Sobków

Artykuł

50°41′51″N 20°27′15″E

- błąd

39 m

WD

50°40'59.9"N, 20°27'0.0"E, 50°38'N, 20°25'E

- błąd

14 m

Odległość

1693 m

Sobków
osada
Ilustracja
Panorama Sobkowa
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

jędrzejowski

Gmina

Sobków

Liczba ludności (2020)

1038[1]

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

28-305[2]

Tablice rejestracyjne

TJE

SIMC

0270604[3]

Położenie na mapie gminy Sobków
Mapa konturowa gminy Sobków, w centrum znajduje się punkt z opisem „Sobków”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Sobków”
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego
Mapa konturowa powiatu jędrzejowskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Sobków”
Ziemia50°41′51″N 20°27′15″E/50,697500 20,454167
Fortalicja w Sobkowie, fot. 1915
Spalone domy w rynku w czasie I wojny światowej, fot. 1915
Synagoga w Sobkowie, w czasie II wojny światowej - podobnie jak miejscowa społeczność żydowska - uległa całkowitej zagładzie, fot. Tadeusz Przypkowski, lata 40. XX wieku
Fortalicja Stanisława Sobka z Sułowa
Dawny zbór kalwiński wzniesiony przez Stanisława Sobka z Sułowa, po śmierci fundatora zamieniony na kościół katolicki

Sobkówosada w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Sobków[3][4]. Siedziba gminy Sobków. W latach 1563–1869 posiadał prawa miejskie. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Położenie

Wieś położona jest na lewym brzegu Nidy. Znajduje się częściowo w obszarze Doliny Nidy, częściowo zaś na Wzgórzach Sobkowsko-Korytnickich. Występują tu złoża wapieni jurajskich, wydobywanych w kamieniołomie położonym w północnej części miejscowości.

Sobków znajduje się około 12 km na północny wschód od Jędrzejowa. 3 km na północny zachód od miejscowości znajduje się stacja kolejowa Sobków na linii kolejowej nr 8 Warszawa Zachodnia – Kraków Główny.

W odległości kilku kilometrów od osady, w tym także w granicach gminy, biegnie Droga ekspresowa S7 oddana do użytku pod koniec 2018 roku[5]. Najbliższym węzłem drogowym jest Węzeł Brzegi.

Historia

Założycielem miasta był Stanisław Sobek, starosta małogoski i podskarbi wielki koronny. Od jego nazwiska pochodzi nazwa miasta. Sobków powstał na gruntach wsi Nida w jednej części należących do rodziny Sobków, w drugiej do biskupów krakowskich. Przywilej lokacyjny wydał w 1563 król Zygmunt August. Przywilej zwalniał miasto od ceł wewnętrznych, ustanawiał targ i dwa jarmarki w roku. Zapewniał także mieszkańcom 15 lat wolnizny. Fundator Sobkowa wzniósł także, na gruntach Nidy Rytorskiej, zamek[6]. Sobków wraz z zamkiem przeszedł na własność rodziny Drohojowskich, a później był kolejno własnością rodów: Wielopolskich, Sarbiewskich, Myszkowskich, a od 1725 Szaniawskich. Ci ostatni przebudowali zamek na pałac.

Rozwój miasta hamowało sąsiedztwo konkurencyjnych Chęcin i Jędrzejowa. W 1667 były tu zaledwie 32 domy oraz 270 mieszkańców (włącznie z dworem). W 1827 115 domów i 1003 mieszkańców. W 1869 Sobków utracił prawa miejskie. W czasie I wojny światowej w 1915 osada została doszczętnie spalona.

W 1960 Sobków zamieszkiwało około 600 osób.

Pod Sobkowem znaleziono pozostałości osady kultury łużyckiej sprzed 3,5 tysiąca lat, oraz kultury przeworskiej. Wśród znalezisk są m.in. cztery szydła, wisiorek, siekiera oraz liczący 2000 lat naparstek, prawdopodobnie najstarszy w Polsce i jeden z najstarszych w Europie.

