Sobótka (powiat wrocławski)

Sobótka
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac w Sobótce-Górce
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

wrocławski

Gmina

Sobótka

Aglomeracja

wrocławska

Prawa miejskie

1221, ponownie w 1399

Burmistrz

Mirosław Jarosz

Powierzchnia

32,19[1] km²

Wysokość

149 – 718 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


7005[1]
218[1] os./km²

Strefa numeracyjna

71

Kod pocztowy

55-050

Tablice rejestracyjne

DWR

Położenie na mapie gminy Sobótka
Mapa konturowa gminy Sobótka, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Sobótka”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Sobótka”
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego
Mapa konturowa powiatu wrocławskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Sobótka”
Ziemia50°53′55″N 16°44′40″E/50,898611 16,744444
TERC (TERYT)

0223074

SIMC

0987294

Urząd miejski
Rynek 1
55-050 Sobótka
Strona internetowa
BIP
Galeria:Dawny dom rekolekcyjny
Budynek dawnego domu rekolekcyjnego jezuitów
Budynek dawnego domu rekolekcyjnego jezuitów

Sobótka (niem. Zobten lub Zobten am Berge) – miasto nad Czarną Wodą w woj. dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sobótka, położone u podnóża góry Ślęży. Prawa miejskie uzyskała w 1399 roku. Jest jedną z najstarszych osad targowych w Polsce.

Wraz z sąsiednimi miejscowościami (Sulistrowice, Sulistrowiczki, Będkowice) stanowi zaplecze turystyczne pobliskiego Wrocławia.

Znajdują się tutaj: Dom Turysty PTTK im. Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego „Pod Wieżycą”, odkrywkowe kopalnie granitu i skalenia (w zachodniej części Sobótki) oraz plastyczna mapa Masywu Ślęży (na rynku).

Położenie

Leży u stóp Masywu Ślęży.

1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 32,2 km²[2].

Miasteczko jest podzielone na części: Centrum, Górka, Zachodnia – Strzeblów.

Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.

Historia

Po raz pierwszy wzmiankowana w 1148 w bulli Eugeniusza III jako osada targowa (Sabath). Przywilej odbywania targów nadał osadzie książę Bolesław I Wysoki w 1193 roku. Od 1128 do 1134 fundacja Piotra Włosta dla zakonu kanoników regularnych, którzy – aby wykorzenić wciąż żywe kulty pogańskie – na krótko utworzyli na szczycie Ślęży klasztor, bardzo szybko przeniesiony do wsi Górka, a potem do Wrocławia.

W 1221 Henryk Brodaty na prośbę opata Witosława nadał jej prawa miejskie na prawie średzkim. Początkowo osada należała do księstwa wrocławskiego, w 1296 przeszła do księstwa świdnickiego[3]. W 1353 jako wiano księżniczki śląskiej przeszła w ręce królów czeskich. W 1399 król czeski Wacław IV ponownie lokował miasto na prawie magdeburskim. Podobnie jak większość Śląska splądrowana przez husytów w 1428.

Wykupiona przez zakon w 1494. Przeżywała rozkwit w czasie habsburskich rządów w Czechach od 1526 roku. Poważnie zniszczona i wyludniona w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) – z 1000 mieszkańców pozostało 200. Dawna zabudowa gotycka i renesansowa spłonęła w wielkim pożarze 1730.

Od 1745 wraz z większością Śląska w granicach Prus. Od 1808 własny samorząd. Do 1810 roku (sekularyzacja dóbr kościelnych w Prusach) pozostawała własnością klasztorną. Od 1885 stacja na linii kolejowej WrocławŚwidnica – zlikwidowanej w ruchu pasażerskim latem 2000.

