Sowina (województwo podkarpackie)

Sowina
wieś
Ilustracja
Centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jasielski

Gmina

Kołaczyce

Wysokość

ok. 350 m n.p.m.

Liczba ludności (2020)

929[1]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-213[2]

Tablice rejestracyjne

RJS

SIMC

0354169[3]

Położenie na mapie gminy Kołaczyce
Mapa konturowa gminy Kołaczyce, u góry znajduje się punkt z opisem „Sowina”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Sowina”
Położenie na mapie powiatu jasielskiego
Mapa konturowa powiatu jasielskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Sowina”
Ziemia49°49′41″N 21°28′15″E/49,828056 21,470833
Strona internetowa

Sowinawieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Kołaczyce[4][3].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Nazwa oraz zarys historii

Nazwa powstała we wczesnym średniowieczu i może wywodzić się od jej założyciela, osadnika o imieniu „Sowa”[5]. Toponimia wyodrębnia na przestrzeni dziejów wsi następujące jej nazwy:

  • Szowyna[6] (1430)
  • Sowyna - w „Liber beneficiorum”[7], Jan Długosz opisał granice wsi, wielkości płaconych podatków z łanów kmiecych oraz wyróżnił podział na przysiółki: Sowina Dolna i Sowina Górna[8],
  • Syowyna[9] (1474)
  • Osowina[10] (1503)
  • Sobyna[11] (1537)
  • Szowna[12] (XV w.)
  • Sowira[13]
  • Sawina[14]

Około X wieku Sowina, jako osada była wymieniona w posiadłościach wsi parafialnej Bieździedzy, jako własność benedyktynów z Tyńca. W 1860 roku powstała szkoła trywialna z inicjatywy ówczesnych właścicieli wsi, Ignacego i Jana Oberlanderów. W 1911 roku, Michał Kopeć (wójt gminy), Wojciech Rozpara (kierownik szkoły powszechnej), Stanisław Jachym (późniejszy pierwszy komendant OSP) oraz Jan Kopeć (żołnierz Armii Hallera) – utworzyli i zarejestrowali w Zwierzchności Gminnej w Sowinie, straż ogniową (straż pożarna). W 2005 roku Zespołowi Szkoły Podstawowej i Gimnazjum, nadano imię Bł. Jana Pawła II. W 2006 roku powstała w Sowinie Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Sowinie należąca do dekanatu brzosteckiego, diecezji rzeszowskiej.

Miejscowość zamieszkiwało małżeństwo Stanisława i Anny Kopeć – w trakcie II wojny światowej dające schronienie rodzinie żydowskiej, odznaczone medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Sowina[4][3]
SIMCNazwaRodzaj
0354175Działczęść wsi
0354181Folwarkczęść wsi
0354198Kozówkaczęść wsi
0354206Przymiarkiczęść wsi
0354212Rzymczęść wsi
0354229Sowina Dolnaczęść wsi
0354235Sowina Górnaczęść wsi

Położenie

Wieś leży w zlewni Wisłoki (potok Bieździada) na Pogórzu Strzyżowskim (513.63), zajmuje powierzchnię 825 ha[15] (ok. 14% powierzchni gminy). Od północy sąsiaduje z Januszkowicami i Gogołowem (granica przebiega wzdłuż wzniesień o wysokości 355 do 425 m n.p.m.), od zachodu z Kołaczycami i Nawsiem Kołaczyckim (wzniesienia ok. 350 m n.p.m.), od południa z Bieździedzą i Bieździadką (wzniesienia od 380 do 404 m n.p.m.), a od wschodu z Lublicą (wzniesienia ok. 430 m n.p.m.). Ze względu na charakterystyczne elementy, może być uznana za wieś wielodrożnicową- rozproszoną[16]. Przez wieś przebiega droga powiatowa (nr 19168: Bieździadka-Sowina-(granicą powiatu dębickiego)-Januszkowice) oraz dwie drogi gminne. Przez wieś (przysiółki „Rzym” i „Folwark”) przebiega szlak rowerowy (żółty) szlak rowerowy żółty wiodący od Bieździedzy do Gogołowa.

