Soja warzywna
_(cropped).jpg) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek | soja warzywna | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Glycine max (L.) Merr. Interpr. Herb. amboin. 274. 1917 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Zasięg | |||
 | |||
Owoce i nasiona
Mleko sojowe
.jpg)
Olej sojowy
Mąka sojowa
Soja warzywna, s. owłosiona, s. zwyczajna, s. szorstka[3] (Glycine max (L.) Merr.) – gatunek rośliny jednorocznej należący do rodziny bobowatych. Pochodzi z południowo-wschodniej Azji. W Polsce jest rzadko uprawiana, czasami przejściowo dziczejąca.
Morfologia
- Łodyga
- Dorasta do 1 m wysokości.
- Liście
- Złożone, trójlistkowe.
- Kwiaty
- Motylkowate (grzbieciste) o barwie fioletowej.
- Owoce
- Strąki szorstko owłosione. Zawierają 1-4 nasiona bogate w białko i tłuszcz. Są małe, owalne i mają różnorodne zabarwienie – od żółtego poprzez brunatne i zielone do czarnego.
Zastosowanie
- Jest rośliną uprawną z grupy tzw. roślin strączkowych. Nasiona soi są bardzo ważnym surowcem do produkcji pasz i stanowią też cenny pokarm dla człowieka. Produkty spożywcze wytwarzane z soi są szczególnie chętnie włączane do diety przez wegetarian, jako alternatywa dla mięsa. Na bazie nasion soi wytwarza się takie produkty, jak: olej sojowy, mączka sojowa, kasza sojowa, mleko sojowe, tofu, tempeh, lecytyna. Preparaty z soi dodawane są do różnych przetworów, m.in. konserw mięsnych, wędlin – dodatek soi podnosi ich wartości odżywcze. Nasiona soi zawierają bardzo dużo w porównaniu z innymi roślinami, bo aż 30–50% białka, przy czym mają bardzo odpowiedni dla człowieka skład aminokwasów. Ponadto zawierają dużo tłuszczu (14–24%), oraz witaminy z grupy B.
- Historia uprawy: pochodzi z Azji, prawdopodobnie wyhodowana została z soi ussuryjskiej. W Chinach uprawiana była od 4 tys. lat. Obecnie 45% areału jej upraw znajduje się w USA, skąd pochodzi około 55% światowej produkcji. Pozostali najwięksi producenci soi to Brazylia, Argentyna, Chiny oraz Indie. W Polsce jest rzadko uprawiana, gdyż wymaga ona dużo ciepła i stałych umiarkowanych opadów. Na niewielką skalę uprawiane są odmiany dostosowane do klimatu, jaki panuje w Polsce.
- Choroby:
- wirusowe: mozaika soi, nekroza tytoniu na soi
- bakteryjne: bakteryjna ospowatość soi, bakteryjna plamistość soi
- wywołane przez lęgniowce i grzyby: antraknoza soi, chwościk soi, czarna zgnilizna korzeni soi, fomoza soi, fuzarioza soi, mączniak rzekomy soi, rizoktonioza soi, septorioza soi, zgorzel siewek[4].
| Najwięksi producenci soi (2008) (w milionach ton)[5] | |
|---|---|
 Stany Zjednoczone | 80,5 |
 Brazylia | 59,9 |
 Argentyna | 46,2 |
 Chiny | 15,5 |
 Indie | 9,0 |
 Paragwaj | 6,8 |
 Kanada | 3,3 |
 Boliwia | 1,6 |
 Indonezja | 0,8 |
| Łącznie na świecie | 230,9 mln ton |
- Jest najważniejszą na świecie rośliną oleistą. Otrzymywanego z jej nasion oleju używa się do sałatek, do smażenia, wyrobu ciast i produkcji margaryny. W przemyśle wytwarza się z niego mydło, farby i smary[6].
- Większość produkowanej soi stanowi soja transgeniczna. Udział soi GMO w ogólnoświatowej produkcji w 2008 roku wynosił 70%[7] i stale wykazuje tendencję rosnącą.
Wartość odżywcza
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wpływ na zdrowie
Metaanaliza przeprowadzona na badaniach obejmujących 452 916 uczestników wykazała liniową zależność pomiędzy spożyciem soi i obniżeniem ryzyka wystąpienia raka piersi[10]. Mąka sojowa zawiera inhibitor trypsyny, który może być przyczyną przerostu trzustki. Hipertrofię i hiperplazję trzustki obserwowano u zwierząt po podaniu surowej mąki sojowej lub oczyszczonego inhibitora trypsyny[11]. W postaci surowej soja zawiera wiele składników mogących negatywnie wpłynąć na organizm odżywiających się nią zwierząt. Czynniki antyodżywcze zmniejszają ilość przyswajanych aminokwasów, witamin i soli mineralnych. Do właściwego wykorzystania substancji odżywczych zawartych w soi konieczna jest obróbka cieplna[12].