1 czerwca 1934 na fali germanizacji dawnych nazw słowiańskich na Śląsku organizacje Landesamt für vorgeschichtliche Denkmalpflege oraz Zobtengebirgsverein zaproponowały nadprezydentowi prowincji śląskiej zmianę nazwy miasta na Siling a góry Ślęży (niem. Zobtenberg) na Silingberg, aby utrwalić w nazwach żyjące na Śląsku w starożytności wschodniogermańskie plemię Silingów. Władze odmówiły ze względów ekonomicznych i praktycznych. Swoją nazwę zmieniła za to druga z postulujących organizacji – nazywając się Silingverein.

Zdobyta przez Armię Radziecką 7 maja 1945. W trakcie walk została zniszczona w 50%, odbudowana w latach 50.-60. W latach 70. przyłączono do Sobótki wieś Strzeblów.

Nazwa miasta

  • 1148 – Sabath
  • 1193 – Sobath
  • 1200 – Sobat
  • 1256 – Czobotha
  • 1329 – Zobota
  • 1336 – Zobotka
  • 1343 – Czoboten
  • 1399 – Czobothen
  • 1404 – Czobotaw
  • 1561 – Zobten
  • 1847 – polską nazwę Sobótka w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[4].
  • 1938 – Zobten am Berge

Nazwa Sobótka pochodzi od zdrobnienia polskiej nazwy szóstego dnia tygodnia soboty i odbywających się tutaj w ten dzień targów[5][6]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Sobota podając jej znaczenie „Sonnabenmarkt”, czyli w języku polskim „Targi sobotnie”[6]. Nazwa miejscowości została później fonetycznie zgermanizowana na Zobten[6] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Zabytki

Kościół – sanktuarium św. Anny Samotrzeciej
Barokowy kościół św. Jakuba Apostoła
Ratusz z XIX w.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[7]:

  • miasto, ośrodek historyczny
  • kościół – sanktuarium św. Anny Samotrzeciej, z XIV w., 1500 r., 1725 r.; (od 2005 dodatkowo Diecezjalne Sanktuarium Matki Boskiej Nowej Ewangelizacji). Legenda głosi, że figura św. Anny Samotrzeciej prawdopodobnie została przywieziona z Kijowa przez żonę Piotra Włosta w XII w. Historycy sztuki określają powstanie figury na przełom XIII/XIV w. rzeźbiona w drzewie lipowym w stylu romańskim z elementami gotyckimi. Dla niej zbudowano kaplicę obecnie prezbiterium. W 1511 r. dobudowano do tylnej ściany kaplicy kościół gotycki, prawdopodobnie w tym samym czasie dobudowano do ściany wschodniej prezbiterium kapliczkę św. Anny. Od 2005 roku w ołtarzu głównym znajduje się XIX-wieczny obraz Matki Boskiej namalowany przez nieznanego artystę otrzymany z Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Przez cały okres kościół pełnił funkcję kościoła odpustowego i pogrzebowego. W czasie kulturkampfu w 1875 r. władze pruskie odebrały katolikom kościół, w 1893 r. oddały. Wewnątrz kościoła ołtarz główny z 1720 r. w prezbiterium 5 figur św. Janów, przy filarach 4 gotyckie rzeźby (każda 2,5 m wys.): Matka Boska z Dzieciątkiem, św. Anna Samotrzecia, św. Augustyn (lub św. Mikołaj), św. Jadwiga Śląska. Na końcu nawy lewej ołtarz 14 św. Wspomożycieli z 1720 r. ambona z 1726 r. Obok sanktuarium dwie rzeźby średniowieczne „lew romański” oraz „grzyb” (fragment postaci ludzkiej).
  • kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w stylu barokowym z fragmentami gotyckimi wybudowany w 1739 roku. Badania archeologiczne w kościele przeprowadzone w latach 50. XX w. wykazały, że obecny kościół jest trzecim kościołem wybudowanym w tym samym miejscu. Obraz św. Jakuba w ołtarzu głównym z ok. 1770 r., w prezbiterium figury św. Augustyna i św. Norberta z ok. 1725 r., ołtarze boczne NMP, w stylu barokowym, św. Jana Nepomucena również w stylu barokowym, ołtarz ukrzyżowania z 1739 r. ambona z ok. 1650 r. w stylu manierystycznym. Przy głównym wejściu po prawej stronie znajduje się lew romański. W 1945 r. podczas zdobywania miasta kościół został spalony w następnych latach dewastowany i rozkradany. Od 1957 r. rozpoczęto odbudowę. Kościół został erygowany, oddany do użytku w listopadzie 1960 r.
    • na południowej i północnej ścianach kościoła znajduje się kilka płyt nagrobnych z XIX w. (pozostałości po cmentarzu przykościelnym).
  • ratusz, z XIX w. Urząd Miasta i Gminy (budynek po dawnym hotelu)
  • plebania, ul. św. Jakuba 10, z XVII/XVIII w.
    • otoczenie plebanii
  • dom, ob. znajduje się tu Muzeum Ślężańskie z lapidarium, ul. św. Jakuba 18, z 1568 r., najstarszy – dawnej własności zakonu kanoników regularnych
  • dom, ul. Mickiewicza 25, z połowy XIX w.
  • Zespół Szkolno-Wychowawczy dla dziewcząt, ul. Słoneczna – budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów pod wezwaniem św. Ignacego.
Sobótka, Wnętrze kościoła św. Anny

Sobótka-Górka

  • zespół rezydencjonalny kanoników regularnych, z drugiej połowy XIX w.:
    • pałac, tzw. „zamek” z pozostałościami klasztoru i kaplicą, z połowy XIII w., czwartej ćwiartki. XIX w.; do kasaty w 1810 r., w którym obecnie znajduje się hotel
    • budynek bramny
    • oficyna
    • wozownia
    • browar, nieczynny, z połowy XIX w.
    • zespół budynków po Zespole Szkolno – Opiekuńczym, przy ul. Zamkowej z 1930 r.
    • park

Sobótka – Góra Ślęża

  • kościół fil. pw. Nawiedzenia NMP, wybudowany w latach 1698–1702, odbudowany po pożarze w latach 1851–1852
  • ogrodzenie z murem oporowym
  • schronisko im. R. Zmorskiego, z 1908 r.

inne zabytki:

Komunikacja

Stacja kolejowa Sobótka

Dojazd z Wrocławia zapewniają autobusy linii 512 (Przełęcz Tąpadła) i 522 (Sobótka Zachodnia) z przedsiębiorstwa Polbus-PKS Wrocław. Po 22 latach przerwy 12 czerwca 2022 otwarto linię kolejową Wrocław Główny – Sobótka – Sobótka ZachodniaŚwidnica Miasto[8].

Oświata

W Sobótce znajdują się dwa publiczne przedszkola (Przedszkole nr 1 w Sobótce Centrum i Przedszkole nr 2 w Sobótce Górce) oraz dwie publiczne szkoły podstawowe: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Janusza Korczaka (Sobótka Centrum) oraz Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Skłodowskiej-Curie (Sobótka Zachodnia). Funkcjonuje Powiatowy Zespół Szkół, w ramach którego działa liceum oraz technikum. Na terenie miasta jest także Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy i punkt przedszkolny „Misiowa Chatka”. Działają również kluby dziecięce „Mali Odkrywcy” i „Bajkolandia”. W 2020 uruchomiono żłobek „Misie Tulisie”, należący do ogólnopolskiej sieci żłobków.

