Sosna Banksa
Systematyka[1][2][3] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek | sosna Banksa |
Nazwa systematyczna | |
Pinus banksiana Lamb. Descr. Pinus. 1: 7, plate 3. 1803 | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
Zasięg | |
Sosna Banksa (banka, Pinus banksiana Lamb.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych. Sosna Banksa pochodzi z Ameryki Północnej, występuje w stanie dzikim w centralnej Kanadzie na wschód od Gór Skalistych od Terytoriów Północno-Zachodnich do Nowej Szkocji oraz na północno-wschodnich obszarach USA od stanu Minnesota do Maine, sięgając północno-zachodnich krańców stanu Indiana.
Morfologia
- Pokrój
- Drzewo wiecznie zielone, wolno rosnące, średnich rozmiarów. Pokrój drzewa początkowo stożkowaty, z czasem nieregularny, przyjmuje formy od strzelistych po krzaczaste.
- Pień
- Osiąga wysokość od 9 do 22, wyjątkowo 25 metrów. Średnica pnia do 0,9 m. Kora ciemna, łuszczy się drobnymi płatami.
- Liście
- Pąki jajowate, czerwono-brązowe, żywiczne, długości 0,5–1 cm. Igły zebrane w pęczki po 2, cienkie lecz sztywne, długości 2,5–4(5) cm, grubości 1–1,5 mm, lekko skręcone, ciemnozielone, zimą jaśniejsze. Pozostają na drzewie 2–3 lata. Pochewka liściowa rozmiarów 0,3–0,6 cm.
- Szyszki
- Szyszki męskie cylindryczne, żółto-zielone, wyrastają w grupach na końcach gałązek. Szyszki żeńskie początkowo owalne, czerwonawe. Dojrzewając dorastają do 3–5(5,5) cm długości, są jasnobrązowe, charakterystycznie zakrzywione, spiczaste. Tarczki łusek są spłaszczone, pozbawione kolców lub z niewielkim, delikatnym kolcem, który odpada przeważnie zanim szyszka dojrzeje. Nasiona ciemnobrązowe, prawie czarne, długości 4–5 mm, ze skrzydełkiem długości 10–12 mm.
- Gatunki podobne
- Blisko spokrewniona sosna wydmowa (P. contorta), odróżnić ją można po szyszkach nasiennych opatrzonych przeważnie kolczastymi wyrostkami.
Biologia i ekologia
Gatunek jednopienny. Szyszki nasienne dojrzewają w ciągu 2 lat od zapylenia i zaraz potem uwalniają nasiona lub pozostają na gałęziach przez lata, otwierając się dopiero pod wpływem wysokiej temperatury towarzyszącej pożarowi lasu. W ten sposób następuje naturalne odnowienie zniszczonego pożarem drzewostanu.
Gatunek światłolubny, odporny na mrozy. Rośnie na ubogich, piaszczystych i kamienistych glebach równin i wzgórz na wysokości 0–800 m n.p.m. Tworzy jednogatunkowe lub mieszane lasy tajgi i lasotundry. Na wschodnich krańcach zasięgu rośnie w klimacie morskim, poza tym w różnych typach klimatu kontynentalnego.
Lasówka szaro-żółta Dendroica kirtlandii z rodziny lasówkowatych (Parulidae) jest zagrożonym gatunkiem ptaka uzależnionym od występowania jednogatunkowych stanowisk młodej sosny Banksa na północnych krańcach Dolnego Półwyspu stanu Michigan. W wyniku zapobiegania i tłumienia pożarów lasu na tym terenie zaczęły zanikać stanowiska młodych sosen, a tym samym naturalne siedlisko lasówki. Aby uchronić ten gatunek ptaka przed wyginięciem przeprowadzane są w centralnym Michigan kontrolowane pożary lasów sosnowych.
Sosna Banksa uznawana jest za potencjalne zagrożenie dla rodzimych gatunków borowych rosnących na ubogich siedliskach, ze względu na łatwość samosiewu i niewielkie wymagania glebowe (np. Puszcza Białowieska).
Nazewnictwo
Synonimy: Pinus divaricata (Aiton) Sudworth, P. sylvestris L. var. divaricata Aiton.
Nazwę tej sośnie nadano na cześć Josepha Banksa (1743–1820), który przewodził Towarzystwu Królewskiemu w Londynie w latach 1778–1819.
Systematyka i zmienność
Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[5]:
- podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
- podsekcja Contortae
- gatunek P. banksiana
- podsekcja Contortae
- sekcja Trifoliae
Na zachodnich krańcach obszaru występowania intensywnie krzyżuje się z sosną wydmową (Pinus contorta).
Zagrożenia
Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia w skali całego świata LC (least concern), uznając za gatunek najmniejszej troski, nie spełniający kryteriów gatunków zagrożonych[6][7]. Liczebność populacji jest stabilna.
Zastosowanie
- W Polsce sadzona jako drzewo ozdobne, rzadziej w lasach na skrajnie ubogich siedliskach oraz na wydmach.
- Wprowadzona do uprawy w Europie pod koniec XVIII wieku w celu zalesiania najuboższych stanowisk. Ze względu na niską jakość techniczną surowca wypierana jest w Polsce z wcześniejszych nasadzeń w lasach użytkowych przez rodzime gatunki sosny o lepszych parametrach.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ Pinus banksiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Christopher J. Earle , Pinus, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-05] (ang.).
- ↑ A. Farjon , Pinus banksiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2010-02-05] (ang.).
- ↑ A. Farjon , Pinus banksiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2013-07-31] (ang.).
Bibliografia
- R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press (ang.). [dostęp 2010-02-05].
- Christopher J. Earle , Pinus banksiana, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-05] (ang.).
- T. D. Rudolph, P. R. Laidly. Silvics of North America / v.1, Pinus banksiana. „Agriculture Handbook”. 654, 1990. Russell M. Burns, Barbara H. Honkala. Dept. of Agriculture, Forest Service (ang.). [dostęp 2010-02-05].
- BioLib: 2331
- EoL: 1033595
- EUNIS: 150574
- Flora of China: 200005326
- Flora of North America: 200005326
- GBIF: 5285533
- INaturalist: 58724
- IPNI: 262801-1
- ITIS: 183319
- NCBI: 3353
- Plant Finder: 284994
- The Plant List: kew-2563220
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:262801-1
- Tela Botanica: 81341
- Tropicos: 24900179
- USDA PLANTS: PIBA2
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Joseph O'Brien, USDA Forest Service, Licencja: CC BY 3.0 us
Pinus banksiana closed cones.
Autor: Panek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kwiatostany męskie sosny Banksa (Pinus banksiana). Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego.
Pinus banksiana natural range map
Autor: Dominic Sherony, Licencja: CC BY-SA 2.0
Kirtland's Warbler (Dendroica kirtlandii), female, Wildwood, Grayling Township, Michigan, USA
Autor: mricon on Flickr, Licencja: CC BY-SA 2.0
Pinus banksiana forest, Neils Harbour, Nova Scotia, 46°46'33"N 60°19'30"W.