Zaobserwowano spadek ilości wytwarzanego testosteronu u mężczyzn spożywających produkty sojowe[13]. Zawarte w nasionach soi fitoestrogeny mogą potencjalnie wpływać na zdrowie zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Badania dostarczyły słabych przesłanek do stwierdzenia pozytywnych skutków spożycia soi na zdrowie kobiet. Między innymi badano zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów w okresie poprzedzającym menopauzę. Badania wpływu produktów sojowych na zdrowie mężczyzn dotyczyły między innymi wpływu na płodność i jakość nasienia. Negatywny wpływ na jakość nasienia nie został potwierdzony[14].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 92. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
- ↑ Soybeans. [w:] FAOSTAT [on-line]. Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division. [dostęp 2011-02-27].
- ↑ Jerzy Wrona: Podstawy geografii ekonomicznej. Jadwiga Rek. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2001, s. 186–187. ISBN 83-208-1329-8.
- ↑ 2008 ISAAA Report on Global Status of Biotech/GM Crops. [w:] ISAAA [on-line]. [dostęp 2012-02-28].
- ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 516–517. ISBN 978-83-200-5311-1.
- ↑ a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
- ↑ Jing Wu. Dietary Protein Sources and Incidence of Breast Cancer: A Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Studies. „Nutrients”. DOI: 10.3390/nu8110730. Cytat: „We observed a linear association between soy food intake and decreased risk of breast cancer (p = 0.908)”.
- ↑ Joseph J. Rackis i inni, „The USDA trypsin inhibitor study. I.Background, objectivites and procedural details”, Qualification of Plant Foods in Human Nutrition, vol. 35, 1985.
- ↑ Joseph J. Rackis, „Biological and Physiological Factors in Soybeans”, Journal of the American Oil Chemists’ Society, 51:161A-170A, styczeń 1974.
- ↑ B.L. Dillingham, B.L. McVeigh, J.W. Lampe, A.M. Duncan. Soy protein isolates of varying isoflavone content exert minor effects on serum reproductive hormones in healthy young men. „J Nutr”. 135 (3), s. 584–591, Mar 2005. PMID: 15735098.
- ↑ M.S. Kurzer. Hormonal effects of soy in premenopausal women and men. „J Nutr”. 132 (3), s. 570S-573S, Mar 2002. PMID: 11880595.
Bibliografia
- Stanisław Lisowski, Świat roślinny tropików, Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996, ISBN 83-85599-78-9, OCLC 749825836.
Linki zewnętrzne
Identyfikatory zewnętrzne:
- African Plant Database: 63712
- BioLib: 39935
- EoL: 641527
- EUNIS: 171391
- Flora of China: 242323602
- FloraWeb: 6802
- GBIF: 5359660
- INaturalist: 122902
- IPNI: 496786-1
- ITIS: 26716
- NCBI: 3847
- Plant Finder: 280548
- The Plant List: ild-2760
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:60450240-2
- Tela Botanica: 30452
- Tropicos: 13043775
- USDA PLANTS: GLMA4
Media użyte na tej stronie
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of India.svg
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
Flag of Indonesia.svg
bendera Indonesia
bendera Indonesia
Glycine max plant1 Carol Rose (10220578213) (cropped).jpg
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Introduced, warm-season, densely spreading annual, hairy herb. A commonly sown oilseed crop on the north coast of NSW. Also used as a forage for cattle.
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Introduced, warm-season, densely spreading annual, hairy herb. A commonly sown oilseed crop on the north coast of NSW. Also used as a forage for cattle.
2013soybean.png
Autor: Swidran, Licencja: CC BY-SA 4.0
This bubble map shows the global distribution of soyabean output in 2013 as a percentage of the top producer (USA - 89,483,000 tonnes). This map is consistent with incomplete set of data too as long as the top producer is known. It resolves the accessibility issues faced by colour-coded maps that may not be properly rendered in old computer screens. Data was extracted on 18th March 2015 from http://faostat.fao.org/site/336/DesktopDefault.aspx?PageID=336. Based on File:BlankMap-World-v2.png
Autor: Swidran, Licencja: CC BY-SA 4.0
This bubble map shows the global distribution of soyabean output in 2013 as a percentage of the top producer (USA - 89,483,000 tonnes). This map is consistent with incomplete set of data too as long as the top producer is known. It resolves the accessibility issues faced by colour-coded maps that may not be properly rendered in old computer screens. Data was extracted on 18th March 2015 from http://faostat.fao.org/site/336/DesktopDefault.aspx?PageID=336. Based on File:BlankMap-World-v2.png
Soybean Oil, Meal and Beans (10059732523).jpg
Autor: United Soybean Board, Licencja: CC BY 2.0
If used, credit must be given to the United Soybean Board or the Soybean Checkoff.
Autor: United Soybean Board, Licencja: CC BY 2.0
If used, credit must be given to the United Soybean Board or the Soybean Checkoff.
Soy powder.jpg
Autor: Tiia Monto, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ta fotografia została wykonana za pomocą Olympus E-PL1.
Autor: Tiia Monto, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ta fotografia została wykonana za pomocą Olympus E-PL1.