Socjalizm wolnościowy

Socjalizm wolnościowy
Anarchist flag.svg
Socjalizm
Red flag waving.svg

Wolnościowy socjalizm – termin używany wobec różnych antyautorytarnych, antyetatystycznych oraz wolnościowych[1] ideologii politycznych w łonie ruchu socjalistycznego, które odrzucają koncepcję socjalizmu zakładającą państwową kontrolę gospodarki[2], jednocześnie krytykując relacje pracy najemnej[3] i postulując samorządność pracowniczą oraz stosowanie niehierarchicznych, zdecentralizowanych struktur organizacyjnych[4][5][6].

Ogólna charakterystyka

Wolnościowy socjalizm jest filozofią Zachodu o różnorodnych interpretacjach, choć w jego wielu wcieleniach można znaleźć pewne ogólne podobieństwa. Ideologia ta często odrzuca samą instytucję państwa[7] podkreślając, że wolne i sprawiedliwe społeczeństwo można osiągnąć poprzez zniesienie autorytarnych instytucji kontrolujących pewne środki produkcji i podporządkujących większość społeczeństwa klasie posiadającej bądź elicie politycznej i gospodarczej[8]. Wolnościowi socjaliści opowiadają się za zdecentralizowanymi strukturami opartymi na demokracji bezpośredniej oraz federacyjnych lub konfederacyjnych zrzeszeniach[9], takich jak panele obywatelskie, spółdzielnie (kooperatywy), wolnościowy municypalizm, związki zawodowe czy rady pracowników[10][11]. Dążą do ustanowienia wolnościowych[12] i dobrowolnych relacji między ludźmi[13] poprzez identyfikację, krytykę oraz rzeczywiste zniesienie relacji autorytarnych we wszystkich aspektach życia ludzkiego[14][15][16][17][18][19]. W związku z tym podkreślają swoją odrębność względem zarówno autorytarnego bolszewizmu i leninizmu, jak i reformistycznej socjaldemokracji i fabianizmu[20][21].

Jako środek do osiągnięcia celów, zwolennicy wolnościowego socjalizmu proponują decentralizację władzy politycznej i gospodarczej, zwykle obejmującą socjalizację prywatnej własności i przedsiębiorstw na dużą skalę (zachowując poszanowanie własności osobistej). Wolnościowy socjalizm zaprzecza zasadności większości form znaczącej ekonomicznie własności prywatnej, traktując relację własności w systemie kapitalistycznym jako formę dominacji, która jest antagonistyczna wobec wolności jednostki[22].

Do przeszłych i obecnych filozofii oraz ruchów politycznych wolnościowego socjalizmu najczęściej zalicza się anarchistyczne szkoły myślenia, zwłaszcza anarchizm społeczny i indywidualistyczny[23][24][25]. Inne obejmują m.in. autonomizm, komunalizm, demokratyczny konfederalizm, rewolucyjny syndykalizm czy marksizm wolnościowy[26], a także w niektórych wersjach socjalizm utopijny[27].

Historia

Określenie „wolnościowy socjalizm” wywodzi się od Josepha Déjacque, który w połowie XIX w. ukuł termin „wolnościowiec” (fr. libertaire) w dyskusji z Pierre Josephem Proudhonem z uwagi na negatywne konotacje słowa „anarchista” i „anarchia” (rozumiana potocznie jako synonim chaosu).

Pierwszym dziennikiem anarchistycznym, który użył terminu wolnościowy, był Le Libertaire, Journal du Mouforcement Social, publikowany w Nowym Jorku w latach 1858–1861 przez francuskiego anarchokomunistę Josepha Déjacque[28]. Kolejne zarejestrowane użycie tego terminu miało miejsce w Europie, kiedy określenie "wolnościowy komunizm" zostało użyte podczas francuskiego regionalnego kongresu anarchistycznego w Hawrze (16–22 listopada 1880). W styczniu 1881 wydano francuski manifest dotyczący „komunizmu wolnościowego lub anarchistycznego”. Wreszcie w 1895 czołowi anarchiści, Sébastien Faure oraz Louise Michel opublikowali La Libertaire we Francji[28]. Słowo to pochodzi od francuskiego słowa libertaire, które było wykorzystywane do uniknięcia francuskiego zakazu publikacji anarchistycznych pod koniec XIX w[29]. Tradycyjnie słowo „wolnościowy” w terminie „wolnościowy socjalizm” było używane jako synonim anarchizmu i według niektórych jest to pierwotne znaczenie tego terminu[30][31].

