Sokołowsko

Sokołowsko

wieś
Sokołowsko widziane z Włostowej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	wałbrzyski
Gmina	Mieroszów
Wysokość	540–590 m n.p.m.
Liczba ludności (2011-03)	944[1]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-351[2]
Tablice rejestracyjne	DBA
SIMC	0853659
Położenie na mapie gminy Mieroszów Sokołowsko
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Sokołowsko
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Sokołowsko
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego Sokołowsko
50°41′06″N 16°13′45″E/50,685000 16,229167
Strona internetowa

Sokołowsko (niem. Görbersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, w gminie Mieroszów, w Górach Suchych w Sudetach Środkowych.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Nazwa

Sokołowsko swoją nazwę zawdzięcza profesorowi Uniwersytetu Warszawskiego Alfredowi Sokołowskiemu, który przyczynił się do rozwoju uzdrowiska, prowadząc tu na przełomie XIX i XX w. badania nad klimatycznym leczeniem chorób płucnych.

Położenie geograficzne

Największa wieś położona w Górach Suchych (Sudety Środkowe) w Kotlinie Sokołowskiej na wysokości 540–590 m n.p.m., w dolinach potoku Sokołowca i Bednarskiego Potoku. Sokołowsko otaczają: od północnego zachodu Stożek Mały (zwany też przez miejscowych „Bocianią Małą”, „Bocianką”) 750 m n.p.m., od północnego wschodu masyw Bukowca 898 m n.p.m., od południowego zachodu Garbatka 797 m n.p.m., od południa i południowego wschodu Włostowa 903 m n.p.m. oraz od wschodu Suchawa 928 m n.p.m.

Klimat

W Sokołowsku występują dwa poziomy klimatyczne o silnym zróżnicowaniu: poziom dna dolinnego (sanatoria) i poziom południowego stoku (od 600 do 620 m n.p.m.). Dno doliny charakteryzuje się zacisznością – prędkości wiatrów są tu minimalne. Na stokach wiatr znacznie przyspiesza. Wiatry z kierunków wschodnich są bardzo rzadkie. Sokołowsko jest najzimniejszą miejscowością tej części Gór Suchych. Występuje tu stosunkowo długa zima i krótkie lato, a także obfite opady deszczu, z których 61% spada latem, z maksimum w lipcu^[3].

Demografia

Według Narodowego Spisu Powszechnego (2011-03) liczyło 944 mieszkańców^[1]. Jest największą miejscowością gminy Mieroszów.

Historia

Trudno dzisiaj określić dokładną datę powstania osady. Była to wieś związana z zamkiem Radosno. Pierwsza wzmianka o Goerbersdorff pojawiła się w 1357 r., jako o istniejącej wsi założonej najprawdopodobniej przez zakon benedyktynów w Broumovie. Do końca XV w. miejscowość miała kilku właścicieli. W 1509 r. ówczesny Görbersdorf wraz z południową częścią księstwa świdnickiego nabył hr. von Hochberg, który założył rodową siedzibę w Książu. Do połowy XIX w. miejscowość nie różniła się niczym od innych wsi w dobrach Hochbergów. Zmiana w jej losach nastąpiła w 1849, kiedy na wypoczynek zajechała tu hr. Maria von Colomb. Zachwycona lokalnym krajobrazem nabyła działkę i otwarła zakład hydroterapeutyczny leczący metodą Vinceza Priessnitza. Kiedy popadła w długi w roku 1854, uzdrowisko przejął jej szwagier dr Hermann Brehmer.

W roku 1855 we wsi zostało uruchomione pierwsze na świecie specjalistyczne sanatorium dla osób chorych na gruźlicę, w którym zastosowano nowatorską metodę leczenia klimatyczno-dietetycznego. Na jego wzór został stworzony później, w 1868 roku, ośrodek leczenia gruźlicy w Davos. W późniejszym czasie Görbersdorf zyskał miano „śląskiego Davos”, chociaż to Davos powinno nazywać się „szwajcarskim Görbersdorfem (Sokołowskiem)”. Bliskim współpracownikiem Brehmera stał się Alfred Sokołowski. Uzdrowisko nie należało do tanich, lecz było dobrze zagospodarowane. Już przed rokiem 1888 posiadało pocztę i połączenia telefoniczne.

W roku 1887 przebywało tu 730 kuracjuszy. Pobyt Tytusa Chałubińskiego zaowocował pośrednio jego zainteresowaniem Zakopanem, gdyż rozpoczął poszukiwania okolicy zbliżonej do tego uzdrowiska, dla zorganizowania w Polsce takiego samego ośrodka leczenia gruźlicy. 22 października 1911 zmarł w sanatorium w wieku lat 25 węgierski historyk sztuki Leo Popper, przyjaciel Györgya Lukácsa. W latach 30. XX wieku zbudowano nieopodal 60-metrową skocznię narciarską.

Po kapitulacji Niemiec – 8 maja 1945 – wieś została zajęta przez wojska radzieckie, a wkrótce przekazana władzom polskim. Ludność niemieckojęzyczna została wysiedlona do Niemiec, zaś na jej miejsce przybyli polscy przesiedleńcy. W 1946 miejscowość nazwano Sokołowskiem dla uczczenia zasług prof. Alfreda Sokołowskiego^[4].

Po II wojnie światowej pozostało tutaj uzdrowisko o profilu przeciwgruźliczym. Pod naciskiem Stanisława Domina zmieniono profil leczenia w kierunku leczenia chorób dróg oddechowych. W latach 70. XX wieku miejscowość zaczęto przekształcać w ośrodek sportów zimowych dla potrzeb klubów wałbrzyskich, docelowo miał powstać Wojewódzki Ośrodek Sportów Zimowych. Jednak z braku środków finansowych nie wszystko udało się zrealizować. Pozostały tylko trasy biegowe (w tym nartorolkowa), które włączono do Biegu Gwarków.