Zabytki

  • Fortalicja sobkowska, wzniesiona na lewym brzegu rzeki w latach 1560–1570 przez Stanisława Sobka. Mury obwodowe mają kształt nieregularnego prostokąta z basztami na narożach. W obrębie murów znajduje się obszerny majdan, pośrodku którego ulokowany był pierwotny zamek Sobkowskich. Do murów przylegają zabudowania gospodarcze (obecnie mieści się w nich restauracja, pokoje gościnne, sale bankietowe i ekspozycje powozów i przedmiotów historycznych). Najlepiej zachowało się południowo-wschodnie skrzydło, gdzie znajduje się brama wjazdowa. Pierwotny zamek zastąpiony został przez wczesnoklasycystyczny pałac Szaniawskich. Powstał on w 1767 według projektu Francesco Placidiego. Obecnie znajduje się w stanie ruiny. Zachowała się zwrócona w stronę rzeki fasada główna, z czterema jońskimi kolumnami. Południowo-wschodnia elewacja boczna pochodzi z ok. 1800. Posiada ona ryzalit zwieńczony półkolistym tympanonem. Wypełniony on jest kartuszem stiukowym z rogami obfitości i girlandami. Znajdują się w nim również litery krajczego koronnego Stanisława Szaniawskiego oraz jego żony Anny z Kluszewskich.
Cały zespół fortalicji został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.159/1-4 z 29.06.1956, z 18.10.1956 i z 8.05.1971)[7].
Obecnie zamek ma prywatnego właściciela i w zabudowaniach prowadzona jest działalność komercyjna (rozrywkowo-gastronomiczna), pod nazwą Zamek Rycerski w Sobkowie[8].
  • Kościół parafialny pw. św. Stanisława, wzniesiony na początku lat 60. XVI wieku przez Stanisława Sobka z Sułowa jako zbór kalwiński[9][10]. W latach 1561–1566 funkcję kaznodziei pełnił tu Jan Pokrzywnica. Ok. 1570 syn fundatora, Stanisław Sobek, przekazał świątynię kościołowi katolickiemu. Budowla wzniesiona została na planie krzyża. Do nawy przylegają dwie symetryczne kaplice boczne. Prezbiterium prostokątne, o takiej samej szerokości co nawa kościoła. Południowa kaplica nakryta jest sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Na parapecie chóru znajduje się późnobarokowy kartusz z herbami Topór i Junosza. Barokowy ołtarz główny z XVII w., ołtarze boczne z XVIII w. Ołtarz w północnej kaplicy pochodzi z 1582. W kościele znajduje się kilka barokowych obrazów oraz epitafia z XVIII i XIX w. Wśród nich epitafium Józefata Szaniawskiego z 1740 wykonane z czarnego marmuru. Ma ono formę barokowego kartusza z herbem Junosza. Kościół został uszkodzony w czasie II wojny światowej. Wyremontowano go w latach 1945–1946.
Kościół oraz dzwonnica z 1843 zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.158/1-2 z 18.10.1956, z 14.01.1957 i z 11.02.1967)[7].
  • Pozostałości kirkutu, położone na południe od cmentarza parafialnego. Kirkut założono w drugiej połowie XVIII w. Ostatnie pochówki miały tu miejsce w latach 40. XX w.
Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.160 z 5.11.1990)[7].
  • Młynosko, staw istniejący nieprzerwanie od kilkuset lat, wokół którego odkryto pozostałości prastarego osadnictwa. W jego zachodniej części znajdował się niegdyś młyn.

Zobacz też

  • Parafia św. Stanisława w Sobkowie

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 6-7 [dostęp 2022-03-02]
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1167 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Decyzje dla wybranego odcinka drogi, autostrady.info.pl [dostęp 2019-06-11].
  6. Borkiewicz i Linowski 1937 ↓, s. 47.
  7. a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 11–12 [dostęp 2015-10-20].
  8. Zamek Rycerski w Sobkowie. zameksobkow.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-02)]. – strona oficjalna [dostęp 2016-02-20]
  9. Merczyng H., Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1904, s. 74-75
  10. Kalina D., Dziedzictwo kulturowe gminy Sobków, [w:] Z dziejów Sobkowa. W 450. rocznicę nadania praw miejskich, Kielce 2013, s. 57-59

Bibliografia

  • Z dziejów Sobkowa. W 450. rocznicę nadania praw miejskich, Kielce 2013
  • Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1965-1967
  • Michał Jurecki, Grzegorz Matyja, Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków: „Bezdroża”, 2004, ISBN 83-89676-16-8, OCLC 830623047.
  • Seweryn Borkiewicz, Zygmunt Linowski, Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce: Związek Ziemian w Jędrzejowie, 1937, s. 75 [dostęp 2019-06-19].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Sobków - I Wojna Światowa ok. 1915.jpg
Sobków - spalone domy w rynku w czasie I wojny światowej
Sobków.jpg
Autor: Arianus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobków
Sobków - fortalicja Stanisława Sobka z Sułowa.jpg
Autor: Arianus , Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobków - fortalicja wzniesiona w latach 1560-1570 przez Stanisława Sobka z Sułowa
Sobków. Fortalicja.1915.jpg
Sobków. Fortalicja Stanisława Sobka z Sułowa, 1915
Sobków - synagoga.jpg
Synagoga w Sobkowie
Jędrzejów County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Jędrzejów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.88 N
  • S: 50.43 N
  • W: 19.77 E
  • E: 20.60 E
Sobków - dawny zbór kalwiński.jpg
Autor: Arianus , Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobków - dawny zbór kalwiński ufundowany około 1560 roku przez Stanisława Sobka z Sułowa