Socjologia marksistowska

Socjologia marksistowska to kierunek w socjologii, oparty na materialistycznym pojmowaniu dziejów^[1]. Punktem wyjścia socjologii marksistowskiej jest materialistyczne ujęcie problemu wzajemnego związku między bytem społecznym a świadomością społeczną, materialnymi a duchowymi zjawiskami społecznymi, ekonomiką a ideologią itp.^[2][3]

Wschód i Zachód

W socjologii marksistowskiej istnieje^[4] podział na marksizm zachodni(ang.) (teorie rozwinięte w Zachodniej Europie i Stanach Zjednoczonych) i marksizm komunistyczny(ang.) (teorie rozwinięte w krajach socjalistycznych, jak Związek Radziecki i Chiny). W bloku wschodnim socjologia nie cieszyła się dużym prestiżem i uważano ją za „naukę burżuazyjną”^[5]. W krajach post-komunistycznych teorie marksistowskie znacznie straciły na popularności, na skutek odwrócenie się środowisk naukowych od okresu, gdy państwo faworyzowało marksizm ponad innymi dyscyplinami.

Miejsce socjologii w systemie marksizmu

Giennadij Osipow sformułował przedmiot socjologii marksistowskiej w następujący sposób:

Jest ona związana z teorią konfliktu, i koncentruje się na empirycznym badaniu społeczeństw, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktów, marksistowskiej teorii klas.

Filozofia marksistowsko-leninowska w ZSRR często utożsamiała socjologię marksistowską z materializmem historycznym^[8][9], czego przykładem może służyć, zdaniem Drobiżewej^[10], określenie przedmiotu socjologii w pracy zbiorowej pod redakcją Giennadija Osipowa:

W latach 70. XX wieku radzieccy przedstawiciele naukowego komunizmu oskarżali socjologów o to, że wyrzekli się zasad marksizmu i propagują naukę burżuazyjną^[11]. Propaganda w ZSRR głosiła, że w epoce współczesnej, kiedy kapitalizm dobiega kresu swego istnienia, strach przed prawami historii, skazującymi kapitalizm na zagładę, popycha socjologów burżuazyjnych do wyrzeczenia się idei prawidłowości historycznej w ogóle^[12]. Podczas gdy materializm historyczny odkrywa obiektywne prawa rozwoju społecznego, wskazuje sposoby ich poznania i wykorzystania w interesie społeczeństwa, socjologia burżuazyjna bądź stara się wszelkimi sposobami udowodnić, że nie ma żadnej prawidłowości historycznej, bądź też usiłuje wypaczyć treść praw społecznych^[13]. Ideologiczną odpowiedzią na „burżuazyjną naukę" socjologii stał się m.in. przedmiot szkolny "wiedza o społeczeństwie", wprowadzony do starszych klas radzieckich szkół średnich w latach sześćdziesiątych XX w.^[14]

Za czasów ZSRR badania socjologiczne miały charakter wyrywkowy. Pod wpływem sytuacji, jaka wytworzyła się w okresie kultu jednostki, myśl naukowa kierowała się z reguły nie na konkretne badania socjologiczne, lecz na operowanie ogólnymi pojęciami, które, jakkolwiek same przez się słuszne, były jednak oderwane od życia i traciły nieraz praktyczne znaczenie, przekształcały się właśnie w utarczki słowne z pretensjami do komunistycznej pryncypialności^[15][16].

Przypisy

Bibliografia

w języku polskim

• Nariman Aitow, Galina Andriejewa, Boris Gruszyn, Michaił Iowczuk, Boris Urłanis, i in.: Socjologia w ZSRR (Tyt. oryg.: Sociologiâ v SSSR). tł. Zbigniew Gajczyk et al. ; wybór artykułów oraz red. : G. W. Osipow. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1966. 755, [1] s. : il. ; 23 cm.
• Bankructwo socjologii burżuazyjnej. W: Aleksiej Bielakow, Fiodor Burłacki, Jurij Melwil, Abram Milejkowski, Sołomon Wygodzki, i in.: Podstawy marksizmu-leninizmu : podręcznik (Tyt. oryg.: Osnovy marksizma-leninizma). Pod redakcją Otto Kuusinena, tłumacz Regina Hekker i in.. Wyd. IV na podstawie II wydania rosyjskiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 1964, s. 184–189. (pol.).
• Erich Hahn, MATERIALIZM HISTORYCZNY A SOCJOLOGIA MARKSISTOWSKA, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974
• Giennadij Osipow: Podstawowe właściwości i cechy szczególne socjologii marksistowskiej. W: Socjologia w ZSRR (Tyt. oryg.: Sociologiâ v SSSR). tł. Zbigniew Gajczyk et al. ; wybór artykułów oraz red. : G. W. Osipow. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1966, s. 33-41. (pol.).
• Halina Promieńska, Marek Zagajewski, Marksistowska filozofia i socjologia: Przewodnik dla studentów, Uniwersytet Śląski, Katowice 1970
• Aleksandr Spirkin: Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii). tł. Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. (pol.).
• Ina Szumska. Edukacja prawna oraz wychowanie prawne w Rosji i na Białorusi. „Rozprawy z Dziejów Oświaty”. XLVIII (48), s. 101-128, 2011. ISSN pl. 
• Ewa Wróblewska-Trochimiuk. Widmo krąży po Europie. Korczulańska Szkoła Letnia jako wyspa wolnego myślenia i przestrzeń dialogu. „Slavia Meridionalis”. 17, 2017. Instytut Slawistyki PAN. DOI: 10.11649/sm.1379. (pol.). 

w języku angielskim

• Elena Oznobkina: Scientific Communism (Nauchnyi kommunizm). W: Encyclopaedia of Contemporary Russian. Edited by Karen Evans-Romaine, Associate Professor of Russian, Ohio University; Helena Goscilo, Professor of Slavic Languages and Literatures, University of Pittsburg; Tatiana Smorodinskaya, Assistant Professor of Russian Language, Culture and Literature, Midddlebury College, Vermont. London and New York: Routledge, 28 October 2013, s. 548. ISBN 978-1-136-78786-7. (ang.).

w języku rosyjskim

• Л. М. Дробижева. Рецензия на книгу: Социология в СССР: В 2-х томах. М.: Мысль, 1966. „Woprosy Istorii”. 12, s. 155-160, 1966. (ros.). 
• И. С. Нарский. Об историческом материализме как марксистской социологии. „Woprosy fiłosofii”. 4, s. 119-127, 1959. (ros.). 
• Социология в СССР: В 2-х томах. / Под. ред. Г.В. Осипова. - М.: Мысль, 1966. Том 1. Том 2