Sosna Armanda

Sosna Armanda
Ilustracja
Systematyka[1][2][3]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasanagonasienne
Klasaiglaste
Rządsosnowce
Rodzinasosnowate
Rodzajsosna
Gatuneksosna Armanda
Nazwa systematyczna
Pinus armandii Franch.
Nouv. Arch. Mus. Hist. Nat. sér. 2, 7:95, 96, t. 12. 1884
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa zasięgu

Sosna Armanda (Pinus armandii Franch.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych. Sosna Armanda występuje w stanie dzikim w Azji: środkowe i zachodnie Chiny, północny i środkowy Tajwan, z niewielkim zasięgiem w północnej Mjanmie[5]. W Polsce rzadko uprawiana, przeważnie w arboretach lub ogrodach botanicznych.

Morfologia

Pokrój
Drzewo o luźnej koronie i długich gałęziach.
Pień
Osiąga 15–35 m wysokości i do 1 m średnicy. Kora szara. Na młodych gałązkach kora cienka i gładka, z wiekiem staje się lekko spękana, ciemnobrązowa.
Liście
Igły zebrane w pęczki po 5(7), długości 8–15 cm, średnicy 1–1,5 mm, jasnozielone i zwisające, drobnoząbkowane.
Szyszki
Szyszki męskie wyprostowane lub zwisające, cylindryczne lub podłużnie jajowate. Żeńskie szyszki jajowate, początkowo zielone, dojrzałe brązowo-żółte o długości 14–20 cm i średnicy 6 cm. Łuski nasienne sztywne i grube, miseczkowato wygięte, zakończone małą piramidalną tarczką. Nasiona żółto-brązowe, brązowe do czarnych, o rozmiarach 10–15 mm na 6–10 mm, bez skrzydełek.

Biologia i ekologia

Las górski z przewagą sosny Armanda

Drzewo wiecznie zielone, rośnie w średnim tempie. Igły wydzielają specjalną substancję, która spłukiwana przez deszcz wsiąka w grunt i wpływa hamująco na proces kiełkowania nasion, przez co w pobliżu drzewa wstrzymywany jest wzrost innych roślin. Gatunek jednopienny, wiatropylny. Pylenie w kwietniu i maju, nasiona dojrzewają we wrześniu i październiku następnego roku.

Igły trójkątne w przekroju poprzecznym. Jedna wiązka przewodząca w liściu, 3 kanały żywiczne[5].

Rośnie na terenach górzystych i w dolinach rzek, na wysokości 1000–3300 m n.p.m. Preferuje gleby lekkie (piaszczyste) i iłowate o odczynie kwaśnym, może rosnąć na glebach ubogich w składniki odżywcze. Dobrze znosi susze, toleruje suche i wilgotne podłoże. Lubi stanowiska nasłonecznione. Stanowi sklepienie i górne partie lasu.

Systematyka i zmienność

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[6]

  • podrodzaj Strobus
    • sekcja Quinquefoliae
      • podsekcja Strobus
        • gatunek P. armandii
Nasiona

Odmiany[5]:

  • Pinus armandii var. armandii – odmiana typowa, cały zasięg, z wyjątkiem populacji wymienionych poniżej.
  • Pinus armandii var. mastersiana (Hayata) Hayata (syn. Pinus mastersiana Hayata) – góry w centrum Tajwanu.

Wyróżniana była także odmiana Pinus armandii var. dabeshanensis Silba 1990. Szczegóły morfologiczne i zasięg występowania wskazują jednak na bliższy związek tej odmiany z Pinus fenzeliana niż P. armandii[7]. Również populacje występujące na wyspie Hajnan, uznawane kiedyś za sosny Armanda, zaliczane są obecnie do gatunku P. fenzeliana. Z kolei populacje z wysp na południu Japonii, traktowane kiedyś jako odmiana Pinus armandii var. amamiana (Koidzumi) Hatus. 1974 wydzielane są obecnie jako osobny gatunek Pinus amamiana[8].

Zagrożenia

Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia LC (least concern), czyli jest gatunkiem najmniejszej troski, spośród gatunków niższego ryzyka[4]. Odmiana P. armandii var. mastersiana ma od 1998 r. nadaną kategorię zagrożenia EN (endangered), czyli uznano ją za takson zagrożony wymarciem w niedalekiej przyszłości[9]. Głównym źródłem zagrożenia jest degradacja siedlisk prowadząca do zmniejszania liczebności populacji.

Zastosowanie

Roślina jadalna

Jadalne są nasiona, smażone lub gotowane, cenione za delikatny smak. Z żywic uwalnianych z miazgi drzewnej pozyskiwana jest przyprawa waniliowa, jako produkt uboczny tego procesu.

Surowiec drzewny

Wykorzystywany na konstrukcje drewniane, podkłady kolejowe i do produkcji mebli.

Obecność w kulturze

Sosna Armanda, ze względu na wiecznie zielone liście, uznawana jest przez Chińczyków za symbol długowieczności i nieśmiertelności. W starożytnych Chinach, taoistyczni poszukiwacze nieśmiertelności spożywali wiele żywicy drzewa, licząc tym samym na przedłużenie życia.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  3. M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-26].
  4. a b A. Farjon, Pinus armandii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2013-07-09] (ang.).
  5. a b c Pinus armandii, Flora of China [dostęp 2009-07-23] (ang.).
  6. Christopher J. Earle: Gymnosperm Database - Pinus (ang.). [dostęp 2009-07-23].
  7. Li Nan, Fu Li-kuo. Notes on Gymnosperms I. Taxonomic Treatments of Some Chinese Conifers. „NOVON”. 7(3), s. 261-264, 1997 (ang.). 
  8. Christopher J. Earle: Gymnosperm Database - Pinus armandii (ang.). [dostęp 2009-07-23].
  9. A. Farjon, Pinus armandii var. mastersiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2013-07-09] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
CL-11 Pinus armandii range map.png
Map. 11 Pinus armandii distribution
Pinus armandii forest Cangshan.jpg
Autor: nekonoir on Flickr, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mountain forest dominated by Pinus armandii, Cangshan Mountain Park, Dali Prefecture, Yunnan Province, China.
P armandii nuts.jpg
Shelled pine nuts Pinus armandii
Pinus armandii Cangshan.jpg
Autor: nekonoir on Flickr, Licencja: CC BY-SA 2.0
Pinus armandii foliage and cones, Cangshan, Dali, Yunnan.