Sosna bursztynowa

Sosna bursztynowa, sosna balsamiczna (Pinus succinifera (Göppert) Conwentz) – nazwa wymarłego gatunku sosny, występującego na początku trzeciorzędu na terenach nadbałtyckich (obecna Polska, Rosja, Litwa, Łotwa, Estonia), którego żywica była źródłem bursztynu bałtyckiego^[1].

Po raz pierwszy o drzewie, które dało bursztyn bałtycki, napisał J. Aycke w 1835 roku uznając je za nieznany gatunek sosny. W 1836 roku Heinrich Göppert nazwał ten gatunek Pinites succinifer, uznając go za przedstawiciela wymarłego rodzaju z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Według Göpperta było to drzewo obficie produkujące żywicę, która po zastygnięciu przekształciła się w bursztyn. Od tamtej pory drzewo będące źródłem bursztynu bałtyckiego było różnie klasyfikowane i otrzymało wiele nazw (patrz tabela poniżej). Badania morfologiczne i anatomiczne skamieniałości z bursztynu bałtyckiego (Conwentz 1890, Kurt Schubert 1961) umiejscowiły gatunek w rodzaju sosna, ze względu na brak znaczących różnic w budowie drewna w stosunku do sosen występujących współcześnie. Gatunek nazwano Pinus succinifera Conwentz. Późniejsze badania (Beck 1964, Savkevich and Ahakhs 1964, Langenheim 1969) z wykorzystaniem spektroskopii IR wskazywały na pochodzenie bursztynu od żywicy gatunku spokrewnionego ze współcześnie występującym w Nowej Zelandii Agathis australis z rodziny araukariowatych. Także kolejne badania (Poinar and Haverkamp, 1985) z użyciem chromatografii gazowej i spektrometrii mas potwierdziły te wyniki. Chociaż w bursztynie bałtyckim zachowały się fragmenty wielu przedstawicieli iglastych, należących do różnych rodzajów, nie rozpoznano w nich jak dotąd żadnego przedstawiciela araukariowatych. Później podano w wątpliwość, że źródłem bursztynu bałtyckiego mógł być jeden gatunek. Wyniki badań morfologicznych i spektroskopowych prowadzą do hipotezy o wymarłym rodzaju pośrednim między sosną a agatis^[2].

Przypuszcza się, że nadmierne wydzielanie żywicy było spowodowane nagłą zmianą klimatu, prawdopodobnie na znacznie wilgotniejszy^[1]. Nie wyklucza się także, że nadmierna produkcja żywicy była reakcją obronną na masowy atak pasożyta, lub że żywica wytwarzana normalnie gromadziła się przez miliony lat^[2].

Przypisy