Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna

Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna
Numer IPA128
f
Jednostka znakowaf
UnikodU+0066
UTF-8 (hex)66
Inne systemy
X-SAMPAf
Kirshenbaumf
IPA Braille
Przykład
informacjepomoc
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana symbolem: [f]. Głoska ta była obca językowi prasłowiańskiemu, a w języku polskim znalazła się dzięki zapożyczeniom z języków germańskich i łaciny. W najstarszych zapożyczeniach zastępowana przez [p] lub [b], np. niem. Farbe → pol. barwa[1].

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [f]:

  • modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji;
  • tylna część podniebienia miękkiego na skutek działania mięśni zamyka dostęp do jamy nosowej, prąd powietrza uchodzi przez jamę ustną,
  • prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub też co najmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka,
  • dolna warga kontaktuje się z górnymi siekaczami, tworząc małą szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny szum;
  • wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna[1].

Warianty

Spółgłoska ta może podlegać drobnym zmianom na skutek zmian w artykulacji, np.:

  • wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego powoduje artykulację spółgłoski zmiękczonej (spalatalizowanej): [fʲ]
  • wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego powoduje artykulację spółgłoski welaryzowanej: [fˠ]
  • zaokrąglenie warg powoduje artykulację spółgłoski labializowanej[fʷ][1]

Występowanie

Przykłady w wybranych językach:

JęzykSłowoIPAZnaczenieUwagi
arabskiModern Standard Arabic[2]ظرف[ðˤɑrf]'powłoka'
kataloński[3]fase[ˈfazə]'faza'
angielskiWszystkie dialektyfill[fɪɫ]'wypełnić'Zobacz: Fonologia i fonetyka języka angielskiego.
Cockney[4]think[fɪŋk]'myśleć'Inny sposób wymowy głoski θ[5][6].
Różne gwary miejskie w Wielkiej Brytanii[7]
Odmiana stosowana w Nowej Zelandii[8][9]
Odmiana stosowana w Południowej Afryce[10]Szczególnie na końcu wyrazu.
francuski[11]fabuleuse[fäbyˈløː]'świetny'Zobacz też: Wymowa i transkrypcja języka francuskiego.
ormiańskiDialekt wschodni[12]ֆուտբոլ[fubol]'piłka nożna'
polski[1][13]futro[ˈfurɔ]-Zobacz też: Fonetyka języka polskiego.
portugalski[14]fogo[ˈfoɡʊ]'ogień'
rumuński[15]foc[fk]'ogień'
rosyjski[16]орфография[ɐrfɐˈɡrafʲɪjə]'ortografia'
hiszpański[17]fantasma[fã̠ˈzma̠]'duch'
ukraiński[18]Фастів[ˈfɑsʲtʲiw]'Fastów' (miasto)
wietnamski[19]pháo[faːw˧ˀ˥]'petarda'
zapotecki[20]cafe[kafɘ]'kawa'Głównie w zapożyczeniach z języka hiszpańskiego.

Przypisy

  1. a b c d Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.
  2. Robin Thelwall. Illustrations of the IPA: Arabic. „Journal of the International Phonetic Association”. 20 (2), s. 37–41, 1990. DOI: 10.1017/S0025100300004266 (ang.). 
  3. Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618 (ang.). 
  4. John C. Wells, Accents of English, t. 2: The British Isles, Cambridge University Press, 1982 (ang.).
  5. Lynn Clark, Graeme Trousdale, Advances in Cognitive Linguistics, Walter de Gruyter, 2010 (ang.).
  6. Ulrike Altendorf, Dominic Watt, A handbook of varieties of English, t. 1: Phonology, Mouton de Gruyter, 2004, s. 181–196 (ang.).
  7. David Britain. Innovation diffusion: "Estuary English" and local dialect differentiation: The survival of Fenland Englishes. „Linguistics”. 43 (5), s. 995-1022, 2005 (ang.). 
  8. Elizabeth Wood. TH-fronting: The substitution of f/v for θ/ð in New Zealand English. „New Zealand English Journal”. 17, s. 50-56, 2003 (ang.). 
  9. Elizabeth Gordon, Margaret Maclagan, Varieties of English, t. 3: The Pacific and Australasia, Walter de Gruyter, 2008, s. 64-76 (ang.).
  10. Sean Bowerman, A handbook of varieties of English, t. 1: Phonology, Mouton de Gruyter, 2004, s. 931–942 (ang.).
  11. Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874 (ang.). 
  12. Jasmine Dum-Tragut, Armenian: Modern Eastern Armenian, John Benjamins Publishing Company, 2009 (ang.).
  13. Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (1), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191 (ang.). 
  14. Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223 (ang.). 
  15. dexonline.ro (rum.) [dostęp: 22.08.2018]
  16. Jaye Padgett. Contrast and Post-Velar Fronting in Russian. „Natural Language & Linguistic Theory”. 21 (1), s. 39–87, 2003. DOI: 10.1023/A:1021879906505 (ang.). 
  17. Eugenio Martínez-Celdrán, Ana Ma. Fernández-Planas, Josefina Carrera-Sabaté. Castilian Spanish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (2), s. 255–259, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001373 (ang.). 
  18. Andrii Danyenko, Serhii Vakulenko, Ukrainian, Lincom Europa, 1995 (ang.).
  19. Laurence Thompson. Saigon phonemics. „Language”. 35 (3), s. 454–476, 1959. DOI: 10.2307/411232 (ang.). 
  20. Elizabeth Merrill. Tilquiapan Zapotec. „Journal of the International Phonetic Association”. 38 (1), s. 107–114, 2008. DOI: 10.1017/S0025100308003344 (ang.). 

Media użyte na tej stronie

Voiceless labiodental fricative.svg
Autor: Szczecinolog, Licencja: CC BY-SA 4.0
Voiceless labiodental fricative