Smaragd (Łatyszenko)

Smaragd
Pawieł Łatyszenko
Archimandryta (do 1923)
Ilustracja
Smaragd (Łatyszenko) w czasie procesu w Warszawie w 1924
Data urodzenia4 stycznia 1885
Data śmiercipo 1935
Wyznanieprawosławne
KościółRosyjski Kościół Prawosławny
Śluby zakonne1911
Prezbiteratdo 1911
Utrata stanu duchownego1923

Smaragd, imię świeckie Paweł Antonowicz Łatyszenko, w starszych dokumentach Łatyszenkow[1] (ur. 4 stycznia (starego stylu) 1885[1], zm. po 1935) – rosyjski duchowny prawosławny.

Życiorys

Urodził się w rodzinie kapłana prawosławnego, służącego w eparchii wileńskiej i litewskiej. Miał starszego brata Michaiła. Ukończył seminarium duchowne w Wilnie jako najlepszy absolwent w swoim roczniku i został skierowany na dalsze kształcenie w Petersburskiej Akademii Duchownej. Studia zakończył w 1909 z drugą lokatą wśród 47 absolwentów[1]. Po przyjęciu święceń kapłańskich pełnił posługę w guberni wileńskiej. Na początku 1911 r. i udał się do Chełma, gdzie został początkowo etatowym duchownym przy miejscowym domu biskupim, a następnie 17 lutego 1911 r. złożył śluby mnisze na ręce miejscowego biskupa Eulogiusza, przyjmując imię zakonne Smaragd[1]. Jeszcze w tym samym roku został wykładowcą miejscowego seminarium duchownego, gdzie prowadził zajęcia z teologii zasadniczej, moralnej i dogmatycznej. Następnie dzięki wsparciu Eulogiusza został inspektorem seminarium[1].

W czasie I wojny światowej, podczas rosyjskiej okupacji Galicji Wschodniej, przebywał we Lwowie jako bliski współpracownik nadzorującego i rozbudowującego struktury prawosławne w Galicji arcybiskupa Eulogiusza[2]. Gdy Rosjanie musieli wycofać się z Galicji, hieromnich Smaragd powrócił do Chełma i stamtąd w czerwcu 1915 r. ewakuował się do Moskwy razem z innymi wykładowcami i słuchaczami seminarium, konsystorzem eparchialnym i biskupem Anastazym[1]. W Moskwie seminarium znalazło tymczasową siedzibę w monasterze Zaikonospasskim, a hieromnich Smaragd w kwietniu 1916 r. został jego rektorem[1]. W Moskwie duchowny nadal zasiadał w radzie misyjnej eparchii. Planował po zakończeniu wojny i powrocie Chełmszczyzny pod kontrolę rosyjską walczyć z unią, mazepiństwem (tzn. ukraińskim ruchem narodowym), a także „żydostwem i wojującym polskim katolicyzmem”. Także zmiany w Rosji w 1917 r. i upadek caratu nie zmieniły jego konserwatywnych i szowinistycznych poglądów[1].

Jesienią 1918 r., po rewolucji październikowej, po której nastąpiły represje przeciwko Cerkwi, a także wobec utraty państwowego finansowania szkół duchownych Smaragd (Łatyszenko) razem z całym personelem seminarium chełmskiego udał się do Kijowa, na terytorium Ukraińskiej Republiki Ludowej[1]. Powrót do Chełma, gdzie władze niepodległej Polski nie godziły się na ponowne otwarcie prawosławnego seminarium duchownego, był niemożliwy. Szkoła wznowiła działalność w Krzemieńcu, a biskup wołyński Dionizy był skłonny powierzyć archimandrycie Smaragdowi obowiązki rektora[1]. Ten jednak w 1920 r. porzucił szkołę i udał się w kierunku Charkowa, mając nadzieję na zdobycie urzędu biskupiego w Rosyjskim Kościele Prawosławnym. Po drodze, na kontrolowanym przez URL Podolu, został aresztowany za agitację antyukraińską. Odzyskał wolność dzięki pomocy ministra wyznań religijnych URL Iwana Ohijenki[1]. Po powrocie do Krzemieńca Smaragd próbował stanąć na czele seminarium, jednak władze polskie, wiedząc o jego wcześniejszej rusyfikatorskiej działalności na Chełmszczyźnie, zablokowały jego kandydaturę. Nie bronił go także biskup Dionizy[1].

