Sokół maskowy

Sokół maskowy

Falco fasciinucha[1]
Reichenow & Neumann, 1895
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	sokołowe
Rodzina	sokołowate
Podrodzina	sokoły
Plemię	Falconini
Rodzaj	Falco
Gatunek	sokół maskowy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
narażony na wyginięcie

Sokół maskowy^[3] (Falco fasciinucha) – gatunek małego ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae), zamieszkujący wschodnią część Afryki Subsaharyjskiej. Monotypowy (nie wyróżnia się podgatunków)^[4]. Narażony na wyginięcie.

Występowanie

To rzadki i nierównomiernie rozmieszczony ptak o dość dużym areale występowania. Pierwsze osobniki opisano na wzgórzach Taita w Kenii, stąd wzięła się angielska nazwa tego ptaka (Taita falcon)^[5]. Gatunek rozprzestrzenił się na całą wschodnią część subsaharyjskiej Afryki – jego zasięg występowania rozciąga się wyspowo od południowej Etiopii i wschodniego Sudanu Południowego na południe przez wschodnią Ugandę, Kenię, Tanzanię, wschodnią Zambię, Malawi, Zimbabwe, Mozambik, Botswanę aż po północno-wschodnią część RPA^[6].

Widuje się go w pobliżu wysokich klifów, wąwozów i ostańców, często też na obszarach leśnych (zwłaszcza w suchych lasach podrównikowych typu mopane i miombo). Obserwowany był w przedziale wysokości 600–3800 m n.p.m.^[2] Często spotyka się go w parach.

Charakterystyka

To jeden z najmniejszych sokołów Afryki Południowej^[5]. Dość charakterystyczny, ale można pomylić go z paroma innymi gatunkami. Rudawy brzuch upodabnia go do sokoła afrykańskiego, choć różnice tkwią w białym podgardlu i niewątpliwie rudych polach na karku. Również pokrywy podskrzydłowe są jednolicie rude, podczas gdy u sokoła afrykańskiego jest tam więcej kreskowania. Najbardziej oczywistą cechą rozpoznawczą pod skrzydłami jest biało-czarne paskowanie lotek – u sokoła afrykańskiego są rude.

Te ptaki o masywnej budowie, mają długie skrzydła, ale krótki ogon. Lecą szybko, choć poruszają się w locie dość ociężale. Pomimo to są wytrawnymi powietrznymi łowcami.

Sokół maskowy ma 28–30 cm długości^[6] i ma około 61–72 cm rozpiętości skrzydeł. Waży 212–346 g^[7].

Zachowanie

Zaloty i kojarzenie się w pary wygląda podobnie jak u sokoła wędrownego. Podobnie brzmią jego popisy wokalne, którymi wyznacza swoje terytorium. Sokoły maskowe nie migrują i jedynie młode ptaki mogą koczować, oddalając się o parę kilometrów od miejsca, w którym się wykluły.

Poluje z zasiadki ze skał lub wysokich gałęzi drzew. Łowi nietoperze i małe ptaki, np. jerzyki, słowiki. Chwyta je w locie, zwykle po szybkim pościgu. Żywi się również owadami, w tym termitami i chrząszczami, które chwyta szponami, a do dzioba wkłada je, będąc w powietrzu. Wszystkie ofiary zanoszone są do specjalnych miejsc, gdzie je skubie i rozczłonkowuje.

Okres lęgowy

Gniazda znajdują się na osłoniętych nagich półkach skalnych w zagłębieniach znajdujących się na wysokich, stromych klifach lub spadzistych wąwozach. Na drodze konkurencji z większymi sokołami czasem sokół maskowy zmuszony jest zajmować mniej odpowiednie miejsca do wylęgu.
Lęg składa się z 3–4 jaj owalnego kształtu i jasnopłowej barwy. Widać na nich żółtawo-brązowe nakrapianie. Para dzieli się obowiązkiem wysiadywania jaj, choć samice częściej zajmują się tą czynnością. Oboje rodzice dalej wychowują młode i przynoszą im pokarm.

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2014 uznaje sokoła maskowego za gatunek narażony (VU – vulnerable). Wcześniej – od 2000 miał on status bliski zagrożenia (NT – near threatened), od 1994 – VU, a od 1988 – NT. Liczebność populacji szacuje się na 500–1000 dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy^[2][6].

Jest wrażliwy na stosowany przez człowieka środek DDE, który sprawia, że skorupki jego jaj są cieńsze niż normalnie. Cierpi też przez utratę naturalnych siedlisk w wyniku budowy zapór wodnych, nielegalne polowania i handel, niepokojenie przez człowieka na lęgowiskach i w końcu przez konkurencję z innymi drapieżnikami, a zwłaszcza z sokołem wędrownym.

Przypisy

Bibliografia

• BirdLife International, Falco fasciinucha, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2020-09-05]  (ang.).
• Species account: Taita Falcon Falco fasciinucha. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia sokoła maskowego. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).