Skrzydlik (rodzaj)

	Skrzydlik
	Skrzydlik
	; Fissidens subbasilaris
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	mchy
Klasa	prątniki
Rząd	widłozębowce
Rodzina	skrzydlikowate
Rodzaj	skrzydlik
	Nazwa systematyczna
	Fissidens Hedw.; Sp. Musc. Frond. 1801

Skrzydlik (Fissidens Hedw.) – rodzaj mchu należący do monotypowej rodziny skrzydlikowatych (Fissidentaceae Schimp.)^[2]^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Przedstawiciele tego rodzaju występują na całym świecie, głównie w rejonach tropikalnych^[5]. W całej Polsce rosną na rozproszonych stanowiskach, głównie w górach, na wyżynach i Pomorzu, a także na Polesiu Zachodnim^[6]. Podawane są stanowiska z pasma Gorców^[7] i Bieszczadów^[8]. Wodne gatunki skrzydlików stwierdzono na 8 stanowiskach w południowo-wschodniej części kraju: w Karpatach, Górach Świętokrzyskich, na Roztoczu, Opolszczyźnie oraz Podlasiu, na wysokościach 137–744 m n.p.m.^[6]

Morfologia

Gametofity: Mchy ortotropowe, o barwie od żółto-zielonej do niebiesko-zielonej^[6], czasem starsze części rośliny stają się brązowawe do czarnych^[5]. Formują gęste darnie lub rosną w rozproszeniu^[5]. Łodyżki o wysokości przeważnie 2–5 cm, chociaż skrajnie osiągają od 0,2 do 15 cm. Są prosto wzniesione, pojedyncze lub widlasto rozgałęzione. Listki obejmują łodyżkę łódkowato, dorastają do 1–3,5 mm długości i do 0,2–1 mm szerokości. Są dwudzielne, mniejszy płat nazywany jest skrzydełkiem. Kształt blaszki lancetowaty lub języczkowaty, wierzchołek zaostrzony lub zaokrąglony, niekiedy z kończykiem. Listki całobrzegie lub piłkowane. Żebro pojedyncze, dochodzi do szczytu listka lub kończy się tuż przed nim. Komórki listków okrągławo-wielokątne^[6].
Sporofity: Seta prosta lub falista, początkowo żółta, ciemniejąca z wiekiem lub czerwonawa. Puszka zarodni jajowata do cylindrycznej, perystom pojedynczy, o 16 zębach, zwykle podzielonych w 1/2–1/3 długości, czasem nieregularnie podzielonych lub niepodzielonych, czasem śladowych. Zarodniki gładkie do brodawkowatych^[5].

Biologia i ekologia

Na obszarze Polski występuje pięć gatunków należących do rodzaju skrzydlik, charakterystycznych dla siedlisk wodnych i podmokłych: skrzydlik paprociowaty Fissidens adianthoides, skrzydlik tęgoszczecinowy F. crassipens, skrzydlik chudy F. exilis, skrzydlik studziennik F. fontanus i skrzydlik długoszowaty F. osmundoides. Porastają kamienie i głazy zanurzone w wodach potoków, wapienne brzegi, źródliska, bagna oraz podmokłe użytki zielone. Preferują siedliska ubogie w biogeny, oligo- i mezotroficzne. W wodach występują do głębokości kilku centymetrów, zwykle jednak zasiedlają wynurzone partie brzegu lub okresowo wynurzone głazy. Rodzaj skrzydlik ma średni zakres tolerancji ekologicznej względem trofii^[6].

Systematyka i nazewnictwo

Nazwa naukowa rodzaju Fissidens pochodzi od złożenia łacińskich słów fissus, czyli "rozdarty" oraz dens, czyli "ząb". Nazwa nawiązuje do rozszczepionych zębów perystomu^[5].

Synonimy^[5]: Moenkemeyera Müller Hal., Octodiceras Bridel.

Do rodzaju zalicza się od około 450^[3] do 729^[9] gatunków mchów. The Plant List oprócz 729 akceptowanych nazw gatunków wymienia ich 599 synonimów, zaś kolejnych 106 nazw wymaga weryfikacji^[9].

