Sole podwójne

Sole podwójne – sole mające w swojej strukturze przynajmniej dwa różne kationy bądź aniony. Powstają przez połączenie przynajmniej dwóch cząsteczek różnych soli prostych, które po wspólnej krystalizacji z roztworu wykazują odmienną od nich budowę sieci krystalicznej. Ulegają one jednak dysocjacji na proste jony składowe (w taki sam sposób jakby dysocjowały niezwiązane ze sobą sole proste), np. sól Mohra będzie dysocjowała według równania[1]:

FeSO
4·(NH
4)
2SO
4·6H
2O ⇄ Fe2+
 + 2NH+
4 + 2SO2−
4 + 6H
2O

To odróżnia sole podwójne od soli kompleksowych[2], które dysocjują tworząc stabilne jony kompleksowe[1]. Solami podwójnymi mogą być sole organiczne, sole nieorganiczne oraz sole mieszane. Przykładem podwójnej soli mieszanej jest zieleń paryska (3Cu(AsO
2)
3·Cu(CH
3COO)
2)[3], natomiast dużą grupę podwójnych soli nieorganicznych stanowią ałuny o ogólnym wzorze M+
M3+
(A)2−
2·12H
2O (M – kation metalu, A – anion), np. ałun potasowy (KAl(SO
4)
2·12H
2O)[4]. Czasem wyróżnia się także m.in. sole potrójne, których przykładami są polihalit (2CaSO
4·MgSO
4·K
2SO
4·2H
2O) i etryngit (3CaO·Al
2O
3·3CaSO
4·32H
2O)[5].

Nazewnictwo soli podwójnych

Sole podwójne powinny być nazywane zgodnie z nomenklaturą opracowaną przez Międzynarodową Unię Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC). Wzory i nazwy nieorganicznych soli podwójnych mogą być zapisywane w nomenklaturze stechiometrycznej, jak i nomenklaturze stosowanej dla związków addycyjnych[6]. W przypadku organicznych soli podwójnych pochodzących od kwasów wieloprotonowych nazwy mogą być tworzone zarówno w oparciu o preferowaną nomenklaturę IUPAC, jak i nomenklaturę ogólną[7].

Porównanie nazewnictwa stechiometrycznego i nazewnictwa związków addycyjnych dla soli podwójnych
Sole nieorganiczne[6]
Nomenklatura stechiometrycznaNomenklatura związków addycyjnych
Opis
  • wzór: kationy poprzedzają aniony, a w grupach kationów i anionów stosowany jest porządek alfabetyczny
  • nazwa: aniony (bardziej elektroujemne) wymienia się przed kationami, w grupach kationów i anionów stosuje się porządek alfabetyczny; w razie potrzeby stosuje się odpowiednie przedrostki (di-, tri-, bis- itp.) oraz ładunki jonów bądź stopnie utlenienia; wodę krystalizacyjną zapisuje się stosując słowo „hydrat” z odpowiednim przedrostkiem
  • wzór: poszczególne składniki wymieniane są alfabetycznie (wzory składników zapisane zgodnie z nomenklaturą stechiometryczną), a woda krystalizacyjna zapisywana na końcu; składniki oddzielane są kropką środkową
  • nazwa: nazwy poszczególnych składników (zgodne z nomenklaturą stechiometryczną) wymieniane są alfabetycznie; oddzielane są od siebie pauzą, a stosunek składników wskazywany liczbowo w nawiasie z użyciem ukośnika
PrzykładyKNa
4Cl(SO
4)
2
chlorek bis(siarczan) potasu tetrasodu		KCl·2Na
2(SO
4)
chlorek potasu—siarczan sodu (1/2)
KMgCl
3·6H
2O
trichlorek magnezu potasu heksahydrat		KCl·MgCl
2·6H
2O
chlorek magnezu—chlorek potasu–woda (1/1/6)
AlK(SO
4)
2·12H
2O
bis(siarczan) glinu potasu dodekahydrat		Al
2(SO
4)
3·K
2SO
4·24H
2O
siarczan glinu—siarczan potasu–woda (1/1/24)
Sole organiczne[7]
Opis
  • nazwa: anion poprzedza kationy, które wymienia się w kolejności alfabetycznej; dla nazwy anionu stosować można zarówno preferowane nazwy IUPAC (PIN), jak i nazwy dopuszczone w nomenklaturze ogólnej
PrzykładyK+
 −
OOC−CH
2−CH
2−COO−
 Na+

butanodian potasu sodu (PIN), bursztynian potasu sodu		NH+
4 −
OOC−CH
2−CH
2−CH
2−CH
2−COO−
 Na+

heksanodian amonu sodu (PIN), adypinian amonu sodu
Na+
 −
OOC−CH
2−CH(−COOH)−CH
2−COO−
 K+

propano-1,2,3-trikarboksylan wodoru potasu sodu[a] (PIN)

Uwagi

  1. ↑ Dla kwasów wieloprotonowych wskazanie pozostałego kwasowego wodoru odbywa się przez umieszczenie słowa „wodoru” (z odpowiednim przedrostkiem w razie potrzeby, np. di-) pomiędzy anionem a kationami.

Przypisy

  1. ↑ a b Amil Kumar De, A Text Book of Inorganic Chemistry, wyd. 9, New Delhi: New Age International, 2003, s. 86, ISBN 81-224-1384-6.
  2. ↑ sole podwójne, [w:] Encyklopedia techniki. Chemia, Władysław Gajewski (red.), wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1966, s. 658, OCLC 864218327.
  3. ↑ Sabina C. Grund, Kunibert Hanusch, Hans Uwe Wolf, Arsenic and Arsenic Compounds, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, s. 23, ISBN 978-3-527-30385-4 (ang.).
  4. ↑ Otto Helmboldt i inni, Aluminum Compounds, Inorganic, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, s. 5, ISBN 978-3-527-30385-4 (ang.).
  5. ↑ Franz Wirsching, Calcium sulfate, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, s. 5, ISBN 978-3-527-30385-4 (ang.).
  6. ↑ a b Neil G. Connelly i inni, Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 (Red Book), International Union of Pure and Applied Chemistry, RSC Publishing, 2005, s. 12, 28, 40, 76, 81, ISBN 978-0-85404-438-2 (ang.).
  7. ↑ a b Henri A. Favre, Warren H. Powell, Nomenclature of Organic Chemistry. IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013 (Blue Book), Royal Society of Chemistry, International Union of Pure and Applied Chemistry, 2014, s. 801–803, DOI: 10.1039/9781849733069, ISBN 978-0-85404-182-4 (ang.).