Kultura

Około 1920 roku wybudowano we wsi pierwszy Dom Ludowy (po zniszczeniach II wojny światowej w latach 1950-53 wybudowano drewniany budynek Domu Ludowego na działce Cz. Sienickiej), gdzie zaczęło się rozwijać życie kulturalne[17]. Prowadzono odczyty na tematy: sytuacji w kraju, uprawy roli, prowadzenia pasiek pszczelich, hodowli bydła i trzody oraz członkostwa w spółdzielni spożywców „Społem”. Działał w nim chór wiejski (członkowie OSP i Koła Młodzieży Wiejskiej). Organizowano festyny wiejskie i przedstawienia teatralne np.: Jasełka, Mundur swatem, Ułan i młynareczka, Wesele staropolskie a za uzyskane pieniądze zakupiono m.in. książki do biblioteki szkolnej. Kilkunastu mężczyzn należało do Oddziału Kosynierów z Bieździedzy i stanowili tzw. straż grobową. W 1945 roku powstał Klub Rolnika. Reaktywowano amatorski zespół teatralny (20 osób), który przygotował kilka sztuk: Damy i huzary, Śluby panieńskie, Grzech, Niemcy, Ich czworo i Moralność Pani Dulskiej. Przy Klubie Rolnika działało Koło Gospodyń Wiejskich, które organizowało kursy kroju i szycia, wypieku ciast i innych praktycznych zajęć. Koło funkcjonuje obecnie pod nazwą Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „SOWINIANKI” i wprowadziło do swojego programu kulturalnego m.in. obrzęd „Święta Chleba”. Na terenie wsi znajduje się wiele krzyży przydrożnych[18] i kapliczek (wiele z nich jest umieszczonych na prywatnych posesjach lub frontonach domów mieszkalnych).

Gwara

Język mieszkańców wsi jest charakterystyczny dla Małopolski[19], Pogórza i Beskidu Niskiego oraz powiatu jasielskiego. Odznacza się tzw. mazurzeniem, czyli ostrym wymawianiem zgłosek zębowych. Popularnie określa się tego typu mowę jako syczenie. Mówiono c zamiast cz (np. łocy – oczy, tocy – toczy, rocny – roczny, copka -czapka) s zamiast sz (np. mos – masz, kosyk – koszyk, troscyć – troszczyć, toscyć – taszczyć) i rz jak z (np. kuz – kurz). Literę a wymawiano na tym terenie jak o (dla przykładu – pan – pon, mam – mom, raz – ros, kazał – kozoł) lub e (np. daj – dej, graj – grej, oddaj – oddej), om zamiast ą (np. mielom – mielą, noszom – noszą, jedzom – jedzą, robiom – robią), e jako y (np. syr – ser, śtyry – cztery, mymu – memu), ę na końcu słów jako e (np. widze – widzę, ide – idę, szyje – szyję), ej jako y oraz i (np. w naszy wsi – w naszej wsi, u swoi siostry – u swojej siostry). Przed o i u dawano przydech ł (przykłady: łoko – oko, łucho – ucho, łowca – owca, łulubiony – ulubiony), k wymawiali często jak ch (np. chto – kto, chtóry – który, chtoryndy – którędy) lub g (np. Wielganoc – Wielkanoc, wielgi – wielki). Na znacznej części Pogórza opuszczano w wypowiedziach literę ł (przykłady: chaupa – chałupa, zogówek – zagłówek) a t wymawiano jako k (np. kwardy – twardy, krzyźwy – trzeźwy). Mówiąc do starszego człowieka zwracano się do niego w l. mnogiej wy (wiycie, suchejcie, godom wom). Zamiast przyimka przez mówiono bez (bez droge, bez pole, bez miydze).

Zabytki

  • Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków Województwa Podkarpackiego[20] Delegatura w Krośnie, wymienia w ramach AZP w obszarze 107-071 na terenie Sowiny:
    • Stanowisko nr 1 ("Sowina Górna") - ślad osadniczy (EK)[21]
    • Stanowisko nr 2 ("Sowina Górna") - punkt osadniczy (EK)[22]
    • Stanowisko nr 3 ("Sowina Górna") - ślad osadniczy (EK)[23]
    • Stanowisko nr 4 ("Sowina Górna") - punkt osadniczy (EB)[24]
    • Stanowisko nr 5 ("Kozówka") - ślad osadniczy (EK)[25]
    • Stanowisko nr 6 ("Folwark") - punkt osadniczy (EK)[26]
    • „dom drew.” nr 150 z lat 1900-1925, którego właścicielem był Stanisław Lechwar[27]
  • istnieją we wsi obiekty, które nie posiadają statusu zabytku:
    • kaplica murowana w przysiółku „Rzym” z rzeźbioną w tynku przy zwieńczeniu dachu datą „1872”;
    • drewniany dom w przysiółku „Potok” z rzeźbioną na belce stropowej (tragarz) datą „1879”
    • drewniana kapliczka szafkowa na starej lipie, wykonana przez miejscowego rzeźbiarza Ludwika Grzebieniowskiego (ur. 1900; zm. 1965)[28]

