Sosna kalifornijska
Systematyka[1][2][3] | |
Domena | eukarionty |
---|---|
Królestwo | rośliny |
Podkrólestwo | rośliny zielone |
Nadgromada | rośliny telomowe |
Gromada | rośliny naczyniowe |
Podgromada | rośliny nasienne |
Nadklasa | nagonasienne |
Klasa | iglaste |
Rząd | sosnowce |
Rodzina | sosnowate |
Rodzaj | sosna |
Gatunek | sosna kalifornijska |
Nazwa systematyczna | |
Pinus radiata D. Don | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
Sosna kalifornijska, sosna radiata (Pinus radiata D.Don) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych. Sosna kalifornijska pochodzi z południowych wybrzeży Kalifornii, występuje na ograniczonych obszarach Santa Cruz, zatoki Monterey i San Luis. Odmiana Pinus radiata var. binata rośnie na zachodnim wybrzeżu Kalifornii Dolnej w Meksyku, w tym na wyspie Guadalupe.
Morfologia
- Pokrój
- Drzewo iglaste, o gęstej koronie, początkowo stożkowatej, u starszych drzew parasolowatej.
- Pień
- Osiąga wysokość 15-30 m, hodowana w warunkach optymalnych może osiągnąć 60 m. Pień masywny, prosty, chociaż z wiekiem może rosnąć ukośnie lub zakrzywiać się.
- Kora
- Ciemnoszara, pokryta głębokimi bruzdami.
- Liście
- Igły jasnozielone, zebrane w pęczki po trzy (po dwa u P. radiata var. binata), długości 8-15 cm, dość sztywne i spiczaste.
- Szyszki
- Szyszki męskie podłużne, żółte, długości 10–15 cm, wyrastają u podstawy pędów. Szyszki żeńskie są początkowo zielonkawe i okrągłe. Dojrzałe są asymetryczne, jasnobrązowe, długości 7–15 cm.
- Nasiona
- Ciemnobrązowe, długości 6 mm, ze skrzydełkiem 20–30 mm.
Biologia i ekologia
Drzewo szybko rosnące. Gatunek jednopienny – męskie i żeńskie szyszki mogą rosnąć na jednym drzewie. Dojrzałe szyszki nasienne długo pozostają zamknięte na drzewie, otwierają się tylko podczas bardzo suchego i gorącego lata lub w czasie pożaru lasu. Z uwolnionych podczas pożaru nasion może odnowić się las.
W swoim naturalnym areale rośnie na obszarach do 400 m n.p.m. Gatunek tolerancyjny w stosunku do gleby, preferuje suche, skaliste podłoże i klimat zbliżony do śródziemnomorskiego. Źle znosi temperatury poniżej 15 °C.
Introdukowana do Nowej Zelandii w 1850 roku, stanowi obecnie 90% drzewostanu lasów gospodarczych tego kraju. Rozprzestrzeniła się również w naturalnych skupiskach leśnych i na niektórych obszarach traktowana jest jako chwast.
Populacje odmiany typowej, rosnące na naturalnych stanowiskach w Kalifornii, są zagrożone chorobą wywoływaną przez grzyb Fusarium circinatum. Grzyb ten występował naturalnie na południowym wschodzie USA i został przeniesiony do Kalifornii, gdzie zaraził ok. 80–90% populacji sosny kalifornijskiej. Obumierające drzewa przyciągają owady, m.in. korniki, które roznoszą chorobę na kolejne drzewa.
Jest głównym gospodarzem rośliny pasożytniczej Arceuthobium littorum (pasożyt pędowy)[5].
Systematyka i zmienność
Synonimy: Pinus tuberculata D. Don, P. insignis Douglas ex Loudon.
Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[6]:
- podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
- podsekcja Attenuatae
- gatunek P. radiata
- podsekcja Attenuatae
- sekcja Trifoliae
Tworzy mieszańce z P. attenuata – P. ×attenuradiata Stockwell & Righter. Wyróżnia się odmiany:
- P. radiata var. radiata – odmiana typowa
- P. radiata var. binata (Engelm.) Lemmon.
Zagrożenia
Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia CD (conservation dependent), czyli jest gatunkiem o niskim ryzyku wymarcia, chociaż zależnym od podjętych działań ochronnych[4]. Populacje odmiany var. binata rosnące na wyspie Guadalupe uznane zostały za zagrożone (kategoria zagrożenia EN)[7], na skutek długotrwałego niszczenia siewek przez zdziczałe kozy zasiedlające wyspę. Proces ten trwał od połowy XIX w. i dopiero w 2005 r. zakończono program usunięcia kóz z wyspy. Dzięki temu drzewostan zaczął się odnawiać.
Zastosowanie
Ze względu na szybki wzrost stosowana do zalesiania na obszarach o ciepłym klimacie Europy, Afryki Południowej i Australii. W pierwszym roku osiąga już 1,5 m wysokości. Sosna sadzona jest głównie jako źródło drewna oraz na terenach przybrzeżnych, zniszczonych pożarami.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-26] .
- ↑ a b A. Farjon , Pinus radiata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2009-09-18] (ang.).
- ↑ F.G. Hawksworth, D. Wiens. Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics. „Agriculture Handbook”. 709, 1996. Washington, DC: U.S.D.A. Forest Service. [dostęp 2009-09-18].
- ↑ Christopher J. Earle , Pinus, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-09-18] (ang.).
- ↑ A. Farjon , Pinus radiata var. binata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2009-09-19] (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor:
|
Pinus radiata forest
(c) I, Tony Wills, CC BY 2.5
Pinus radiata needles and spike detail, Wellington, New Zealand
Autor: dalvenjah on Flickr, Licencja: CC BY-SA 2.0
Pinus radiata, Big Sur, Monterey Co., California