Sokół rudogłowy

Sokół rudogłowy

Falco chicquera[1]
Daudin, 1800
Osobnik sfotografowany w Indiach
Osobnik sfotografowany w Namibii
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	sokołowe
Rodzina	sokołowate
Podrodzina	sokoły
Plemię	Falconini
Rodzaj	Falco
Gatunek	sokół rudogłowy
Podgatunki
F. c. chicquera Daudin, 1800 F. c. ruficollis Swainson, 1837 F. c. horsbrughi Gunning & Roberts, 1911
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
bliski zagrożenia

Sokół rudogłowy^[3], kobczyk rudogłowy^[4] (Falco chicquera) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). To szeroko rozpowszechniony ptak osiadły w Indiach i sąsiednich regionach, jak również w subsaharyjskiej Afryce. W Indiach lokalnie zwany turumti.

Systematyka

Miejsce sokoła rudogłowego w rodzinie sokołowatych nie jest w pełni ustalone. Czasem za najbliżej spokrewniony gatunek podaje się drzemlika lub sokoła afrykańskiego, ale prawdopodobnie nie jest to poprawne wskazanie. W rzeczywistości może być odległym krewnym sokoła wędrownego, ale potrzebne są bardziej wnikliwe badania. W każdym razie, afrykańskie i hinduskie podgatunki bardzo różnią się między sobą i w dłuższej perspektywie czasowej ulegną oddzieleniu gatunkowemu^[5]. Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki F. chicquera^[6][7][8]:

• sokół rudogłowy (F. chicquera chicquera) – południowo-wschodni Iran przez Indie do Bangladeszu.
• sokół rdzawoszyi (F. chicquera ruficollis) – Senegal i Gambia do zachodniej Etiopii i na południe przez wschodnią Afrykę do Zambii i północnego Mozambiku.
• F. chicquera horsbrughi – Namibia i południowy Mozambik do RPA.

Niektórzy autorzy już obecnie wydzielają podgatunki afrykańskie do osobnego gatunku o nazwie Falco ruficollis (sokół rdzawoszyi). Takie ujęcie systematyczne stosuje np. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN)^[9].

Morfologia

Sokół rudogłowy to średniej wielkości drapieżca o długich skrzydłach z jasnorudym wieńcem na głowie i tej barwy karkiem. Średnia jego długość wynosi 30–36 cm, a rozpiętość skrzydeł 85 cm. Obie płcie są podobne pod względem upierzenia, ale nie rozmiarem: samiec jest mniejszy niż samica, co jest częstą prawidłowością u sokołów. Młode ptaki są płowożółte z mniej wyraźnym prążkowaniem i bardziej matową górną częścią ciała.

Dorosły afrykański sokół z podgatunku F. chicquera ruficollis ma białą część twarzową poza czarnym paskiem, przypominającym wąsy. Górne części ciała są jasnoszare z czarnymi lotkami pierwszorzędowymi i końcówką ogona. Dolne części ciała są białe i posiadają ciemne paskowanie na spodniej stronie skrzydeł, dolnych partiach piersi, brzuchu i spodniej stronie ogona. Przednia strona szyi ma płowożółte paski. Nogi i obwódka oczna są żółte. Wydają przenikliwe kek-kek-kek.

Zachodnioafrykańskie samce ważą pomiędzy 139 i 178 gramów, podczas gdy samice zwykle między 190 a 305 gramów. Poszczególne afrykańskie ptaki w południowym biegu rzeki Zambezi są odseparowane od reszty i tworzą podgatunek F. chicquera horsbrughi, ale różnice w wielkości mogą mieć charakter ciągły (przejściowy) i to wydzielenie może być niepoprawne.

Azjatycki podgatunek nominatywny F. chicquera chicquera ma rude paski przypominające wąsy. Brakuje mu rudych prążków na piersi i ma mniej rozległe paskowanie w odniesieniu do podgatunków afrykańskich.

Ekologia i zachowanie

Zamieszkuje półpustynie, sawanny i inne suche otwarte przestrzenie z porozrzucanymi drzewami, ale również przyrzeczne lasy. Często spotyka się go siedzącego w ukryciu w koronie palmy Borassus aethiopium lub ścigającego ptaki, nietoperze i duże owady w trakcie dziarskiego lotu.
Poluje głównie o zmierzchu i o świcie pod sklepieniem drzew. Często łowy prowadzi w parach, czasem wykorzystując technikę, w której jeden ptak z pary nisko leci nad ziemią, wypłaszając małe ptaki. Drugi w tym czasie lata wyżej i chwyta ofiary wylatujące z ukrycia.

Ptaki te zajmują stare gniazda po ptakach krukowatych lub innych ptakach drapieżnych^[8]. Samica może też składać od 3 do 5 jaj w zakamarkach korony drzewa palmowego.

Status

IUCN uznaje sokoła rudogłowego za gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened)^[2], natomiast sokoła rdzawoszyjego, którego uznaje za osobny gatunek, zalicza do kategorii „najmniejszej troski” (LC – least concern)^[9]. Trend liczebności populacji obu tych taksonów uznaje się za spadkowy^[2][9].

Przypisy

Bibliografia

• Barlow, Clive (1997): A field guide to birds of The Gambia and Senegal. Pica Press, Nr. Robertsbridge (East Sussex). ISBN 1-873403-32-1
• IUCN2006 - Falco chicquera, Database entry includes justification for why this species is of least concern, BirdLife International (2004), pobrano 12 sierpnia 2007
• Grimmett, Richard; Inskipp, Carol, Inskipp, Tim & Byers, Clive (1999): Birds of India, Pakistan, Nepal, Bangladesh, Bhutan, Sri Lanka, and the Maldives. Princeton University Press, Princeton, N.J.. ISBN 0-691-04910-6
• Kemp, Alan C.; Kemp, Meg & Hayman, Peter (2001): Birds of Prey of Africa and its Islands. Struik, Capetown. ISBN 1-86872-732-7
• Wink, Michael & Sauer-Gürth, Hedi (2000): Advances in the molecular systematics of African raptors. In: Chancellor, R.D. & Meyburg, B.-U. (eds): Raptors at Risk: 135-147. WWGBP/Hancock House, Berlin/Blaine. PDF fulltext
• Wink, Michael; Seibold, I.; Lotfikhah, F. & Bednarek, W. (1998): Molecular systematics of holarctic raptors (Order Falconiformes). In: Chancellor, R.D., Meyburg, B.-U. & Ferrero, J.J. (eds.): Holarctic Birds of Prey: 29-48. Adenex & WWGBP. PDF fulltext

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).