Przykładowy podział

Nurty anarchistyczne:

Nurty marksistowskie lub marksistowsko-anarchistyczne:

Przypisy

  1. ↑ „Socjalizm, jak utrzymują anarchiści, może oznaczać tylko bezklasowe i anty-autorytarne (libertariańskie) społeczeństwo, w którym ludzie sami decydują o swoich sprawach [...]”. Anarchistyczne FAQ ↓, I.1 Czy libertariański socjalizm to oksymoron?
  2. ↑ Roderick T. Long, Toward a libertarian theory of class., „Social Philosophy and Policy”, 15, 1998, s. 305, ISSN 0265-0525, Cytat: "Yet, unlike other socialists, they tend (to various different degrees, depending on the thinker) to be skeptical of centralized state intervention as the solution to capitalist exploitation [...]." (ang.).
  3. ↑ „A więc, zamiast być oksymoronem, określenie „libertariański socjalizm” wskazuje, że prawdziwy socjalizm musi być wolnościowy i że libertarianin, który nie jest socjalistą, jest po prostu hipokrytą. Jako że prawdziwi socjaliści sprzeciwiają się pracy najemnej, muszą również sprzeciwiać się państwu z takich samych powodów. Podobnie, konsekwentni libertarianie muszą sprzeciwiać się pracy najemnej z takich samych powodów, z jakich sprzeciwiają się państwu”. Anarchistyczne FAQ ↓, I.1 Czy libertariański socjalizm to oksymoron?
  4. ↑ Prichard, Alex; Kinna, Ruth; Pinta, Saku; Berry, Dave, eds. (December 2012). Libertarian Socialism: Politics in Black and Red. Palgrave Macmillan. p. 13. "Their analysis treats libertarian socialism as a form of anti-parliamentary, democratic, antibureaucratic grass roots socialist organisation, strongly linked to working class activism."
  5. ↑ Roderick T. Long, Toward a libertarian theory of class., „Social Philosophy and Policy”, 15, 1998, s. 305, ISSN 0265-0525, Cytat: "[...] preferring a system of popular self-governance via networks of decentralized, local, voluntary, participatory, cooperative associations [...]" (ang.).
  6. ↑ Masquelier, Charles (2014). Critical Theory and Libertarian Socialism: Realizing the Political Potential of Critical Social Theory. New York and London: Bloombury. p. 189. "What is of particular interest here, however, is the appeal to a form of emancipation grounded in decentralized, cooperative and democratic forms of political and economic governance which most libertarian socialist visions, including Cole's, tend to share."
  7. ↑ „Zatem libertariański socjalizm odrzuca ideę państwowej kontroli nad środkami produkcji razem z samą ideą państwa. Poprzez samozarządzanie pracownicze pozwala zadać kres władzy, wyzyskowi i hierarchii w produkcji”. Anarchistyczne FAQ ↓, I.1 Czy libertariański socjalizm to oksymoron?
  8. ↑ Mendes, Silva (1896). Socialismo Libertário ou Anarchismo. 1. "Society should be free through mankind's spontaneous federative affiliation to life, based on the community of land and tools of the trade; meaning: Anarchy will be equality by abolition of private property (while retaining respect for personal property) and liberty by abolition of authority."
  9. ↑ Gaston Leval, Libertarian socialism: a practical outline, 1959, Cytat: "We therefore foresee a Society in which all activities will be coordinated, a structure that has, at the same time, sufficient flexibility to permit the greatest possible autonomy for social life, or for the life of each enterprise, and enough cohesiveness to prevent all disorder. [...] In a well-organized society, all of these things must be systematically accomplished by means of parallel federations, vertically united at the highest levels, constituting one vast organism in which all economic functions will be performed in solidarity with all others and that will permanently preserve the necessary cohesion.".
  10. ↑ Hart, David M.; Chartier, Gary; Kenyon, Ross Miller; Long, Roderick T., eds. (2017). Social Class and State Power: Exploring an Alternative Radical Tradition. Palgrave. p. 300. "[...] preferring a system of popular self governance via networks of decentralized, local, voluntary, participatory, cooperative associations-sometimes as a complement to and check on state power [...]."
  11. ↑ Rudolf Rocker, Anarcho-Syndicalism: Theory and Practice, AK Press, 2004, ISBN 978-1-902593-92-0 (ang.).
  12. ↑ Roderick T. Long, Toward a Libertarian Theory of Class, „Social Philosophy and Policy”, 2, 15, 1998, s. 303–349, DOI: 10.1017/S0265052500002028.
