Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy

Państwo	Imperium Rosyjskie
Skrót	SDKPiL
Lider	Róża Luksemburg
Data założenia	1893 (SDKP), 1899 (SDKPiL)
Data rozwiązania	1918
Ideologia polityczna	socjalizm, marksizm, luksemburgizm
Poglądy gospodarcze	socjalizm
Liczba członków	40 tys. (1906)[1]
Członkostwo międzynarodowe	II Międzynarodówka

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy – działająca na przełomie XIX i XX wieku polska marksistowska partia polityczna. Początkowo nosiła nazwę Socjaldemokracja Królestwa Polskiego a od 1900 roku po poszerzeniu działalności na Wileńszczyznę - Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy^[2]. Od kwietnia 1906 roku była autonomiczną sekcją Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji^[3], zachowała jednak samodzielność ideologiczną i organizacyjną^[4].

Partia powstała w 1893 (jako Socjaldemokracja Królestwa Polskiego) wskutek sprzeciwu części działaczy Związku Robotników Polskich i II Proletariatu wobec postanowień zjazdu paryskiego w wyniku którego utworzono Polską Partię Socjalistyczną. Organizacja ta dążyła do wybuchu internacjonalistycznej rewolucji robotniczej, obalenia ustroju kapitalistycznego, likwidacji państw narodowych oraz wprowadzenia rządów proletariatu. Niechętnie lub wrogo odnosiła się do dążeń niepodległościowych oraz do współpracy z organizacjami chłopskimi.

W grudniu 1918 część działaczy SDKPiL i PPS-Lewicy utworzyła Komunistyczną Partię Polski (do 1925 pod nazwą Komunistyczna Partia Robotnicza Polski).

Historia ugrupowania

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego została założona w 1893 roku jako ugrupowanie bazujące na internacjonalistycznym programie marksistowskim^[4]. Jej rdzeniem był Związek Robotników Polskich, którego część działaczy odmówiło poparcia narodowych żądań zawartych w programie Polskiej Partii Socjalistycznej^[4]. W rezultacie Związek i II Proletariat opuściły PPS, tworząc SDKP. Później pogłębiły się jeszcze różnice pomiędzy tymi dwiema organizacjami, kiedy to podczas Międzynarodowego Kongresu Socjalistycznego w sierpniu 1893, delegacja polska (przewodzona przez Ignacego Daszyńskiego z Galicji) odmówiła zajęcia miejsc obok m.in. Róży Luksemburg. Podobnie było na następnym Kongresie w 1896 roku, kiedy to doszło do konfliktu pomiędzy Luksemburg a Józefem Piłsudskim, reprezentującym PPS. Przedmiotem sporu była kwestia niepodległości Polski. Wbrew nazwie Socjaldemokracja Królestwa Polskiego działała też na terenie Białostocczyzny^[4].

Połączenie SDKP ze Związkiem Robotników Litwy

SDKP odbierana była raczej jako partia reprezentująca robotników pochodzących z określonego geograficznego obszaru niż klasę pracującą całego narodu. Z tego powodu SDKP zjednoczyła się ze Związkiem Robotników Litwy w 1899 roku^[4]. Było to zasługą starań Feliksa Dzierżyńskiego, przyszłego bolszewickiego szefa Czeki. SDKP zmieniła nazwę na Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy. Zjednoczone ugrupowanie początkowo cieszyło się sporą popularnością i napływem nowych członków, głównie dzięki działalności Dzierżyńskiego w Warszawie przed jego aresztowaniem przez służby carskie. Organami prasowymi partii był „Przegląd Robotniczy”, „Czerwony Sztandar” i „Sprawa Robotnicza”^[4].

Wcielając w życie koncepcję SDKPiL jako autonomicznej sekcji wszechrosyjskiej Partii Socjaldemokratycznej, partia brała udział w kongresie Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR), który odbył się w 1903 roku w Londynie. Podczas tego kongresu miał miejsce słynny rozłam w socjaldemokracji rosyjskiej na frakcje mienszewików i bolszewików. SDKPiL udało się zachować pewien stopień autonomii. Nieco później bolszewicy zaczęli propagować hasło „demokratycznej dyktatury proletariatu i chłopstwa”, którą polscy rewolucjoniści odrzucili. Lenin i bolszewicy uważali SDKPiL za jedyną marksistowską partię w Polsce i wysoko cenili jej internacjonalizm^[5].

SDKPiL była jedną z głównych organizacji biorących udział w wydarzeniach wywołanych przez wojnę rosyjsko-japońską i później podczas Rewolucji 1905 roku. Silny defetyzm opozycyjny wobec carskiego państwa, przyjęty przez SDKPiL odróżniał ją od PPS, która zajęła projapońskie stanowisko. Jednakże wraz z narastaniem wrzenia rewolucyjnego, partia współpracowała blisko z Bundem i lewym skrzydłem PPS. W tym samym czasie Róża Luksemburg powróciła z uchodźstwa, a „Strajk Masowy” zajął centralne miejsce w rewolucyjnej teorii organizacji. W 1906 roku SdKPiL do partii należało 40 000 osób, 70% działaczy było narodowości polskiej, 25% niemieckiej a 5% żydowskiej^[6]. Rok później liczyła 25 700 członków^[7].

Okres po rewolucji charakteryzował się odwrotem mas od lewicy, co zaowocowało rozłamem w partii. SDKPiL była silnie zależna od SDPRR, co oznaczało iż problemy rosyjskiego ugrupowania przekładały się także na sytuację jego polskiego odpowiednika. Podczas Piątego Kongresu SDPRR w Londynie (1907 rok), Jogiches i Warski zostali wybrani do wspólnego Komitetu Centralnego, gdzie zajęli pozycje przychylne frakcji bolszewickiej. W następnych latach jednak SDPRR niemal nie prowadziła działalności jako koherentna organizacja; z tego powodu SDKPiL dystansowała się od rosyjskich frakcji – bolszewików i mienszewików. Z SDKPiL sympatyzował warszawski tygodnik Społeczeństwo ukazujący się w latach 1907–1910^[8]. W 1911 roku nastąpił rozłam w partii, w wyniku którego Komitet Warszawski oddzielił się od Komitetu Centralnego zdominowanego przez Jogichesa.

Pomimo podziałów, cała partia zaakceptowała pozycje internacjonalistyczne w stosunku do konfliktu zbrojnego u zarania I wojny światowej. 2 sierpnia 1914 roku Komitet Warszawski zorganizował konferencję wszystkich frakcji rewolucyjnych, w których wzięły udział także Komitet Centralny, PPS – Lewica i Bund. Wezwali oni wspólnie do potępienia imperialistycznej wojny i przejęcia władzy w państwach przez klasę robotniczą. Jednak próby koordynacji działań poszczególnych ugrupowań zakończyły się niepowodzeniem. Pomimo tego, w czasie wojny wszystkie frakcje zbliżyły się do bolszewików, wchodząc w skład ruchu zimmerwaldzkiego. 4 listopada 1916 roku miał miejsce kongres partyjny, podczas którego doszło do ponownego zjednoczenia poszczególnych frakcji i wybrania nowego Komitetu Centralnego.

Po rewolucji lutowej w 1917 roku i obaleniu caratu, Rząd Tymczasowy Rosji wydał 30 marca manifest, w którym uznał prawo Polski do statusu autonomicznego, podczas gdy Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich (w której dominowali wówczas eserowcy i mienszewicy) na wniosek polskiego socjalisty Aleksandra Więckowskiego uznała prawo Polski do samostanowienia. Koniec I wojny światowej zastał wielu działaczy SDKPiL podróżujących po Europie i biorących udział w przeróżnych lewicowych ruchach rewolucyjnych. Luksemburg i Jogiches stali na czele Komunistycznej Partii Niemiec, podczas gdy Dzierżyński, Radek i Hanecki brali czynny udział w rewolucji październikowej i otrzymali stanowiska w sowieckim rządzie. Członkowie SDKPiL organizowali Rady Delegatów Robotniczych^[9]. W grudniu 1918 roku doszło do połączenia z PPS-Lewicą, w wyniku którego powstała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski.

Czołowi działacze

Najbardziej znani członkowie SDKPiL stanowili grupę osób, którzy uzyskali międzynarodową sławę w czasie rosyjskiej rewolucji październikowej. Głównym teoretykiem ruchu była Róża Luksemburg. Innymi znanymi członkami partii byli Leon Jogiches, Julian Marchlewski, Adolf Warszawski-Warski, Feliks Dzierżyński jego żona Zofia Muszkat, Józef Unszlicht, Karol Radek, Tomasz Magrzyk, Stanisław Trusiewicz, Wincenty Matuszewski, Marcin Kasprzak, Bronisław Wesołowski czy Jakub Hanecki. Wielu spośród tych internacjonalistów odegrało znaczące role w lewicowych ruchach rewolucyjnych w Niemczech i Rosji.

Przypisy