jest tajne i nie ma w nim stron. Po zebraniu materiału dowodowego dalsza część procesu ma charakter skargowy. Rozprawa jest jawna, kontradyktoryjna i ustna. Rozdzielone są funkcje oskarżyciela, obrońcy i sędziego. Występują strony[7].

Code d'instruction criminelle został następnie przyjęty w Belgii (1831) i Monako (1873). Jako model został jednak przyjęty w wielu innych krajach Europy kontynentalnej i Ameryki Łacińskiej[6]. Od tego czasu jest formą dominującą dla krajów tradycji kontynentalnej.

Model skargowy dominuje nadal w krajach anglosaskich, a także w postępowaniu cywilnym.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Waltoś 2008 ↓, s. 75
  2. ↑ Waltoś 2008 ↓, s. 77
  3. ↑ Waltoś 2008 ↓, s. 76
  4. ↑ Waltoś 2008 ↓, s. 99
  5. ↑ Waltoś 2008 ↓, s. 106
  6. ↑ a b Waltoś 2008 ↓, s. 109
  7. ↑ Waltoś 2008 ↓, s. 107

Bibliografia

  • Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008. ISBN 978-83-7334-870-7.