Kalendarium

Zobacz też

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy w 2020. Stan ludności na 31.12.2020 s. 8
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1187 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b c GUS. Rejestr TERYT
  4. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Piekosiński F., Rycerstwo małopolskie w dobie piastowej, 1200-1366, Kraków 1901, s. XXXIV
  6. Matricularum Regni Poloniae Summaria, 1430, Nr 3000, s. 644
  7. Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, T. 2, Kraków 1864, str.288.
  8. Jan Długosz, „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” 1470-1480
  9. Matricularum..., t. 1, s. 59, nr 1163
  10. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Kraków, cz. 1, s. 74
  11. Op.cit., Słownik..., t. 15, s. 580 i 614
  12. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, Br. Chlebowski, Wł. Walewski, Warszawa 1880, t.11, s. 99
  13. Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779-1793, t. 3, cz. A, sekcje 58-80, red. Bukowski W., Dybaś B., Noga Z., Kraków 2015 ( opis wsi Januszkowice, niem. "Sowira"), s. 200
  14. tamże (opis wsi Bieździedza, niem. "Sawina"), s. 206
  15. Strategia rozwoju gminy Kołaczyce na lata 2007-2015, (w:) www.kolaczyce.itl.pl/gfx/strategia/STRATEGIA_ROZWOJU_GK_LATA_2007-2015.html
  16. a b Maria Kiełczewska Zaleska: Geografia osadnictwa. Warszawa: 1972.
  17. Kronika Szkoły w Sowinie, (zapisy od 1939 roku przedstawiają najistotniejsze zagadnienia życia wiejskiego oraz szerzej, pracę szkoły, stron 200, zeszytA4), red. Edward Zimny (ówczesny kierownik szkoły)
  18. Żmuda S., Sowina podkarpacka. Zarys dziejów, Sowina 2013, s. 168-173
  19. Urbańczyk S., Zarys dialektologii polskiej, wyd. III, Warszawa 1968, Mapa nr 11
  20. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Przemyślu, wuozprzemysl.pl [dostęp 2017-11-26].
  21. PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_AR.1283496; Sowina, st. 1, nr w obszarze 1
  22. PL.1.9..ZIPOZ.NID_E_18_AR.1283702; Sowina, st.2; nr w obszarze 3
  23. PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_AR.1284556; Sowina, st. 3; nr w obszarze 5
  24. PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_AR.1283634; Sowina, st. 4; nr w obszarze 2
  25. PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_AR.1284491; Sowina, st. 5; nr w obszarze 4
  26. pl.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_AR.1285352; Sowina, st. 6; nr w obszarze 14
  27. „Wykaz obiektów zabytkowych gminy Kołaczyce”, załącznik [w:] (Oprac. Artur Oleszkowicz) Prognoza oddziaływania na środowisko, Tarnów 2010, s. 29
  28. Por. Hap W., Ziemia jasielska naszą małą ojczyzną, Jasło 1988
  29. Jan Długosz w Liber beneficiorum..., t. 2, s. 288, pisze:„S. istniała w XV w. Należała wówczas do Helwigiusza Bieździedzkiego i miała łany kmiece i sołtystwo z rolami...”
  30. Matricularum..., t. 4/1, nr 1696-1699; (zapisy imiennych decyzji z 25 i 26 czerwca 1512 roku dot. realizacji zobowiązań po śmierci Jakuba Siekluckiego)
  31. Kozioł Lechowski A., Parafia Bieździedza w ciągu dziejów. Dokumenty i źródła, Rzeszów 1997
  32. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, W-wa,1880-1914, Tom XV cz.2, s.614, nakł.F. Sulimowskiego, Wł. Walewskiego
  33. J. Buszko, Region jasielski w latach 1772-1859, w: Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, Kraków 1964, s. 338-341
  34. Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrządku łacińskiego na rok 1866, Jasło 1865, s. 26
  35. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1876, Lwów 1876, s. 432
  36. Szematyzm... na rok 1878, Lwów 1877, s. 401
  37. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1879, Lwów 1878, s. 413
  38. Szematyzm... na rok 1881, Lwów 1880, s. 406
  39. Szematyzm... na rok 1882,Lwów 1881, s. 406
  40. Szematyzm... na 1887, Lwów 1886, s. 386
  41. Szematyzm... na rok 1894, Lwów 1893, s. 437
  42. Szematyzm... na rok 1904, Lwów 1904, s. 567
  43. Szematyzm...na rok 1908, Lwów 1907, s. 593
  44. Szematyzm... na rok 1910, Lwów 1910, s. 644
  45. Szematyzm... na rok 1911, Lwów 1911, s. 689
  46. Szematyzm... na rok 1913, Lwów 1913, s. 752
  47. „Nowe Podkarpacie”, IV, 2009; Por. www.skiba.lh.pl/archives/90 [dostęp: 22-07-2012]
  48. A. Boniecki, Budowa kościołów w diecezji przemyskiej, Biblioteka Spotkań, Paryż 1978, s. 141-146
  49. Uchwała Rady Miejskiej Kołaczyc z dnia 16 marca 2010 roku, Nr XL VII/270/2010 w spr. zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowości Sowina do 2016 roku”
  50. Certyfikat Nr 00965/00569/WE/2009
  51. Nasza Szkoła-Wspólne Dobro Sowina,Stowarzyszenie Edukacyjno-Regionalne Nasza Szkoła-Wspólne Dobro,Kołaczyce,Info Veriti, infoveriti.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  52. Żmuda S., Sowina podkarpacka. Zarys dziejów, wyd. Stanisław Żmuda, Sowina-Kołobrzeg 2013, ss. 320, ISBN 978-83-7631-440-2
  53. Fragment bazyliki Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Rzymie, pozyskany w trakcie renowacji ołtarza
  54. Żmuda S., Sowinianie. Korzenie nazwisk rodowych, wyd. Stanisław Żmuda, Sowina 2018, ss. 360, ISBN 978-83-950227-0-8

