Smolnik (powiat bieszczadzki)

Artykuł

49°13′41″N 22°41′55″E

- błąd

39 m

WD

49°13'41.9"N, 22°41'53.2"E, 49°13'31.62"N, 22°41'46.97"E

- błąd

14 m

Odległość

53 m

Smolnik
wieś
Ilustracja
Dawna cerkiew bojkowska w Smolniku – wpisana na listę UNESCO
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

bieszczadzki

Gmina

Lutowiska

Sołectwo

Smolnik[1]

Liczba ludności (2011)

175[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-713[3]

Tablice rejestracyjne

RBI

SIMC

0356257[4]

Położenie na mapie gminy Lutowiska
Mapa konturowa gminy Lutowiska, u góry znajduje się punkt z opisem „Smolnik”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Smolnik”
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego
Mapa konturowa powiatu bieszczadzkiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Smolnik”
Ziemia49°13′41″N 22°41′55″E/49,228056 22,698611

Smolnik (ukr. Смільник) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska[4][5]. Leży nad rzeką San przy drodze wojewódzkiej nr 896. Wieś jest częścią składową sołectwa Lutowiska.

Historia

Nazwa miejscowości wywodzi się od ukr. смола i pol. smoła, najprawdopodobniej istniała tutaj osada smolarzy, którzy bronili granic przed okolicznymi zbójami. Pierwsza materialna wzmianka o istniejącej parafii prawosławnej w Smolniku pochodzi z rejestru poborowego ziemi sanockiej z 1589 roku[6]. Przypuszczać należy, że cerkiew powstała zaraz po powstaniu wsi i osadzeniu jej na prawie wołoskim po roku 1530[7].

Pierwsza wzmianka o szkole pochodzi z 1848 roku, nauczycielem był Iwan Szymczyszak, który uczył 11 dzieci. W 1895 roku wybudowana została nowa szkoła, jednak jej pełna działalność rozpoczęta została dopiero w 1904 roku jako szkoła jednoklasowa z ruskim językiem nauczania. W czasie wojny szkoła została zniszczona. W 1922 gmina przystąpiła do jej odbudowy, w 1928 wystąpiono z wnioskiem do Rady Szkolnej Powiatowej o utworzenie szkoły w budynku własnym. W 1930 roku działał szkoła z ukraińskim językiem nauczania i czytelnia „Proświty”.

W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Smolnik była Krystyna Niemczewska i rodzeństwo Adel[8]. W 1876 roku w Smolniku został uruchomiony pierwszy tartak parowy w Bieszczadach Zachodnich należący do właścicieli majątku Józefa i Jakuba Kohnów. W jego budowę zaangażowana była grupa ok. 30 Niemców. Smolnik jest jednym z najstarszych ośrodków górnictwa naftowego na świecie, kopalnie ropy naftowej istniały tu przed 1884.

Od 16 sierpnia 1945 roku Smolnik należał do obwodu lwowskiego Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W wyniku zawarcia umowy granicznej między władzami ZSRR a PRL z 15 lutego 1951 roku obszar wsi Smolnik powrócił do granic państwa polskiego, jednakże rdzenna ludność została przesiedlona do USRR. Część mieszkańców osiedliła się wsi Hawriłowka w obwodzie chersońskim. W latach 1951–1960 zabudowa wsi uległa zniszczeniu, zachowała się jedynie zabytkowa cerkiew z 1791 (świątynia wybudowana jako czwarta w tej miejscowości). Na skutek zainteresowania konserwatora zabytków, a w efekcie późniejszego wpisania na listę zabytków, cerkiew mogła otrzymać dofinansowania na remont i przetrwać do dziś. Jakkolwiek po przeprowadzonych przystosowaniach do użytku przez parafię rzymskokatolicką, cerkiew utraciła swój oryginalny wygląd wewnętrzny świadczący o poprzednich tradycjach liturgicznych i kulturze okolicznej ludności.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Smolnik i nowy tartak w miejscu dawnego tartaku Kohnów. W 1982 zostało przejęte przez Kombinat Rolno-Przemysłowy „Igloopol” w Dębicy jako Gospodarstwo Rolne Smolnik[9][10]. W 1990 roku dobra po „Igloopolu”" miała przejąć spółka „Karpaty”, lecz strajk robotników udaremnił ten projekt.

Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Zabytki

Zniszczony ikonostas w cerkwi św. Archanioła
Smolnik, widok obok cerkwi
Wnętrze cerkwi w 2012
Państwowe Gospodarstwo Rolne w Smolniku (1968)

Cerkiew greckokatolicka pw. Michała Archanioła wzniesiona w 1791 jako czwartą z kolei cerkiew w tej miejscowości. Opuszczoną po 1951 cerkiew wyremontowano w 1969 przywracając jej pierwotną formę. We wnętrzu zachowała się figuralna polichromia ścienna z końca XVIII wieku. W 1974 roku cerkiew została przejęta przez parafię rzymskokatolicką. Świątynia w Smolniku należy, do nielicznie zachowanych na terenie pd.-wsch. Polski, trójdzielnych cerkwi kopułowych powszechnie występujących na Bojkowszczyźnie, zniszczonych na tym obszarze po 1947. Jednakże po dokonanych przystosowaniach do użytku jako kościół została pozbawiona oryginalnego wyglądu wewnątrz.

W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictw UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie[11]. Dwie prawosławne ikony datowane na rok 1547 ze smolnickiej cerkwi znajdują się obecnie w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie. |}

Ludność

  • 1880 rok Smolnik zamieszkiwały 562 osoby w 67 domach mieszkalnych:
    • 371 wyznania greckokatolickiego
    • 74 wyznania mojżeszowego
    • 83 wyznania rzymskokatolickiego
    • 34 innego wyznania
  • 1921 – 580 osób w 87 domach mieszkalnych:
    • 433 wyznania greckokatolickiego
    • 79 wyznania mojżeszowego
    • 64 wyznania rzymskokatolickiego
    • 4 innego wyznania[12]
  • 1931 – 713 osób w 117 domach
  • 1938 – 604 osoby
  • 1950 – 270 osób w 47 domach
  • 1960 – 141 osób
  • 1978 – 194 osoby
  • 1991 – 173 osoby
  • 2004 – 182 osoby
  • 2011 – 180 osób[13][14]
  • 2020 – 175 osób[2]

Smolnik według danych na koniec 2011[15] roku liczył 180 mieszkańców w tym 88 kobiet i 92 mężczyzn. Było 118 osób w wieku produkcyjnym, 45 w wieku przedprodukcyjnym i 17 w wieku poprodukcyjnym.

Zobacz też

Przypisy

  1. Strona gminy, sołectwa
  2. a b Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20]
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1165 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. – Т. VII. – Сz. 2. Opisanie przez A. Jablonowskiego // Źródła dziejowe. – T. XVIII. – Cz. 1. – Warszawa 1902. – S. 56.
  7. A. Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340 – 1650. – Wrocław, 1962. – S. 178, 265.
  8. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 202.
  9. Kombinat Rolno-Przemysłowy „IGLOOPOL” Dębica, historiaigloopolu.blogspot.com [dostęp 2017-11-26].
  10. M.P. z 1987 r. nr 7, poz. 55
  11. Gazeta.pl
  12. Augustyn, Kryciński, Modrzejewski, Szewc: Bieszczady słownik historyczno-krajoznawczy część 1 gmina lutowiska. 1995.Sprawdź autora:1.
  13. Wieś Smolnik w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  14. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-04].
  15. Bank Danych Lokalnych: miejscowości

Bibliografia

  • Tadeusz Andrzej Olszański, Wokół Otrytu, Towarzystwo Karpackie, Połoniny '90/91, Warszawa 1992, ISBN 83-85258-02-7

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Cerkiew w Smolniku - wnętrze.jpg
Autor: Zbigniew Kucybała, Licencja: CC BY 3.0
Cerkiew w Smolniku -w nętrze
Zniszczony ikonostas w cerkwi św. Archanioła Michała w Smolniku.jpg
Autor: Mixailphry, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zniszczony ikonostas w cerkwi św. Archanioła Michała w Smolniku
Smolnik (powiat bieszczadzki) (HB).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
wieś Smolnik (powiat bieszczadzki)
POL gmina Lutowiska COA.svg
Herb gminy Lutowiska
Smolnik, cerkiew św. Michała Archanioła (HB8).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Smolnik, Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku