Smardz jadalny
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek | smardz jadalny |
| Nazwa systematyczna | |
| Morchella esculenta (L.) Pers. Syn. meth. fung. 2: 618 (Getynga, 1801) | |
| Zasięg | |
 | |
Smardz jadalny, smardz zwyczajny (Morchella esculenta (L.) Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny smardzowatych (Morchellaceae)[1].
Systematyka
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Morchella, Morchellaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Jest to gatunek typowy rodzaju smardz (Morchella). Zgodnie z zasadami nomenklatury botanicznej (dotyczącej także grzybów) przyjęto, że gatunek ten został poprawnie zdiagnozowany taksonomicznie po raz pierwszy przez Karola Linneusza (jako Phallus esculentus) w Species Plantarum w 1753 r. Do rodzaju Morchella został przeniesiony przez Christiana Persoona w Synopsis methodica fungorum w 1801 r.[2] i zatwierdzony przez Eliasa Friesa w Systema mycologicum II w 1822 r[3].
Ma ok. 100 synonimów naukowych. Niektóre z nich[4]:
- Helvella esculenta (L.) Sowerby 1797
- Morchella conica Pers. 1818
- Morchella conica var. angusticeps Peck 1912
- Morchella esculenta var. rotunda (Fr.) I.R. Hall 1998
- Morchella esculenta var. umbrina (Boud.) S. Imai 1954
- Morchella esculenta var. vulgaris (Pers.) A. Gennari 2000
- Morchella esculenta var rotunda Pers. 1801
- Morchella esculenta ß vulgaris Pers. 1801
- Morchella rotunda (Pers.) Boud. 1897
- Morchella rotunda var. cinerea Boud. 1897
- Morchella rotunda var. esculenta (L.) Jacquet. 1985
- Morchella umbrina Boud. 1897
- Morchella vulgaris (Pers.) Boud. 1897
- Morellus esculentus (L.) Eaton 1818
- Phallus esculentus L. 1753
- Phallus esculentus L. 1753, var. esculentus
Morfologia
Przeważnie wysokości 3–10 cm i 3–7 cm średnicy, barwy beżowej lub ochrowej (czasami szara lub prawie czarna), o owalnym lub stożkowatym pokroju (pusta w środku), przyrośnięta do trzonu, z nieregularnymi alweolami (wnękami) na powierzchni, między którymi żeberka ułożone są w sposób niewyróżniający żadnego kierunku[5][6].
Długości 2–6 cm i 2–4 cm średnicy. Barwy kremowej, żółtej lub białawy, pusty w środku, o powierzchni chropowatej lub ziarnistej. U dojrzałych owocników podstawa trzonu jest rozszerzona i pofałdowana[5].
Białawy, kruchy, o woskowatej konsystencji, łagodnym smaku i korzennej woni[5].
Eliptyczne, gładkie, o wymiarach 16–23 × 11–14 μm, o powierzchni często pokrytej kropelkami. Wysyp zarodników jest barwy żółtoochrowej[5].
Występowanie i siedlisko
Występowanie smardza jadalnego potwierdzono[7] w Austrii, Chinach, Czechach, Danii, Francji, Hiszpanii, Japonii, Kanadzie, Korei Południowej, Kostaryce, Meksyku, Niemczech, Norwegii, Nowej Zelandii, Polsce[6], Rumunii, Słowacji, Słowenii, Stanach Zjednoczonych, Szwecji i Tajwanie. W Polsce jest rzadki.
Rozwija się w lasach liściastych i mieszanych, także na łąkach i łęgach, często pod jesionami, czasami na wysypiskach porośniętych zielenią, na nawożonych glebach. W Europie owocniki wytwarza w kwietniu i maju.
Znaczenie i ochrona
Owocniki są jadalne, opisywane jako cenne pod względem spożywczym, smaczne, przydatne do obróbki zarówno świeże jak i suszone, jednak w stanie surowym toksyczne dla człowieka[6].
W Polsce w latach 1983–2014 był objęty ścisłą ochroną gatunkową, a w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski należy do kategorii "R" – rzadki[8]. Od dnia 16 października 2014 r. podlega ochronie częściowej na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r., (Dz.U. z 2014 r. poz. 0). Ochronie podlegają okazy rosnące poza terenem ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek leśnych oraz terenów zieleni[9].
Gatunki podobne
- piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta) i piestrzenica olbrzymia (Gyromitra gigas) – mają główkę nie tak wydłużoną, ale szeroką i mózgowato pofałdowaną[10],
- smardz grubonogi (Morchella crassipes) – jest większy i ma gruby trzon, który ponadto jest górą ziarnisty i brodawkowaty[10].
Galeria
(c) Henk Monster, CC BY 3.0
Przypisy
- ↑ a b Index Fungorum (ang.). [dostęp 2013-11-12].
- ↑ Christian Persoon: Synopsis methodica fungorum. T. 2. 1801, s. 618.
- ↑ Elias Fries: Systema Mycologicum II. T. 1. 1822, s. 6.
- ↑ Species Fungorum (ang.). [dostęp 2013-11-12].
- ↑ a b c d Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 624. ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: 1985, s. 125-126. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ GBIF: Morchella esculenta – GBIF Portal (ang.). [dostęp 2010-01-23].
- ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-04-06].
- ↑ a b Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
Media użyte na tej stronie
Autor: Holger Krisp, Licencja: CC BY 3.0
Young Common Morel, Morel, Yellow Morel, True Morel, Morel Mushroom or Sponge Morel, Morchella esculenta, Family: Morchellaceae, Location: Germany, Ulm, Senden
Autor: Andreas Kunze, Licencja: CC BY-SA 3.0
Morel (Morchella esculenta agg.)
_-_panoramio.jpg)
(c) Henk Monster, CC BY 3.0
Old holiday shot of Morchella esculenta (GB= Morel mushroom, D= Speise-Morchel, NL= Gewone morielje)
Autor: Spike78, Licencja: CC BY-SA 4.0
Morchella esculenta occurences, using http://data.gbif.org/species/14382967/ data on File:BlankMap-World6,_compact.svg.
