Sokrat Janowicz

Sokrat Janowicz
Сакрат Яновіч
Data i miejsce urodzenia

4 września 1936
Krynki

Data i miejsce śmierci

17 lutego 2013
Krynki

Narodowość

białoruska

Język

białoruski, polski

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Faksymile
Odznaczenia
Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”

Sokrat Janowicz (biał. Сакрат Яновіч, ur. 4 września 1936 w Krynkach, zm. 17 lutego 2013 tamże[1]) – polski pisarz transgraniczny[2] narodowości białoruskiej, tworzący po białorusku i po polsku.

Życiorys

Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1956 na łamach białorusko-języcznego tygodnika „Niwa” wydawanego w Białymstoku. Mistrz lirycznych miniatur pisanych prozą poetycką. Związany był z Białoruskim Stowarzyszeniem Literackim „Białowieża”[3].

Był kandydatem Białoruskiego Komitetu Wyborczego do Senatu w wyborach parlamentarnych w 1989 roku (zdobył wówczas 22,5 tys. głosów)[4]. Na zjeździe założycielskim Białoruskiego Zjednoczenia Demokratycznego wybrano go na stanowisko pierwszego przewodniczącego tej partii[4] (funkcję tę pełnił w latach 1990-1992).

W 2005, na ceremonii podczas koncertu inaugurującego sezon, w gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej w Białymstoku, został odznaczony przez ministra kultury Waldemara Dąbrowskiego Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[5].

W 2007 pisarz przyznał się do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa. Trwała przez 12 lat – od 1958 do 1970. Pisarz dostarczał informacji na temat środowiska białoruskiej „Niwy” oraz repatriantów z Białorusi. Według relacji pisarza po zerwaniu współpracy był szkalowany przez SB: W latach 70. wyrzucano mnie z każdej roboty, pracowałem jako zbijacz skrzyń. Zaliczyłem chyba z 50 zakładów pracy [...][6].

Sokrat Janowicz zmarł w 2013. Został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Krynkach[7].

Recepcja twórczości

O książce Sokrata Janowicza „Srebrny jeździec” (wydanej po białorusku w 1978 r.) Adam Michnik powiedział:

Czy jest sens podejmowania walki beznadziejnej, walki z potężną carską Rosją, w sytuacji kiedy nikt powstańcom nie pomoże? Wtedy i my właśnie stawialiśmy sobie podobne pytania w „Solidarności”. Jak z tym żyć? W tym momencie książka Janowicza, a konkretnie „Srebrny jeździec”, wydała mi się książką trafiającą w sedno wszystkich tych polskich debat. (...) To piękne opowiadanie stanowi wręcz instrukcję, jak należy się zachowywać, gdy się wpadnie w łapy bezpieki: żadnych rozmów, żadnych podpisów, żadnych zeznań, nie próbować ich przechytrzyć. Po prostu uznać, że to jest trochę tak, jakby się wpadło w dziurę z gównem. Z dziurą z gównem się nie negocjuje, nie przekonuje się, że ono jest nieszlachetne. Tylko po prostu się swoje robi. Jednocześnie w tej książce jest tęsknota za etosem, który Sokrat chciał jakby zaoferować białoruskiej duchowości. By nie kapitulować, nie poddawać się, być wiernym temu, co najważniejsze, choć najtrudniejsze[8].

Sokrat Janowicz traktował słowo pisane za najważniejsze wśród sztuk, natomiast sztuki plastyczne i muzykę jako wypełnienie słowa pisanego.[9] Przez Eugeniusza Kabatca Sokrat Janowicz nazywany jest mistrzem pióra i wyrazicielem białoruskiej myśli narodowej, który swoją twórczością usiłował sprowokować rodaków do pokonania bierności i udziału w patriotycznym czynie[10]. Za jedno z najciekawszych i bodaj najważniejszych dzieł Sokrata Janowicza Kabatc uważał powieść „Chatniaje stahodździe” (be) („Rodzinne stulecie”), w której „pisarz, zwykle niepokorny aż do buntu, tym razem snuje sagę swojego domu z lirycznym, melancholijnym spokojem filozofa, świadomego, że wszystko kończy się wraz z nami, z naszym gniazdem opustoszałym, z naszymi ideami roztrwonionymi przez bezduszny świat...”. Kabatc uważał, iż niemal wszystko w książkach Sokrata Janowicza jest jakoś uwikłane w historię Rzeczypospolitej Obojga Narodów[11]. „Chatniaje stahodździe” jest zaś według Kabatca „sagą rodzinną z pogranicza kultur, napisaną nie tylko z głęboką znajomością współczesnej historii, ale i z dolegliwym uczuciem smutku, towarzyszącym dramatowi wsi i ludzi tę wieś stanowiących”[10].