Po II wojnie światowej status wsi Sokołowsko uzyskało dopiero na początku XXI wieku.

W młodości mieszkał tu reżyser filmowy Krzysztof Kieślowski. We wsi przypominają o tym fakcie dwie tablice pamiątkowe, w tym na domu, w którym mieszkał. W Sokołowsku, od 2011 roku, odbywa się cykliczny festiwal filmowy – „Hommage à Kieślowski”^[5], poświęcony twórczości i osobie reżysera. Organizatorem Festiwalu jest «Fundacja Sztuki Współczesnej – In Situ».

W Sokołowsku urodził się także Jerzy Baczyński, redaktor naczelny tygodnika „Polityka”.

W 2007 dawne Sanatorium Brehmera zmieniło właściciela. Od tego czasu «Fundacja Sztuki Współczesnej – In Situ» odbudowuje, spalony w 2005 r. obiekt, tworząc w tym miejscu Międzynarodowe Laboratorium Kultury wraz z Archiwum Twórczości Krzysztofa Kieślowskiego.

«Sanatoria Dolnośląskie Sp. z o.o.» przeprowadziły remont zabytkowego szpitala „Biały Orzeł”. Kosztem 4,5 mln PLN budynek został przystosowany do prowadzenia opieki długoterminowej i rehabilitacji. Inwestycja w modernizację „Białego Orła” jest częścią planów gminy Mieroszów, mających na celu odzyskanie przez Sokołowsko statusu uzdrowiska^[6]. Obecnie (2022) działa tu Dolnośląski Ośrodek Opieki Międzypokoleniowej "Biały Orzeł"

W Sokołowsku ma miejsce akcja książki Olgi Tokarczuk – Empuzjon.

Zabytki

Galeria: zabytki

Sokołowsko. Sanatorium dra T. Römplera, obecnie Biały Orzeł

Sokołowsko. Sanatorium dra T. Römplera, obecnie siedziba Zarządu Sanatoriów Dolnośląskich

Sanatorium dr Brehmera w Sokołowsku. Odbudowa prowadzona przez Fundację Sztuki Współczesnej In Situ

Wieżyczka sanatorium Grunwald

Front cerkwi św. Michała Archanioła

Cerkiew św. Michała Archanioła

Sokołowsko. Kościół

Sokołowsko. Ujęcie źródła leśnego

Sokołowsko. Sentencja na ujęcie źródła leśnego

Sokołowsko. Sentencja na ujęcie źródła leśnego

Jedna z tablic upamiętniających pobyt K. Kieślowskiego

Obserwatorium

Obserwatorium

Tablica upamiętniająca pobyt K. Kieślowskiego

Budynek

Sanatorium Brehmera

Sanatorium Brehmera

Sanatorium Brehmera

Galeria: Brehmer

Pomnik przy grobowcu

Pomnik przy grobowcu

Grobowiec w Sokołowsku

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[7]:

• historyczne założenie urbanistyczne, z 1854 r.
• cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła, ul. Unisławska 8, z początku XX w., siedziba niewielkiej miejscowej parafii
• zespół dawnego Sanatorium dr Brehmera, z drugiej połowy XIX w.:
  • sanatorium, spalone w 2005 r.
  • park
• dom, z 1800 r., ul. Główna 1

inne zabytki:

• dawny kościół ewangelicki, obecnie katolicki pw. Matki Bożej Królowej Świata
• drewniana zabudowa ulicy Głównej^[8]
• podwórze najstarszego domu we wsi z ciekawym wykuszem, przy ul. Głównej 8
• Zameczek Friedenstein wybudowany w XIX i XX w. Punkt widokowy^[9]

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie wsi działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Matki Bożej Królowej Świata w Sokołowsku

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • parafia św. Michała Archanioła w Sokołowsku

Turystyka

• Kino Teatr Zdrowie, ul. Główna 36
• Festiwal Sztuki Efemerycznej Konteksty: 25–29 lipca
• Sokołowsko Festiwal Filmowy Hommage a Kieślowski: wrzesień
• Festiwal Muzyczny „Sanatorium dźwięku”: 8–10 sierpnia
• źródełko leśne
• galeria: ul. Słoneczna 2
• Bieg Gwarków, odbywający się tu co roku, w 2006 r. przeniesiony w okolice schroniska Andrzejówka na Przełęcz Trzech Dolin

Szlaki turystyczne

• czerwony: Główny Szlak Sudecki – przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Lesista Wielka – Grzędy
• żółty: Przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Stożek Wielki – Unisław Śląski
• zielony: przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Unisław Śląski
• niebieski: przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Mieroszów
• czarny: szlak dojściowy do szlaku granicznego^[10]

Przypisy

Bibliografia

• Góry Kamienne, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 9, pod red. M. Staffy, Wrocław 1996, s. 188–197.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa odbudowy dawnego Sanatorium dr Brehmera na Międzynarodowe Laboratorium Kultury prowadzonej przez Fundację Sztuki Współczesnej In Situ
• Strona internetowa Sokołowska
• Strona internetowa Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ. insitu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-02)].
• Strona internetowa Sokołowska
• Materiały archiwalne dotyczące Sokołowska na stronach serwisu Gmina Mieroszów Dawniej i Dziś (widokówki, foldery, mapy, dokumenty). mieroszow.vel.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-25)].