Bibliografia

  • Album Palaeographicum. Ed. Stanislaus Krzyżanowski. Kraków 1960.
  • Jan Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości i przysiółków w Królestwie Galicji, Wielkim Księstwie Krakowskim i Księstwie Bukowińskim. Wydania:Złoczów 1886, Lwów 1904, 1914, 1918.
  • Adam Boniecki, Herbarz Polski. Warszawa 1899-1913.
  • Franciszek Bujak, Studia nad osadnictwem Małopolski. Kraków 1905.
  • Henryk Fros, Franciszek Sowa, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Kraków 1995, (imię: Sowa).
  • Katalog inwentarzy dóbr ziemskich XVI-XVIII wieku sporządzony na podstawie ksiąg grodzkich i ziemskich. Warszawa 1959,(Bieździedza, Lublica, Sowina).
  • Stanisław Kot, Materiały do dziejów szkolnictwa parafialnego w Małopolsce XVI-XVIII wieku. Muzeum, R. 1911, dod. 8,s. 115-389.
  • Franciszek Kotula, Opowieści ziemi z dorzecza górnej Wisłoki i Wisłoka. Rzeszów 1975.
  • Kasper Niesiecki, Herbarz polski. Lipsk 1839-1846.
  • Władysław Sarna, Opis powiatu jasielskiego. Jasło 1908, ISBN 83-7343-071-7.
  • Kazimierz Skowroński, Z dziejów osadnictwa nad Wisłoką w XIV wieku. Warszawa 1958.
  • Stanisław Żmuda, Sowina podkarpacka. Zarys dziejów. Wyd. S. Żmuda, Sowina-Kołobrzeg, 2013.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Szlak rowerowy żółty.svg
Żółty szlak rowerowy
Centrum sowina.jpg
Autor: sowiniok, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sowina podkarpacka
Sowina, kaplica Matki Bożej Nieustającej Pomocy (HB5).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sowina, kaplica Matki Bożej Nieustającej Pomocy
Sowina, kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy (HB1).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sowina, kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy
POL gmina Kołaczyce COA.svg
Herb miasta i gminy Kołaczyce
Sowina-kapliczka w centrum przy tzw. "Krzyżówce" - panoramio.jpg
(c) sowiniok, CC BY-SA 3.0
Sowina-kapliczka w centrum przy tzw. "Krzyżówce"
Nowy kościół w Sowinie.JPG
Autor: Sowiniok, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół pw. MBNP w Sowinie
Sowina 2010.JPG
Autor: Sowiniok, Licencja: CC0
Kościół w Sownie (w trakcie budowy)