W domostwie Sokrata Janowicza w Krynkach przy ul. Sokólskiej 9 dziś ma swą siedzibę Fundacja Villa Sokrates, której głównym celem jest zachowanie, pielęgnowanie i propagowanie dorobku pisarza i publicysty Sokrata Janowicza[12].

Dzieła

  • Zahony – opowiadania (1969)
  • Wielkie miasto Białystok – miniatury (1973)
  • Zapomnieliska – miniatury (1978)
  • Ściana – powieść (Wydawnictwo Pojezierze, 1979)
  • Małe dni – miniatury (1981)
  • Samosiej – powieść (1981)
  • Trzecia pora – miniatury (1983)
  • Miniatures – miniatury (1984)
  • Srebrny jeździec – opowiadania historyczne (1984)
  • Białoruś, Białoruś – eseje (1985)
  • Terra Incognita: Białoruś – eseje (1993)
  • Dolina pełna losu – opowieści (1994)
  • Nasze tysiąc lat – tom rozmów z Jerzym Chmielewskim (2000)
  • Ojczystość. Białoruskie ślady i znaki – zbiór esejów (2001)
  • Chatniaje stahodździe[13] (Domowe stulecie) – powieść (2008)

Przypisy

  1. ↑ pcg, Sokrat Janowicz nie żyje, wyborcza.pl, 18 lutego 2013 [dostęp 2013-02-18] (pol.).
  2. ↑ Sokrat Janowicz, Pisarz transgraniczny, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/3130/1/JANOWICZ-EBOOK.pdf
  3. ↑ 55-lecie Białoruskiego Stowarzyszenie Literackiego Białowieża. Polskie Radio Białystok, 2013-06-29. [dostęp 2014-02-01].
  4. ↑ a b E. Mironowicz, Białorusini w Polsce 1919-2009 [w:] T. Zaniewska (red.), Białorusini, Warszawa 2010, s. 25.
  5. ↑ Białystok. Gloria Artis dla czternastki. [dostęp 2015-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-10)].
  6. ↑ I dadzą mi święty spokój.... Kurier Poranny, 2007-05-10. [dostęp 2015-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
  7. ↑ Zmarł Sokrat Janowicz. „Przegląd Prawosławny”. Nr 3 (333), s. 57, marzec 2013. ISSN 1230-1078. 
  8. ↑ M.Żmijewska: Sokrat Janowicz - dobry nacjonalista? Michnik i Moczulski na Trialogu Białoruskim. Wyborcza.pl. [dostęp 2013-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-10)].
  9. ↑ Grześ Paweł, Gryka Jan, Galeria Krynki = Галерэя Крынкі = Krynki Gallery (2011 - 2016), (Wstęp. Krynki są złotem. Paweł Grześ w rozmowie z Leonem Tarasewiczem, fragment), 2016.
  10. ↑ a b Kabatc Eugeniusz: Ten niesamowity Czarnorusin. W: Sokrat Janowicz: Utwory wybrane. Krynki: 2011. ISBN 978-83-930962-3-7.
  11. ↑ Eugeniusz Kabatc: Nieoczekiwana przejrzystość pogranicza. Pisarze.pl. [dostęp 2013-04-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-13)].
  12. ↑ Leonard Drożdżewicz, SEN NAD ŻURAWIĄ DOLINĄ, „Znad Wilii”, nr 3 (75), 2018, s. 80.
  13. ↑ Sokrat Janowicz, Хатняе стагоддзе (Chatniaje stahodździe) (pdf).

Media użyte na tej stronie

Sokrat Janowicz.png
Autor: Bladyniec, Licencja: CC BY-SA 3.0
Podpis Soktata Janowicza wykonany 19 grudnia 2008 roku w Białymstoku.
POL Srebrny Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis BAR.png
Baretka Srebrnego Medalu "Zasłużony Kulturze - Gloria Artis"