Skit Maniawski

Monaster Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Maniawie

Манявський Хресто-Воздвиженський монастир

nr rej. 26-204-9002
Skit Maniawski – fragment
Państwo	Ukraina
Obwód	iwanofrankiwski
Miejscowość	Maniawa
Kościół	Kościół Prawosławny Ukrainy
Rodzaj klasztoru	monaster
Eparchia	iwanofrankiwsko-halicka
Typ monasteru	męski
Obiekty sakralne
Cerkiew	Podwyższenia Krzyża Świętego
Założyciel klasztoru	Hiob Kniahinicki
Data budowy	1611
Data zamknięcia	1785
Data reaktywacji	po 1980
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Monaster Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Maniawie
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Monaster Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Maniawie
48°39′20″N 24°23′35″E/48,655556 24,393056

Ikonostas w głównej cerkwi

Skit Maniawski^[1], właściwie: monastyr Podwyższenia Krzyża Pańskiego (ukr. Манявський скит) – prawosławny klasztor we wsi Maniawa, w jurysdykcji Kościoła Prawosławnego Ukrainy (wcześniej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego).

Powstanie monasteru

Twórcą klasztoru był mnich Hiob (Kniahinicki), z pochodzenia mieszczanin urodzony w Tyśmienicy. Złożył on wieczyste śluby mnisze na górze Athos. Po dwunastu latach spędzonych w jednym z tamtejszych klasztorów wrócił on na Ruś z zamiarem urządzenia dla siebie pustelni, która następnie miała rozwinąć się w ruski odpowiednik Athosu. Nie posiadał święceń kapłańskich^[2]. Do 1612 z pomocą innych mnichów wzniósł cerkiew i budynek mieszkalny z celami w otoczonym potokami miejscu w lasach w okolicy wsi Maniawa. Siedem lat później, wobec znacznego wzrostu liczby mieszkańców klasztoru, pierwsza świątynia została przebudowana na wzór cerkwi w stylu kozackim w Monasterze Międzygórskim k. Kijowa^[2].

Monaster powstał w okresie nasilonych polemik katolicko (unicko)-prawosławnych i rywalizacji o wiernych na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej; Skit Maniawski stał się jednym z ośrodków sprzeciwu wobec unii brzeskiej. Jego autorytet wśród innych klasztorów podzielających to stanowisko stał się na tyle znaczny, że do 1628 wszystkie monastery województw podolskiego, bełskiego i ruskiego uznały się za instytucje podporządkowane Skitowi^[2].

W 1640 r. w skicie żyło ok. 200 mnichów.

Mnisi żyli w nim w wyjątkowej ascezie – mieszkali w zimnych celach, nie jedli mięsa ani nabiału, tylko z rzadka spożywali olej.

Rozwój

W czasie powstania Chmielnickiego mnisi wykazali się wiernością królowi polskiemu i nie okazali żadnej pomocy wojskom kozackim, które dotarły do Nadwórnej, w pobliże Skitu. Zostali za to pochwaleni w uniwersale króla Jana Kazimierza z dnia 28 lipca 1653, a starosta halicki Adam Potocki wziął ich pod swoją protekcję. Jednocześnie 22 lipca hetman polny koronny Stanisław Rewera Potocki zwolnił skit od wszelkich danin wojennych, włącznie z kwaterowaniem i stacjonowaniem wojsk. Król August II Mocny zagwarantował, że żaden hierarcha rzymskokatolicki, unicki, ani prawosławny nie może naruszać zwyczajów i wolności skitu.

Skit otrzymał 7 przywilejów zwolnienia z myta, pobieranego na rogatkach miast, gościńcach, brodach i mostach, z czego cztery wydali polscy królowie: Jan Kazimierz (1659), Michał Korybut Wiśniowiecki (1669), Jan III Sobieski (1686) i August II (1698). Pozwoliło to na rozwinięcie handlu solą pochodzącą z Pokucia – mnisi docierali z transportami soli nawet na Wołyń i Ukrainę. Przyczyniło się to do znacznego wzrostu bogactwa klasztoru.

