Sklepy cynamonowe

Sklepy cynamonowe
Ilustracja
Sklepy cynamonowe, okładka, 1934
Autor

Bruno Schulz

Typ utworu

proza poetycka

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Warszawa

Język

polski

Data wydania

1933

Wydawca

Towarzystwo Wydawnicze „Rój”

poprzednia
brak		następna
Sanatorium pod Klepsydrą

Sklepy cynamonowe – zbiór opowiadań Brunona Schulza wydany w 1933 (postdatowany 1934) w Warszawie przez Towarzystwo Wydawnicze „Rój”[1].

Powstanie i publikacja zbioru

Pierwsze próby literackie Schulz podejmował prawdopodobnie od roku 1925. Były to m.in. szkice utworów zamieszczonych później w zbiorze Sklepy cynamonowe, które pisarz przesyłał w listach do przyjaciół: Władysława Riffa i Debory Vogel. Już w 1928 r. powstało opowiadanie Noc lipcowa, zostało ono jednak włączone do drugiego tomu, Sanatorium pod Klepsydrą z 1937 r.

Starania o publikację twórczości Schulza rozpoczęła Debora Vogel, nie przynosiły one jednak rezultatów. Dopiero bezpośrednie wstawiennictwo znanej w środowisku literackim pisarki Zofii Nałkowskiej, u której Schulz zabiegał o pomoc, doprowadziło do wydania Sklepów... 1934 r.

Tytuł

Sklepy cynamonowe to tytuł zbioru, tytuł opowiadania w zbiorze oraz nazwa miejsca, które pojawia się w toku narracji tego opowiadania. Sklepy te usytuowane są w centrum miasteczka, w którym mieszka główny bohater.

W taką noc nie podobna iść Podwalem ani żadną inną z ciemnych ulic, które są odwrotną stroną, niejako podszewką czterech linij rynku, i nie przypomnieć sobie, że o tej późnej porze bywają czasem jeszcze otwarte niektóre z owych osobliwych a tyle nęcących sklepów, o których zapomina się w dnie zwyczajne. Nazywam je sklepami cynamonowymi dla ciemnych boazeryj tej barwy, którymi są wyłożone[2].

Treść

Zbiór opowiada dzieje rodziny kupieckiej z małego galicyjskiego miasteczka, w którym bez trudu dostrzec można podobieństwo do Drohobycza, rodzinnego miasta pisarza. Dziejom tym autor nadał walory mityczne, czemu sprzyja Schulzowski sposób obrazowania − nierzadko wizyjny, oniryczny (np. częsty motyw labiryntu). Jest to więc „rzeczywistość zmitologizowana, przetworzona przez wyobraźnię, artystycznie zdeformowana i wzbogacona wszystkimi możliwymi odniesieniami czy aluzjami do innych dzieł literackich, do wielkich mitów, do innych, bardziej egzotycznych dziedzin rzeczywistości”[3].

Autor wyłożył swoje założenia w exposé, napisanym dla ewentualnego niemieckiego wydawcy:

W książce tej podjęto próbę wydobycia dziejów pewnej rodziny, pewnego domu na prowincji nie z ich realnych elementów, zdarzeń, charakterów czy prawdziwych losów, lecz poszukując ponad nimi mitycznej treści, sensu ostatecznego owej historii.

Autor odnosi wrażenie, że nie sposób dosięgnąć najgłębszego dna biografii, ostatecznego kształtu losu poprzez opisywanie zewnętrznego życiorysu ani poprzez analizę psychologiczną, choćby nawet docierała jak najgłębiej. Te ostateczne dane ludzkiego życia leżałyby raczej w zupełnie innej dymensji duchowej, nie w kategorii faktów, lecz w ich duchowym sensie. Życiorys wszakże, który zmierza do wyjaśnienia swego własnego sensu, wyostrzony na własne znaczenie duchowe, jest niczym innym jak mitem. (...)

Jednakże to, co zostało przedstawione w tej książce, to bynajmniej nie żadna kulturowo utwierdzona w dziejach, historycznie przypieczętowana mitologia. Elementy tego mitologicznego idiomu wypływają z owej mrocznej krainy wczesnych fantazji dziecięcych, przeczuć, lęków, antycypacji owego zarania życia, które stanowi właściwą kolebkę mitycznego myślenia. Warto było tę mityczną mgłę zgęścić do spójnego, pełnego sensu świata legend, pozwolić, by dojrzewała do pewnego rodzaju osobistej i prywatnej mitologii, nie zatracając przy tym autentycznego podłoża[4].

Jedną z najważniejszych postaci w utworze jest Ojciec, będący nie tylko głową rodu, kupcem prowadzącym sklep z tekstyliami w rynku, ale też szalonym eksperymentatorem, obdarzonym nadludzkimi możliwościami Demiurgiem, żyjącym na pograniczu życia i śmierci, świata realnego i nierzeczywistego. Niezależnie od literackiej fascynacji postacią ojca, bohaterem opowiadań, a zarazem narratorem, jest Józef. W postaci tego młodego chłopca, z dziecięcą fascynacją odkrywającego otaczający świat, odbijają się wyraźnie cechy samego Schulza.

Język

Schulz operuje niezwykle oryginalnym, bogatym językiem, pełnym „różnorodnych, ekscentrycznych ciągów metafor”[5]. Metafory mają różne funkcje: pisarz ożywia np. świat przedmiotów (animizacja) albo przedstawia ludzi w postaci zwierząt. Stosuje zdania wielokrotnie złożone, nie stroni od używania słów obcych, nierzadko zapomnianych, staroświeckich, a także terminów z dziedzin naukowych, np. biologii. Na te zabiegi zwracali uwagę już pierwsi krytycy, m.in. Tadeusz Breza: „Schulz nie gardzi takimi słowami, jak: Analogon, telluryczny, suficiencja, dymencje, respiracje, reparatury. W ostatnich czasach unikaliśmy takich słów. (...) Zagraniczne słowa dawały kontekstom posmak sztuczności. Tak się te rzeczy odczuwało i, zresztą do dziś, odczuwa. U Schulza słowa obce brzmią nie cudzoziemsko, ale zaziemsko.”[6]

Recepcja utworu

Zbiór ocenili pozytywnie m.in. Leon Piwiński, Tadeusz Breza (określał tę prozę jako nieprawdopodobnie piękną i rekord wcielonej poezji[7]), a także Stanisław Ignacy Witkiewicz, Antoni Słonimski, Julian Tuwim i Adolf Nowaczyński. Przy czym pierwsi recenzenci dostrzegali przede wszystkim walory językowe utworu; nieliczni natomiast (w tym Witkacy) dostrzegali metafizyczną warstwę opowiadań[8]. Utwór wymieniano jako kandydata do nagrody „Wiadomości Literackich”. Pojawiały się także recenzje negatywne i napastliwe, głównie formułowane przez prasę prawicową i lewicową, potępiającą literaturę awangardową. Zarzucano Schulzowi manieryzm i bezużyteczność.

Po wydaniu Sklepów cynamonowych Bruno Schulz, dotychczas skromny nauczyciel z Drohobycza, niemal z dnia na dzień stał się znanym pisarzem.

Tytuły opowiadań w zbiorze

Sklepy cynamonowe, ilustracja
  • Sierpień
  • Nawiedzenie
  • Ptaki
  • Manekiny
  • Traktat o manekinach albo Wtóra Księga Rodzaju
  • Traktat o manekinach. Ciąg dalszy
  • Traktat o manekinach. Dokończenie
  • Nemrod
  • Pan
  • Pan Karol
  • Sklepy cynamonowe
  • Ulica Krokodyli
  • Karakony
  • Wichura
  • Noc wielkiego sezonu

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Bruno Schulz: Sklepy cynamonowe, Towarzystwo Wydawnicze Rój, Warszawa 1934. Katalog Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego. [dostęp 2011-06-20]. Katalog Biblioteki Uniwersyteckiej w Olsztynie. [dostęp 2011-06-20].
  2. ↑ Bruno Schulz: Opowiadania. Wybór esejów i listów, oprac. Jerzy Jarzębski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław−Kraków, 1998, s. 64.
  3. ↑ Jerzy Jarzębski, Prowincja centrum. Przypisy do Schulza, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 22, ISBN 83-08-03812-3, OCLC 69470869.
  4. ↑ Bruno Schulz: Exposé o „Sklepach cynamonowych”, cyt. za: Jerzy Jarzębski, Wstęp. W: Bruno Schulz: Opowiadania; Wybór esejów i listów. Wrocław−Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998. ISBN 83-04-04451-X. s. XXIII−XXIV. Tekst, przełożony z języka niemieckiego przez Jerzego Ficowskiego, dostępny jest w serwisie internetowym poświęconym twórczości Brunona Schulza: brunoschulz.org.
  5. ↑ Jerzy Jarzębski, Wstęp..., s. XXXVI.
  6. ↑ Tadeusz Breza, Sobowtór zwykłej rzeczywistości, cyt. za: Jerzy Jarzębski, Wstęp. W: Bruno Schulz: Opowiadania; Wybór esejów i listów. Wrocław−Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998. ISBN 83-04-04451-X. s. XXV.
  7. ↑ Czytanie Schulza: materiały międzynarodowej sesji naukowej Bruno Schulz − w stulecie urodzin i pięćdziesięciolecie śmierci. Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 8−10 czerwca 1992. Oficyna Naukowa i Literacka T.I.C., Kraków, 1994, s. 6. ISBN 83-85774-03-3
  8. ↑ Czytanie Schulza..., s. 8.

Bibliografia

  • Jerzy Jarzębski, Wstęp. W: Bruno Schulz: Opowiadania; Wybór esejów i listów. Wrocław−Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998. ISBN 83-04-04451-X.
  • Czytanie Schulza: materiały międzynarodowej sesji naukowej Bruno Schulz − w stulecie urodzin i pięćdziesięciolecie śmierci, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 8−10 czerwca 1992. Kraków: Oficyna Naukowa i Literacka T.I.C., 1994. ISBN 83-85774-03-3.
  • Jerzy Jarzębski, Prowincja centrum. Przypisy do Schulza, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 22, ISBN 83-08-03812-3, OCLC 69470869.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie