Sosna alepska

Sosna alepska
Ilustracja
Systematyka[1][2][3]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

nagonasienne

Klasa

iglaste

Rząd

sosnowce

Rodzina

sosnowate

Rodzaj

sosna

Gatunek

sosna alepska

Nazwa systematyczna
Pinus halepensis Mill.
Gard. dict. ed. 8: Pinus no. 8. 1768[4]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa zasięgu

Sosna alepska (Pinus halepensis Mill.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Sosna alepska występuje w stanie dzikim w rejonie wybrzeża Morza Śródziemnego[4]. W Polsce nie występuje, ze względu na brak odporności na niskie temperatury.

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny zasięg sosny alepskiej obejmuje obszar basenu Morza Śródziemnego, choć częściej jest spotykana z jego zachodniej części[6]. Rośnie na terenie państw: Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Izrael, Jordania, Syria, Liban, Turcja, Grecja, Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Włochy, Malta, Francja i Hiszpania. Bywa podawana także z Ukrainy (Krym). Naturalizowana w Australii, Nowej Zelandii oraz w południowej Afryce, gdzie jest uprawiana m.in. na drewno opałowe. Na suchych obszarach Afryki jest inwazyjna i rozprzestrzenia się na łąki i fynbos, szczególnie w Prowincji Przylądkowej Wschodniej i Zachodniej[7][4].

Morfologia

Pokrój
Średniej wielkości drzewo – dorasta do ponad 20 m wysokości. Korona dorosłych okazów jest nieregularnie piramidalna lub zaokrąglona[6] (według niektórych źródeł stożkowa[8]). Kora początkowo ma szarosrebrzystą barwę, lecz z czasem staje się brązowoczerwonawa i spękana. Gałęzie często są poskręcane. Młode pędy mają jasnoszarą barwę i są nagie. Pąki nie są lepkie[6].
Liście
Igły zebrane w pęczki po 2. Mają żywozieloną barwę, dużo jaśniejszą niż sosna czarna. Są wyprostowane, czasami lekko skręcone. Mierzą 6–13 cm długości oraz mniej niż 1 mm grubości[6]. Są osadzone w cienkiej i krótkiej pochewce. Są miękkie, cienkie, giętkie, zaostrzone.
Szyszki
Są błyszczące, osadzone na krzywych szypułkach[6]. Szyszki męskie mają elipsoidalny kształt i brązowożółtawą barwę. Szyszki żeńskie mają kształt od podłużnego do stożkowatego i brązowoczerwonawą barwę. Mierzą 6–10 cm oraz 3–4 cm szerokości. Dojrzewają w ciągu dwóch lat[8]. Łuski szyszek mają lekko wystające wypustki.
Nasiona
Mają odwrotnie jajowaty kształt. Osiągają 6–7 mm długości. Wyposażone są w błoniaste skrzydło[8].
Gatunki podobne
Podobnym gatunkiem jest sosna kalabryjska (Pinus brutia), przez część botaników traktowana jako odmiana sosny alepskiej. Różni się od niej bardziej szorstką i ciemniejszą korą oraz dłuższymi i grubszymi igłami.

Biologia i ekologia

Igły pozostają na drzewie do 3 lat. Gatunek jednopienny.

Sosna alepska preferuje gleby bogate w wapń. Rośnie na terenach nadmorskich, w strefie klimatu śródziemnomorskiego o łagodnych zimach i gorących, suchych latach. Porasta skaliste zbocza, często tuż nad morzem. Ma małe wymagania siedliskowe i jest niewrażliwa na suszę.

Sosny alepskie rosnące na wybrzeżu Morza Śródziemnego we Francji

Chętnie opanowuje opuszczone tereny rolnicze lub ugory i spełnia tam rolę pionierskiego gatunku drzewiastego. Często w gęstych skupieniach rośnie jako krzew i dlatego gatunek ten, chętnie stosowany jest w nasadzeniach wiatrochronnych[9].

Szyszki zapylane są od marca do maja[6].

