Socjolekt

Socjolekt – odmiana językowa właściwa dla danej klasy lub grupy społecznej, zawodowej lub subkultury. Socjolekty, w przeciwieństwie do dialektów regionalnych, mają podłoże nie geograficzne, lecz środowiskowe, socjalne[1]. Jako synonimiczne wobec terminu „socjolekt” traktuje się określenia: „gwara środowiskowa”[2], „dialekt klasowy”[1], „dialekt środowiskowy”, „dialekt socjalny”[3]. Socjolekty bywają odrębne wyłącznie na płaszczyźnie leksyki, ale niektóre wykazują także odmienności gramatyczne[4].

Przykładem socjolektu jest angielszczyzna afroamerykańska, odmienna od języka standardowego na płaszczyźnie gramatyki, fonologii i słownictwa[5][6].

Terminologia

Na gruncie polskiego językoznawstwa nie wypracowano jednolitej terminologii określającej socjalne warianty języka, toteż różni autorzy operują różnym aparatem nazewniczym[7]. Środowiskowe elementy językowe (z zasady leksykalne) oznacza się terminami: żargon, slang i gwara zawodowa (profesjolekt), przy czym niektóre z tych określeń bywają traktowane jako synonimy[8][9]. Niekiedy jednak czyni się rozróżnienie terminologiczne między tymi pojęciami. Według klasyfikacji opracowanej przez Stanisława Grabiasa żargon charakteryzuje się słownictwem budowanym celowo tak, aby nie było zrozumiane dla ludzi nienależących do grupy (np. żargon więzienny)[10]. Slang stanowi zaś ekspresywną odmianę socjolektu, otwartą na wszystkie grupy społeczne. Słownictwo powstaje w nim najczęściej pod wpływem mody językowej; dlatego też najczęściej kojarzony jest z subkulturami młodzieżowymi. Język zawodowy, według ujęcia Grabiasa, ma charakter jawny i dotyczy wykonawców danego zawodu; ma za zadanie umożliwić ścisłe przekazywanie myśli między pracownikami[10].

Formy socjalne takie jak slang nie są tworami strukturalnymi. Słowacki językoznawca Eugen Pauliny stwierdza, że gwary socjalne, w odróżnieniu do dialektów geograficznych, nie tworzą samodzielnej struktury, lecz jedynie pewien styl operowania językiem[11]. Również František Trávníček czynił zasadnicze rozróżnienie między formami socjalnymi a geograficznymi, te pierwsze określając jako byty niestrukturalne[11]. Odmiany socjalne nie dysponują bowiem odrębną gramatyką i fundamentalną leksyką, ale czerpią te elementy z języka ogólnego lub gwar miejscowych[11]. Stąd wątpliwości budzi zasadność klasyfikowania takich form jako gwar/dialektów[11]. Z drugiej strony inni badacze wskazują na istnienie socjolektów, które operują własną, kompletną strukturą gramatyki[4] – należą do nich m.in. angielszczyzna afroamerykańska oraz paryski argot[4]. Według lingwistów dialekt afroamerykański nie daje się klasyfikować jako forma slangu, w jego przypadku mowa bowiem o samodzielnym systemie gramatycznym[12][13].

Historia pojęcia

Na gruncie językoznawstwa polskiego termin „socjolekt” pojawił się dopiero w latach 90. XX wieku. Po raz pierwszy został on odnotowany przez Stanisława Urbańczyka w Encyklopedii języka polskiego (1994), gdzie odesłano czytelnika do pojęcia języka środowiskowego[14][15]. Na gruncie polskim rozpropagował ten termin Aleksander Wilkoń za pośrednictwem pracy Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny (2000), gdzie przypisał temu pojęciu dwa zakresy znaczeniowe: szeroki i wąski[16]. W znaczeniu szerokim „socjolekt” odnosi się do wszelkich odmian językowych związanych z konkretnymi grupami społecznymi, natomiast ujęcie wąskie obejmuje wyłącznie ekspresywne i zawodowe odmianki społeczne (gwary środowiskowe i zawodowe). W polskiej literaturze socjolingwistycznej największe zastosowanie znalazł sens wąski[14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Hervey, Higgins i Loughridge 2003 ↓, s. 85–86.
  2. ↑ SOCJOLEKT, [w:] Słownik terminów gramatycznych [online], Edupedia [dostęp 2019-03-19].
  3. ↑ Zofia Rudnik-Karwatowa, Słownik słów kluczowych językoznawstwa slawistycznego, Hanna Karpińska, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1999 (2), ISBN 83-86619-48-1.
  4. ↑ a b c Jiří Černý, Dějiny lingvistiky, Ołomuniec: Votobia, 1996, s. 395, ISBN 80-85885-96-4, OCLC 37391292 (cz.).
  5. ↑ Walter Edwards, A Handbook of Varieties of English: A Multimedia Reference Tool, t. 2, Walter de Gruyter, 2004, s. 383 (ang.).
  6. ↑ John Rickford, The Oxford Handbook of African American Language, Oxford University Press, 2015, s. 302, 310 (ang.).
  7. ↑ Jazykovedný časopis, t. 48–50, 1997, s. 131 (słow.).
  8. ↑ Jan Grzenia, socjolekt, slang, żargon, [w:] Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl, 20 listopada 2009 [dostęp 2019-03-20].
  9. ↑ Mistrík 1993 ↓, s. 385.
  10. ↑ a b Piekot 2008 ↓, s. 24.
  11. ↑ a b c d Ladislav Dvonč, K otázke sociálnych „nárečí“, „Slovo a slovesnost”, 18 (3), 1957, s. 180–183 (słow.).
  12. ↑ Virginia English Bulletin, t. 51–52, 2000, s. 15 (ang.).
  13. ↑ E.K. Brown, Sarah Ogilvie (red.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, 2009, s. 335, ISBN 978-0-08-087775-4 (ang.).
  14. ↑ a b Marta Oleńska, Ewolucja socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie, Wilno: Wileński Uniwersytet Pedagogiczny, 2008, s. 6.
  15. ↑ Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław 1994, s. 323.
  16. ↑ Aleksander Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, wyd. 2, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000, s. 87–88, ISBN 83-226-0975-2.

Bibliografia