  13. ↑ Diemer, Ulli (Summer 1997). "What is Libertarian Socialism?". The Red Menace. 2 (1). "What is implied by the term 'libertarian socialism'?: The idea that socialism is first and foremost about freedom and therefore about overcoming the domination, repression, and alienation that block the free flow of human creativity, thought, and action. [...] An approach to socialism that incorporates cultural revolution, women's and children's liberation, and the critique and transformation of daily life, as well as the more traditional concerns of socialist politics. A politics that is completely revolutionary because it seeks to transform all of reality. We do not think that capturing the economy and the state lead automatically to the transformation of the rest of social being, nor do we equate liberation with changing our life-styles and our heads. Capitalism is a total system that invades all areas of life: socialism must be the overcoming of capitalist reality in its entirety, or it is nothing."
  14. ↑ Noam Chomsky, The Soviet Union Versus Socialism, Chomsky.info, 1986 [dostęp 2015-11-22], Cytat: Libertarian socialism, furthermore, does not limit its aims to democratic control by producers over production, but seeks to abolish all forms of domination and hierarchy in every aspect of social and personal life, an unending struggle, since progress in achieving a more just society will lead to new insight and understanding of forms of oppression that may be concealed in traditional practice and consciousness..url
  15. ↑ McLaughlin, Paul (2007). Anarchism and Authority: A Philosophical Introduction to Classical Anarchism. AshGate. p. 1. "Authority is defined in terms of the right to exercise social control (as explored in the "sociology of power") and the correlative duty to obey (as explred in the "philosophy of practical reason"). Anarchism is distinguished, philosophically, by its scepticism towards such moral relations – by its questioning of the claims made for such normative power – and, practically, by its challenge to those "authoritative" powers which cannot justify their claims and which are therefore deemed illegitimate or without moral foundation."
  16. ↑ What it Really Stands for Anarchy, [w:] Emma Goldman, Anarchism and Other Essays, 1910, Cytat: "Anarchism, then, really stands for the liberation of the human mind from the dominion of religion; the liberation of the human body from the dominion of property; liberation from the shackles and restraint of government. Anarchism stands for a social order based on the free grouping of individuals for the purpose of producing real social wealth; an order that will guarantee to every human being free access to the earth and full enjoyment of the necessities of life, according to individual desires, tastes, and inclinations.".
  17. ↑ Benjamin Tucker, Individual Liberty, 1926, Cytat: "They found that they must turn either to the right or to the left, – follow either the path of Authority or the path of Liberty. Marx went one way; Warren and Proudhon the other. Thus were born State Socialism and Anarchism. [...] Authority, takes many shapes, but, broadly speaking, her enemies divide themselves into three classes: first, those who abhor her both as a means and as an end of progress, opposing her openly, avowedly, sincerely, consistently, universally; second, those who profess to believe in her as a means of progress, but who accept her only so far as they think she will subserve their own selfish interests, denying her and her blessings to the rest of the world; third, those who distrust her as a means of progress, believing in her only as an end to be obtained by first trampling upon, violating, and outraging her. These three phases of opposition to Liberty are met in almost every sphere of thought and human activity. Good representatives of the first are seen in the Catholic Church and the Russian autocracy; of the second, in the Protestant Church and the Manchester school of politics and political economy; of the third, in the atheism of Gambetta and the socialism of Karl Marx.".
  18. ↑ Colin Ward, Anarchism as a Theory of Organization, 1966 [dostęp 2010-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2010-03-25], Cytat: "Anarchist historian George Woodcock report of Mikhail Bakunin's anti-authoritarianism and shows opposition to both state and non-state forms of authority as follows: "All anarchists deny authority; many of them fight against it." (p. 9) ... "Bakunin did not convert the League's central committee to his full program, but he did persuade them to accept a remarkably radical recommendation to the Berne Congress of September 1868, demanding economic equality and implicitly attacking authority in both Church and State.".
  19. ↑ Anarchism as a Political Philosophy of Existential Individualism: Implications for Feminism, [w:] L. Susan Brown, The Politics of Individualism: Liberalism, Liberal Feminism and Anarchism, Black Rose Books, 2002, s. 106.
  20. ↑ O'Neil, John (1998). The Market: Ethics, Knowledge and Politics. Routledge. p. 3. "It is forgotten that the early defenders of commercial society like [Adam] Smith were as much concerned with criticising the associational blocks to mobile labour represented by guilds as they were to the activities of the state. The history of socialist thought includes a long associational and anti-statist tradition prior to the political victory of the Bolshevism in the east and varieties of Fabianism in the west.
  21. ↑ El-Ojeili, Chamsi (2015). Beyond post-socialism. Dialogues with the far-left. Palgrave Macmillan. p. 8. "In some ways, it is perhaps fair to say that if Left communism is an intellectual- political formation, it is so, first and foremost, negatively – as opposed to other socialist traditions. I have labelled this negative pole 'socialist orthodoxy', composed of both Leninists and social democrats. [... What I suggested was that these Left communist thinkers differentiated their own understandings of communism from a strand of socialism that came to follow a largely electoral road in the West, pursuing a kind of social capitalism, and a path to socialism that predominated in the peripheral and semi- peripheral countries, which sought revolutionary conquest of power and led to something like state capitalism. Generally, the Left communist thinkers were to find these paths locked within the horizons of capitalism (the law of value, money, private property, class, the state), and they were to characterize these solutions as statist, substitutionist and authoritarian."
  22. ↑ Ellen Frankel Paul, Fred D. Miller jr., Jeffrey Paul, Problems of Market Liberalism, Cambridge University Press, 1998, s. 305, ISBN 978-0521649919 (ang.).
  23. ↑ Émile Armand, Emil Armand "Anarchist Individualism as a Life and Activity", Spaz.org, 1907 [dostęp 2019-08-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-30] (ang.).
  24. ↑ Peter Sabatini, Libertarianism: Bogus Anarchy, The Anarchist Library [dostęp 2019-08-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-30] (ang.).
  25. ↑ Gary Chartier, Charles W. Johnson, Markets Not Capitalism: Individualist Anarchism Against Bosses, Inequality, Corporate Power, and Structural Poverty, Minor Compositions, 2011, ISBN 978-1-57027-242-4 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-30] (ang.).
  26. ↑ Alex Prichard i inni, Libertarian Socialism: Politics in Black and Red, PM Press, 2017, ISBN 978-1629633909 (ang.).
  27. ↑ Piotr Kropotkin, The Conquest of Bread, G. P. Putnam's Sons, 1906.
  28. ↑ a b 150 years of Libertarian, The Anarchist Library [dostęp 2019-08-31] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-31] (ang.).
  29. ↑ Robert Graham, We Do Not Fear Anarchy—We Invoke It: The First International and the Origins of the Anarchist Movement, AK Press, 2015, s. 8, ISBN 978-1-84935-211-6 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-31] (ang.).
  30. ↑ Terry M. Perlin, Contemporary Anarchism, Transaction Publishers, 1979, ISBN 978-1-4128-2033-2 (ang.).
  31. ↑ Noam Chomsky, Language and Politics, AK Press, 2004, ISBN 978-1-902593-82-1 (ang.).

Bibliografia

  • Anarchistyczne FAQ, [w:] Anarchizm – najczęściej zadawane pytania [online], anarchizm.info [dostęp 2020-04-23].

Media użyte na tej stronie

Red flag waving.svg
A stylized representation of a red flag, useful for articles related to socialism in one way or another.
Anarchist flag.svg
The 'red-and-black flag' is the symbol of the anarcho-syndicalist and anarcho-communist movements. Black is the traditional color of anarchism, and red is the traditional color of socialism and communism. The red-and-black flag combines the two colors in equal parts, with a simple diagonal split.