Systematyka

Synonimy[7]: P. alepensis Poir. in Lamarck 1804, P. maritima Mill. 1768, P. sylvestris L. var. maritima Aiton 1789, P. maritima Aiton 1813 non Mill. 1768, P. penicillus Lepeyr. 1813, P. arabica Sieber ex Spreng. 1826, P. genuensis S.E. Cook 1834, P. halepensis Mill. var. genuensis (S.E. Cook) Antoine 1840, P. hispanica J. Cook 1834, P. halepensis Mill. var. minor Antoine 1840, P. carica D. Don in Fellows 1841, P. halepensis Mill. var. carica (D. Don) Carr. 1855, P. abasica Carr. 1855, P. halepensis Mill. var. abasica (Carr.) Carr. 1867, P. loiseleuriana Carr. 1855, P. pseudohalepensis Denhardt ex Carr. 1855, P. parolinii Vis. 1856, P. × saportae Rouy 1913, P. ceciliae Llorens et L. Llorens 1984, P. halepensis Mill. var. ceciliae (Llorens et L. Llorens) Rosello et al. 1992.

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[10]:

  • podrodzaj Pinus
    • sekcja Pinus
      • podsekcja Pinus
        • gatunek P. halepensis

Zagrożenia

Międzynarodowa organizacja IUCN umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, przyznając mu kategorię zagrożenia LR/lc (lower risk/least concern), uznając go za gatunek najmniejszej troski, o niskim ryzyku wymarcia[5]. Po ponownej ocenie w 2011 r. klasyfikację tę utrzymano i opublikowano w roku 2013[11].

Zastosowanie

Nasadzenia biotechniczne
Sosna alepska jest wykorzystywana do zalesiania wydm nadmorskich.
Drzewo ozdobne
Chętnie sadzona w parkach i ogrodach na obszarach o suchym i gorącym klimacie, np. w południowej Kalifornii.
Przemysł spożywczy
Stanowi źródło wysokogatunkowej żywicy, której komponenty wykorzystywane są do konserwacji żywności. Grecy stosują ją jako składnik aromatyczny dodawany do wina retsina[6].
Surowiec drzewny
W twardzieli ciemnoczerwonawe, natomiast w bielu – żółtawe. Współcześnie uchodzi za mało wartościowe i prawie w ogóle nie jest wykorzystywane[9]. W starożytności gatunek był ważnym źródłem drewna używanego przez Greków do celów konstrukcyjnych, zwłaszcza do budowy statków[12]. W niektórych regionach basenu Morza Śródziemnego wykorzystywane jest na opał[6].

Udział w kulturze

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  3. M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
  4. a b c Pinus halepensis (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-12-09].
  5. a b A. Farjon, Pinus halepensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2010-02-11] (ang.).
  6. a b c d e f g h M. Blamey, C. Grey-Wilson: Toutes les fleurs de Méditerranée. Paris: Delachaux & Niestlé, 2009, s. 27. ISBN 978-2-603-01657-2. (fr.)
  7. a b Christopher J. Earle, Pinus halepensis, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2013-08-19] (ang.).
  8. a b c Pinus halepensis (fr.). Plantes & botanique. [dostęp 2016-08-12].
  9. a b Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 250. ISBN 83-7129-141-8.
  10. Christopher J. Earle, Pinus, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-11] (ang.).
  11. A. Farjon, Pinus halepensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2013-08-19] (ang.).
  12. Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 1981, s. 53. ISBN 0-7011-2284-6.
  13. Cézanne, P. Visions. in Architectural Digest December 2005 s. 117
  14. Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Pinus halepensis bark.jpg
Autor: Júlio Reis (User:Tintazul), Licencja: CC BY-SA 2.5
Pinheiro de Alepo. Bark. Portimão, Portugal.
PikiWiki Israel 3664 Plants of Israel.JPG
(c) צילום: אורן פלס Oren Peles, CC BY 2.5
Plants of Israel
Halep.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to MPF (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5
Pinus halepensis cones
Pi solitari al Montgó.JPG
Autor: Joanbanjo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pi Pinus halepensis solitari al Montgó.
Mapa-pinus-halepensis1.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0