Należał do nacjonalistycznie nastawionego duchowieństwa pochodzenia rosyjskiego, które sprzeciwiało się utworzeniu w Polsce autokefalicznego Kościoła prawosławnego[1]. Z tego powodu znalazł się w konflikcie z metropolitą warszawskim Jerzym, który opowiadał się za autokefalią. Archimandryta Smaragd uważał wszelkie próby oderwania się go od Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego za sprzeczne z kanonami Cerkwi i popierał działania biskupów wileńskiego Eleuteriusza i białostockiego Włodzimierza przeciwko działaniom metropolity.

W 1922 r. metropolita Jerzy suspendował archimandrytę Smaragda za nieposłuszeństwo. Archimandryta zignorował tę decyzję i samowolnie udał się do eparchii grodzieńskiej, kierowanej tymczasowo przez biskupa białostockiego Włodzimierza. 12 października 1922 również biskup Włodzimierz został ukarany przez Synod w Warszawie – usunięty z katedry[1]. Wcześniej biskupi sprzeciwiający się autokefalii Cerkwi w Polsce zwrócili się do patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Tichona z prośbą o zgodę na dokonanie chirotonii biskupiej archimandryty Smaragda. Według A. Switicza otrzymali zgodę na wyświęcenie go na biskupa słuckiego, wikariusza eparchii mińskiej. Do chirotonii tej ostatecznie nie doszło[1].

Zdaniem ks. Mariana Bendzy zarówno różnice zdań w sprawie przyszłości Kościoła, jak i poczucie osobistej krzywdy doprowadziły archimandrytę do tego, że postanowił zamordować metropolitę warszawskiego. W ocenie Wołodymyra Borszczewycza o jego działaniach zdecydowały szowinistyczne poglądy, przeświadczenie o tym, że oddzielanie się struktur cerkiewnych w nowo powstałych państwach od Patriarchatu Moskiewskiego jest zdradą prawosławia[1].

W celu dokonania zamachu archimandryta Smaragd zakupił rewolwer i zaczął samodzielnie uczyć się strzelania. 8 stycznia 1923 duchowny towarzyszył swojemu przyjacielowi, biskupowi Włodzimierzowi (Tichonickiemu), do miejsca przymusowego pobytu – monasteru w Dermaniu. Stamtąd udał się do Warszawy, najpewniej już zdecydowany na dokonanie zamachu.

8 lutego 1923 Smaragd (Łatyszenko) odbył z metropolitą Jerzym dwugodzinną rozmowę, w czasie której usiłował przekonać go do rezygnacji ze starań o autokefalię. Gdy jego starania zakończyły się fiaskiem, zawołał To dla ciebie, kacie prawosławia! i trzykrotnie wystrzelił, zabijając metropolitę strzałem w skroń. Za swój czyn został usunięty ze stanu duchownego, przed sądem stawał już jako osoba świecka.

Skazany za zabójstwo na 12 lat pozbawienia wolności, odbył całą karę w więzieniu mokotowskim. Po odbyciu wyroku wyemigrował do Czechosłowacji.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p На манівцях російської ортодоксальної ідеології: архімандрит Смарагд (Латишенков), old.cerkva.info [dostęp 2019-06-23].
  2. ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 652. ISBN 978-83-227-2672-3.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Smaragd Łatyszenko.jpg
Archimandryta Smaragd (Łatyszenko)