Gatunki (wybór)^[9]:

Fissidens adianthoides Hedw. – skrzydlik paprociowaty^[10]
Fissidens aphelotaxifolius Pursell
Fissidens appalachensis R.H. Zander
Fissidens arcticus Bryhn
Fissidens arnoldii R. Ruthe
Fissidens asplenioides Hedw.
Fissidens bryoides Hedw. – skrzydlik prątnikowy^[7]
Fissidens bushii (Cardot & Thér.) Cardot & Thér.
Fissidens closteri Austin
Fissidens crassipes Wilson ex Bruch & Schimp. – skrzydlik tęgoszczecinowy
Fissidens crispus Mont.
Fissidens dubius P. Beauv. – skrzydlik grzebieniasty^[7]
Fissidens elegans Brid.
Fissidens exilis Hedw. – skrzydlik chudy^[6]
Fissidens fontanus (Bach. Pyl.) Steud. – skrzydlik studziennik

Fissidens gardneri Mitt.
Fissidens hallianus (Sull. & Lesq.) Mitt.
Fissidens leptophyllus Mont.
Fissidens littlei (R.S. Williams) Grout
Fissidens osmundoides Hedw. – skrzydlik długoszowaty^[7]
Fissidens pascuanus Broth.
Fissidens sciophyllus Mitt.
Fissidens serratus Müll. Hal.
Fissidens subbasilaris Hedw.
Fissidens submarginatus Bruch
Fissidens taxifolius Hedw. – skrzydlik cisolistny^[10]
Fissidens tosaensis Broth.
Fissidens ventricosus Lesq.
Fissidens wageri Dixon
Fissidens zollingeri Mont.

Ochrona

W Polsce skrzydlik studziennik Fissidens fontanus i skrzydlik tęgoszczecinowy Fissidens crassipes objęte są ścisłą ochroną gatunkową, zaś ochronie częściowej podlega skrzydlik długoszowaty Fissidens osmundoides^[11]. W latach 2004–2014 wszystkie trzy gatunki objęte były ochroną ścisłą^[12].

Stanowiska gatunków: Fissidens crassipes, F. bryoides, F. taxifolius, F. dubius i F. adianthoides, chronione są na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego^[8]. Z parku podawany jest także skrzydlik drobny F. pusillus^[10] uznany przez The Plant List za synonim F. bryoides^[9]. Z terenu Gorczańskiego Parku Narodowego podawane są gatunki F. osmundoides, F. taxifolius oraz F. bryoides (jako F. pusillus)^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ ^a ^b B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-02-03] (ang.).
↑ ^a ^b Fissidens (ang.). W: Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-02-03].
↑ Fissidentaceae (ang.). W: Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-04-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Fissidens (ang.). W: Flora of North America Vol. 27 [on-line]. [dostęp 2017-04-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Szymon Jusik: Klucz do oznaczania mchów i wątrobowców wodnych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce. Wyd. I. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska GIOŚ, 2012, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-09-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Adam Stebel, Paweł Czarnota. Wykaz mchów pasma Gorców w polskich Karpatach Zachodnich. List of mosses of the Gorce range in the Polish Western Carpathians. „Ochrona Beskidów Zachodnich”. 4, s. 7–25, 2012.
↑ ^a ^b Jan Żarnowiec, Adam Stebel: Mchy polskich Bieszczadów Zachodnich i Bieszczadzkiego Parku Narodowego - stan poznania, ekologia, zagrożenia. Wyd. I. Ustrzyki Dolne, Bielsko-Biała: Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych, Instytut Ochrony i Inżynierii Środowiska Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, 2014, seria: Monografie Bieszczadzkie. Tom XVI. ISBN 978-83-88505-49-2.
↑ ^a ^b ^c ^d Fissidens (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-04-04].
↑ ^a ^b ^c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Wyd. 2. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 248-249. ISBN 978-83-7073-552-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[goffinet-2] B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-02-03] (ang.).

[efloras-3] Fissidens (ang.). W: Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-02-03].

[efloras-rodzina-4] Fissidentaceae (ang.). W: Moss Flora of China vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-04-08].

[efloras-fna-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Fissidens (ang.). W: Flora of North America Vol. 27 [on-line]. [dostęp 2017-04-08].

[jusik-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Szymon Jusik: Klucz do oznaczania mchów i wątrobowców wodnych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce. Wyd. I. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska GIOŚ, 2012, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-09-0.

[stebel-7] Adam Stebel, Paweł Czarnota. Wykaz mchów pasma Gorców w polskich Karpatach Zachodnich. List of mosses of the Gorce range in the Polish Western Carpathians. „Ochrona Beskidów Zachodnich”. 4, s. 7–25, 2012.

[zarnowiec-8] Jan Żarnowiec, Adam Stebel: Mchy polskich Bieszczadów Zachodnich i Bieszczadzkiego Parku Narodowego - stan poznania, ekologia, zagrożenia. Wyd. I. Ustrzyki Dolne, Bielsko-Biała: Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych, Instytut Ochrony i Inżynierii Środowiska Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, 2014, seria: Monografie Bieszczadzkie. Tom XVI. ISBN 978-83-88505-49-2.

[tpl-9] Fissidens (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-04-04].

[Wojciak-10] Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Wyd. 2. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 248-249. ISBN 978-83-7073-552-4.

[rozp2014-11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).

[rozp2004-12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne