Spółgłoska przedniojęzykowa

Spółgłoski przedniojęzykowe – rodzaj spółgłosek wyróżniony ze względu na narząd artykulacji. Przy tworzeniu tego rodzaju głosek aktywny udział bierze przednia część języka w szczególności jego czubek i brzeg (krawędź)[1].

Artykulacja

Artykulacja przedniojęzykowa obejmuje następujące miejsca artykulacji[1]:

Ze względu na dużą swobodę ruchów tego odcinka języka wyróżnia się rozmaite typy artykulacji przedniojęzykowej. Można wydzielić:

  • spółgłoski apikalne artykułowane przy pomocy czubka języka,
  • spółgłoski laminalne artykułowane przy części języka znajdującej się za jego brzegiem,
  • spółgłoski subapikalne artykułowane z wygiętym czubkiem języka ku górze.

Przy artykulacji głosek przedniojęzykową ważną rolę odgrywa ułożenie języka (płaskie, wzniesione, wysokie), a w przypadku sybilantów także szerokość utworzonej szczeliny (szeroka, wąska, bardzo wąska). Poza tym znaczenie może mieć ułożenie czubka języka, który może się znajdować u nasady dolnych zębów lub być uniesiony do góry.

Przykłady w języku polskim

W języku polskim mamy następujące głoski przedniojęzykowe[2][3]:

  • zębowe
    • [t] jak t w słowie tama
    • [d] jak d w słowie dama
    • [ʦ] jak c w słowie wiece
    • [ʣ] jak dz w słowie miedze
    • [s] jak s w słowie sama
    • [z] jak z w słowie zawał
    • [n] jak n w słowie nawał
  • dziąsłowe
    • [ɾ] lub [r] jak r w słowie rama
    • [l] jak l w słowie lama
  • zadziąsłowe
    • [ʧ] jak cz w słowie czemu
    • [ʤ] jak w słowie dżemu
    • [ʃ] jak sz w słowie szal
    • [ʒ] jak ż w słowie żal

W języku polskim typowa realizacja głosek [t, d, s, z, n] jest związana z zębami (dokładniej jest laminalno-dentalna), a tylko przed spółgłoskami dziąsłowymi szczelinowymi i zwarto-szczelinowymi występują warianty o artykulacji dziąsłowej. W języku angielskim [t, d, s, z, n] mają artykulację dziąsłowa (dokładniej apikalno-alweolarną lub laminalno-alweolarną)[4].

W języku polskim wymowa [, , ʒ, ʃ] jest silniej związana z dziąsłami (dokładniej można o artykualacji laminalno-(post)alweolarnej), język ułożony jest płasko. Wymowa tych głosek w języku angielskim jest bardziej zadziąsłowa, a język (w części lanialno-predorsalnej) jest lekko wzniesiony w kierunku zadziąsłowej części podniebienia twardego.

Terminologia

Spółgłoski przedniojęzykowe to inaczej spółgłoski koronalne (od grec. κορώνα - 'korona', łac. corona 'wieniec, korona', też 'brzeg (krawędź) języka').

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Gimson 2008 ↓, s. 27.
  2. Nagórko 2007 ↓, s. 42 i nast..
  3. Bąk 1977 ↓, s. 83.
  4. Gimson 2008 ↓, s. 171.

Bibliografia

  • Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
  • A. C. Gimson: Pronunciation of English. Londyn: Hodder Education, 2008. ISBN 978-0-340-958773.
  • Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego - zarys popularny. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977. ISBN 83-214-0923-7.