W 1676 r. wojska tureckie, dowodzone przez Ibrahima Paszę, zniszczyły całą okolicę, paląc również skit, i wycinając ukrytych w skicie mnichów i okoliczną ludność, szukającą tam schronienia.

Wskutek braku środków do życia, mnisi udali się z prośbą o wsparcie do cara Fiodora Aleksiejewicza. Car podarował skitowi część relikwii Krzyża Świętego, oraz pismem z dnia 19 lipca 1680 zobowiązał się do wypłacania po wsze czasy zapomogi w wysokości 300 rubli co 5 lat. Oprócz tego mnisi otrzymali książki cerkiewne, szaty liturgiczne i sukno na ubrania.

Unia

W 1692 r. przyjęła Unię prawosławna diecezja przemyska, w 1700 – lwowska, a w 1702 – łucka. Skit Maniawski pozostał przy prawosławiu, a podległe mu wcześniej monastyry w Uhornikach, Tłumaczyku i Kołomyi wkrótce utracił na rzecz Kościoła greckokatolickiego. Zerwał wszystkie kontakty z okolicznym duchowieństwem unickim. Wielki rozgłos i poważanie miały nabożeństwa odprawiane z wielkim przepychem w skicie. Uczestniczyła w nich nie tylko ludność prawosławna, ale też (a właściwie głównie) grekokatolicy i łacinnicy.

Zabór austriacki

Po zajęciu Rusi Czerwonej przez Austrię w 1772, mnisi poprosili cesarzową Marię Teresę o potwierdzenie wszystkich przywilejów, nadań i posiadłości, i natychmiast otrzymano pozytywną odpowiedź dotyczącą zwolnienia z myta. 17 września 1773 mnisi zostali poinformowani przez gubernatora, że pozostałe przywileje zostaną potwierdzone po złożeniu hołdu przez mieszkańców kraju. Dekretem z 28 czerwca 1776 Maria Teresa zagwarantowała nietykalność dóbr należących do skitu.

Likwidacja skitu

Jednak dobre czasy nie trwały długo. 1 lipca 1785 cesarz Józef II Habsburg zawiadomił gubernium lwowskie o kasacie Skitu Maniawskiego:

• mnisi udali się do prawosławnych monastyrów na Bukowinie
• pieniądze pochodzące z licytacji majątku skitu, przeprowadzonej w 1789 r., przekazano na Bukowiński Fundusz Religijny
• książki przekazano Uniwersytetowi Lwowskiemu
• naczynia i szaty liturgiczne przekazano nowo utworzonemu seminarium greckokatolickiemu
• Cerkiew ze skitu przekazano do Nadwórnej, gdzie odgrywała rolę cerkwi parafialnej do sierpnia 1914, kiedy to spłonęła
• ikonostas autorstwa Ioba Kondzelewicza przekazano do cerkwi w Bohorodczanach, skąd przekazano go po pewnym czasie do Muzeum Narodowego we Lwowie
• relikwiarz z cząstką Drzewa Krzyża Świętego przekazano prawosławnemu monastyrowi w Suczawie

Współcześnie

W latach 80. rozpoczęto renowację zapuszczonego i podupadłego obiektu. Zachowały się: fragment murów z wieżą, klasztor i fundamenty cerkwi. Władze otworzyły w klasztorze muzeum.

Aktualnie w tym miejscu znajduje się monastyr Kościoła Prawosławnego Ukrainy z cerkwią pw. Podniesienia Krzyża Świętego, słynne miejsce pielgrzymek.

Przypisy

Bibliografia

• WłodzimierzW. Osadczy WłodzimierzW., Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [etc.], 2007, ISBN 978-83-227-2672-3, OCLC 830864123 .
• Julian Cełewycz, Історія Cкиту манявського, Lwów, 1887

Linki zewnętrzne

• Maniawa ze Skitem, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 93 .
• Archiwalne widoki klasztoru w bibliotece Polona