Sosna alepska

Sosna alepska

Systematyka[1][2][3]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna alepska
Nazwa systematyczna
Pinus halepensis Mill. Gard. dict. ed. 8: Pinus no. 8. 1768[4]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Sosna alepska (Pinus halepensis Mill.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Sosna alepska występuje w stanie dzikim w rejonie wybrzeża Morza Śródziemnego^[4]. W Polsce nie występuje, ze względu na brak odporności na niskie temperatury.

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny zasięg sosny alepskiej obejmuje obszar basenu Morza Śródziemnego, choć częściej jest spotykana z jego zachodniej części^[6]. Rośnie na terenie państw: Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Izrael, Jordania, Syria, Liban, Turcja, Grecja, Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Włochy, Malta, Francja i Hiszpania. Bywa podawana także z Ukrainy (Krym). Naturalizowana w Australii, Nowej Zelandii oraz w południowej Afryce, gdzie jest uprawiana m.in. na drewno opałowe. Na suchych obszarach Afryki jest inwazyjna i rozprzestrzenia się na łąki i fynbos, szczególnie w Prowincji Przylądkowej Wschodniej i Zachodniej^[7][4].

Morfologia

Pokrój

Średniej wielkości drzewo – dorasta do ponad 20 m wysokości. Korona dorosłych okazów jest nieregularnie piramidalna lub zaokrąglona^[6] (według niektórych źródeł stożkowa^[8]). Kora początkowo ma szarosrebrzystą barwę, lecz z czasem staje się brązowoczerwonawa i spękana. Gałęzie często są poskręcane. Młode pędy mają jasnoszarą barwę i są nagie. Pąki nie są lepkie^[6].

Liście

Igły zebrane w pęczki po 2. Mają żywozieloną barwę, dużo jaśniejszą niż sosna czarna. Są wyprostowane, czasami lekko skręcone. Mierzą 6–13 cm długości oraz mniej niż 1 mm grubości^[6]. Są osadzone w cienkiej i krótkiej pochewce. Są miękkie, cienkie, giętkie, zaostrzone.

Szyszki

Są błyszczące, osadzone na krzywych szypułkach^[6]. Szyszki męskie mają elipsoidalny kształt i brązowożółtawą barwę. Szyszki żeńskie mają kształt od podłużnego do stożkowatego i brązowoczerwonawą barwę. Mierzą 6–10 cm oraz 3–4 cm szerokości. Dojrzewają w ciągu dwóch lat^[8]. Łuski szyszek mają lekko wystające wypustki.

Nasiona

Mają odwrotnie jajowaty kształt. Osiągają 6–7 mm długości. Wyposażone są w błoniaste skrzydło^[8].

Gatunki podobne

Podobnym gatunkiem jest sosna kalabryjska (Pinus brutia), przez część botaników traktowana jako odmiana sosny alepskiej. Różni się od niej bardziej szorstką i ciemniejszą korą oraz dłuższymi i grubszymi igłami.

• 

  Kora

• 

  (c) צילום: אורן פלס Oren Peles, CC BY 2.5

  Kwiatostany męskie

• 

  Szyszki nasienne

Biologia i ekologia

Igły pozostają na drzewie do 3 lat. Gatunek jednopienny.

Sosna alepska preferuje gleby bogate w wapń. Rośnie na terenach nadmorskich, w strefie klimatu śródziemnomorskiego o łagodnych zimach i gorących, suchych latach. Porasta skaliste zbocza, często tuż nad morzem. Ma małe wymagania siedliskowe i jest niewrażliwa na suszę.

(c) I, Luc Viatour, CC-BY-SA-3.0

Sosny alepskie rosnące na wybrzeżu Morza Śródziemnego we Francji

Chętnie opanowuje opuszczone tereny rolnicze lub ugory i spełnia tam rolę pionierskiego gatunku drzewiastego. Często w gęstych skupieniach rośnie jako krzew i dlatego gatunek ten, chętnie stosowany jest w nasadzeniach wiatrochronnych^[9].

Szyszki zapylane są od marca do maja^[6].

Systematyka

Synonimy^[7]: P. alepensis Poir. in Lamarck 1804, P. maritima Mill. 1768, P. sylvestris L. var. maritima Aiton 1789, P. maritima Aiton 1813 non Mill. 1768, P. penicillus Lepeyr. 1813, P. arabica Sieber ex Spreng. 1826, P. genuensis S.E. Cook 1834, P. halepensis Mill. var. genuensis (S.E. Cook) Antoine 1840, P. hispanica J. Cook 1834, P. halepensis Mill. var. minor Antoine 1840, P. carica D. Don in Fellows 1841, P. halepensis Mill. var. carica (D. Don) Carr. 1855, P. abasica Carr. 1855, P. halepensis Mill. var. abasica (Carr.) Carr. 1867, P. loiseleuriana Carr. 1855, P. pseudohalepensis Denhardt ex Carr. 1855, P. parolinii Vis. 1856, P. × saportae Rouy 1913, P. ceciliae Llorens et L. Llorens 1984, P. halepensis Mill. var. ceciliae (Llorens et L. Llorens) Rosello et al. 1992.

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[10]:

• podrodzaj Pinus
  • sekcja Pinus
    • podsekcja Pinus
      • gatunek P. halepensis

Zagrożenia

Międzynarodowa organizacja IUCN umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, przyznając mu kategorię zagrożenia LR/lc (lower risk/least concern), uznając go za gatunek najmniejszej troski, o niskim ryzyku wymarcia^[5]. Po ponownej ocenie w 2011 r. klasyfikację tę utrzymano i opublikowano w roku 2013^[11].

Zastosowanie

Nasadzenia biotechniczne

Sosna alepska jest wykorzystywana do zalesiania wydm nadmorskich.

Drzewo ozdobne

Chętnie sadzona w parkach i ogrodach na obszarach o suchym i gorącym klimacie, np. w południowej Kalifornii.

Przemysł spożywczy

Stanowi źródło wysokogatunkowej żywicy, której komponenty wykorzystywane są do konserwacji żywności. Grecy stosują ją jako składnik aromatyczny dodawany do wina retsina^[6].

Surowiec drzewny

W twardzieli ciemnoczerwonawe, natomiast w bielu – żółtawe. Współcześnie uchodzi za mało wartościowe i prawie w ogóle nie jest wykorzystywane^[9]. W starożytności gatunek był ważnym źródłem drewna używanego przez Greków do celów konstrukcyjnych, zwłaszcza do budowy statków^[12]. W niektórych regionach basenu Morza Śródziemnego wykorzystywane jest na opał^[6].

Udział w kulturze

• Paul Cézanne miał sosnę alepską w swoim ogrodzie w Aix-en-Provence. Była ona inspiracją i wzorem wykorzystywanym w jego obrazach. W 2005 roku jeszcze rosła w tym ogrodzie^[13].
• Według znawców roślin biblijnych sosna alepska jest wymieniona w kilku cytatach Biblii^[14].

Przypisy