Wspólnoty wyznaniowe

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Sobótki w 2014 roku[12].
Piramida wieku Sobotka.png

Burmistrzowie Sobótki

  • Eugeniusz Cieleń (2002–2006)
  • Zenon Gali (2006–2010)
  • Stanisław Dobrowolski (2010–2018)
  • Mirosław Jarosz (od 2018)

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Ludzie związani z Sobótką

Honorowe obywatelstwo miasta otrzymali[16]
  • Antoni Baranowski
  • ks. Józef Bełch
  • Paulina Brzeźna-Bentkowska
  • Sławomir Chrzanowski
  • Catherine i Cornelis van Doorn
  • Stanisław Dunajewski
  • ks. kardynał Henryk Gulbinowicz
  • Władysław Kabat
  • Anna Krzywańska
  • Alojzy Mega
  • Karol Modzelewski
  • ks. bp Józef Pazdur
  • Henryk Pietrowicz
  • Roman Ręgorowicz
  • Józef Śliz
  • Zdzisław Wrona
  • Wacław Żebrowski

Szlaki turystyczne

szlak turystyczny czerwony StrzelinSzańcowaGościęcice ŚrednieSkrzyżowanie pod DębemGromnikDobroszówKalinkaSkrzyżowanie nad ZuzankąŹródło CyrylaZiębiceLipaRososznicaStolecCierniowa KopaKolonia BoboliceKobyla GłowaKarczowicePodlesieOstra GóraStarzecKsięginice WielkieSieniceŁagiewnikiOlesznaPrzełęcz SłupickaSulistrowiczkiŚlężaSobótka[17]

szlak turystyczny żółty SobótkaWieżycaŚlężaPrzełęcz TąpadłaŚwidnica

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  3. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 191.
  4. Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 21.
  5. Mapa: Masyw Ślęży. Ślężański Park Krajobrazowy. Wydawnictwo Plan 2004 rok. Tekst: Kazimierz Dura.
  6. a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 88, OCLC 456751858 (niem.).
  7. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 235,236. [dostęp 2012-11-02].
  8. Bartosz Senderek: Inauguracyjny przejazd na trasie Wrocław – Sobótka – Świdnica. Entuzjastyczne powitanie pociągów po 22 latach przerwy. WrocLife, 22–06–06. [dostęp 2022-06-13].
  9. Zbór w Sobótce. kz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-14)]. kz.pl.
  10. Świadkowie Jehowy budują pod Wrocławiem modlitewny dom spotkań.
  11. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
  12. Sobótka w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. Partnerzy zagraniczni-Berga (www.sobotka.pl).
  14. Partnerzy zagraniczni-Gauchy (www.sobotka.pl).
  15. Partnerzy zagraniczni-Sobotka (www.sobotka.pl).
  16. Honorowi Obywatele Miasta Sobótki.
  17. Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2014-02-26.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
POL gmina Sobotka COA.svg
Herb gminy Sobótka
POL województwo dolnośląskie flag.svg
Flaga województwa dolnośląskiego
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
POL województwo dolnośląskie COA.svg
Herb województwa dolnośląskiego (od 2009)
Sobótka, budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów pod wezwaniem św. Ignacego.jpg
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobótka, budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów pod wezwaniem św. Ignacego
Piramida wieku Sobotka.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Sobótki, 2014
2016 Urząd Miasta i Gminy w Sobótce 2.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Urząd Miasta i Gminy w Sobótce
SM Sobótka Kościół św Anny Samotrzeciej (2) ID 599793.jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobótka, kościół fil. p.w. św. Anny, XIV, 1500, 1725
Flag of Sobótka district.gif
Flag of Sobótka district
Sobótka-stacja-08080332.jpg
Autor: Grzegorz W. Tężycki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobótka. Stacja kolejowa przy nieczynnej linii kolejowej.
Sobótka, budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów.jpg
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobótka, budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów pod wezwaniem św. Ignacego
Sobótka, Wnętrze kościoła św. Anny - fotopolska.eu (142783).jpg
Wnętrze kościoła św. Anny. Widoczne figury (od lewej) Madonny z Dzieciątkiem, św. Jadwigi i św. Anny Samotrzeciej.
2016 Kościół św. Jakuba Apostoła w Sobótce 3.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kościół św. Jakuba Apostoła w Sobótce, 1739