Sparceta

Sparceta
Ilustracja
Morfologia (sparceta siewna)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

sparceta

Nazwa systematyczna
Onobrychis Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3]
Typ nomenklatoryczny

non deignatus[3]

Sparceta piaskowa
(c) צילום: שרה גולד - צמח השדה, CC BY 2.5
Onobrychis cornuta
Onobrychis humilis
Onobrychis montana

Sparceta (Onobrychis Mill.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Obejmuje około 150 gatunków[4], występujących w Azji, Europie i północnej Afryce[5]. Największe zróżnicowanie osiąga w Azji centralnej i południowo-zachodniej (w Turcji 46 gatunków)[6]. W Polsce występują jako rodzime dwa gatunki – sparceta górska (O. montana) i sparceta piaskowa (O. arenaria), a jako gatunek zdziczały i zadomowiony sparceta siewna (O. viciifolia)[7]. Rośliny te rosną w zbiorowiskach trawiastych, w miejscach suchych, w widnych lasach, na terenach skalistych. Niektóre gatunki są cenionymi roślinami pastewnymi (zwłaszcza na terenach suchych), szczególnie ceniona i szeroko rozpowszechniona jest sparceta siewna[5][6].

Morfologia

Pokrój
Byliny i rośliny jednoroczne, rzadko cierniste krzewy o wysokości nie przekraczającej 1 m[6][5]. Poszczególne gatunki są trudne do rozróżnienia[8].
Liście
Nieparzysto pierzaście złożone z 4 do 14 parami listków[6]. Listki w parach naprzeciwległych, całobrzegie. Przylistki łuskowate, zrosłe, rzadko okazałe[5].
Kwiaty
Motylkowe, zebrane w grona liczące do 40 lub więcej kwiatów, wyrastające na długich szypułach. Kielich zrosłodziałkowy, dzwonkowaty lub cylindryczny, powstający z 5 działek podobnych do siebie długością. Płatki korony nierówne i zróżnicowane, zwykle czerwone, różowe, rzadko żółte, zwykle wyraźnie żyłkowane. Górny płatek tworzy żagielek, ma brzegi odgięte do tyłu. Dwa boczne płatki tworzą zaokrąglone skrzydełka otulające dolny płatek, tworzący łódeczkę skrywającą pręciki i słupek. Dziewięć pręcików jest zrośniętych w rurkę, pojedynczy, najwyższy jest wolny. Słupek pojedynczy z zalążnią górną, szyjka nitkowata, znamię główkowate[6][5].
Owoce
Strąki zwykle jednonasienne, kulistawe, często z wydatnymi żyłkami i na grzbiecie oraz po bokach kolczaste[6][5][8]. U niektórych gatunków (np. O. crista-galli) kolce pełnią rolę czepną dzięki czemu strąki rozprzestrzeniane są epizoochorycznie[8].

Systematyka

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Hedysareae[9].

Pozycja według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), podplemię Onobrychidinae (Rchb.) Kitt., rodzaj sparceta (Onobrychis Mill.)[10].

Wykaz gatunków[4]
  • Onobrychis acaulis Bornm.
  • Onobrychis aequidentata (Sm.) d'Urv.
  • Onobrychis afghanica Sirj. & Rech.f.
  • Onobrychis alatavica Bajtenov
  • Onobrychis alba (Waldst. & Kit.) Desv.
  • Onobrychis aliacmonia Rech.f.
  • Onobrychis altissima Grossh.
  • Onobrychis alyassinicus Parsa
  • Onobrychis amoena Popov & Vved.
  • Onobrychis andalanica Bornm.
  • Onobrychis angustifolia Chinth.
  • Onobrychis arenaria (Kit.) DC. – sparceta piaskowa
  • Onobrychis argyrea Boiss.
  • Onobrychis arnacantha Boiss.
  • Onobrychis atropatana Boiss.
  • Onobrychis aucheri Boiss.
  • Onobrychis baldshuanica Sirj.
  • Onobrychis bertiscea Sirj. & Rech.f.
  • Onobrychis bicornis Vassilcz.
  • Onobrychis biebersteinii Sirj.
  • Onobrychis bobrovii Grossh.
  • Onobrychis buhseana Boiss.
  • Onobrychis bungei Boiss.
  • Onobrychis cadevallii Jahand. & al.
  • Onobrychis caput-galli (L.) Lam.
  • Onobrychis chorassanica Boiss.
  • Onobrychis conferta (Desf.) Desv.2
  • Onobrychis cornuta (L.) Desv.
  • Onobrychis crista-galli (L.) Lam.
  • Onobrychis cyri Grossh.
  • Onobrychis daghestanica Grossh.
  • Onobrychis darwasica Vassilcz.
  • Onobrychis dealbata Stocks
  • Onobrychis degenii Dorfl.
  • Onobrychis depauperata Boiss.
  • Onobrychis dielsii (Sirj.) Vassilcz.
  • Onobrychis ebenoides Boiss. & Spruner
  • Onobrychis echidna Lipsky
  • Onobrychis elymaitiaca Boiss. & Hausskn.
  • Onobrychis eubrychidea Boiss.
  • Onobrychis fallax Freyn & Sint.
  • Onobrychis ferganica (Sirj.) Grossh.
  • Onobrychis freitagii Rech.f.
  • Onobrychis galegifolia Boiss.
  • Onobrychis gaubae Bornm.
  • Onobrychis gontscharovii Vassilcz.
  • Onobrychis gracilis Besser
  • Onobrychis grandis Lipsky
  • Onobrychis grossheimii B.Fedtsch.
  • Onobrychis gypsicola Rech.f.
  • Onobrychis hajastana Grossh.
  • Onobrychis hamata Vassilcz.
  • Onobrychis haussknechtii Boiss.
  • Onobrychis heliocarpa Boiss.
  • Onobrychis heterophylla C.A.Mey.
  • Onobrychis hohenackerana C.A.Mey.
  • Onobrychis humilis (Loefl.) G.Lopez
  • Onobrychis hypargyrea Boiss.
  • Onobrychis iberica Grossh.
  • Onobrychis inermis Steven
  • Onobrychis iranica Bornm.
  • Onobrychis iranshahrii Rech.f.
  • Onobrychis jailae Czernova
  • Onobrychis kabylica (Bornm.) Sirj.
  • Onobrychis kachetica Boiss. & Buhse
  • Onobrychis kemulariae Chinth.
  • Onobrychis kermanensis (Sirj. & Rech.f.) Rech.f.
  • Onobrychis kluchorica Chinth.
  • Onobrychis komarovii Grossh.
  • Onobrychis kotschyana Fenzl
  • Onobrychis lahidjanicus Parsa
  • Onobrychis laxiflora Baker
  • Onobrychis longipes Bunge
  • Onobrychis lunata Boiss.
  • Onobrychis luristanica Rech.f.
  • Onobrychis macrorrhiza Rech.f.
  • Onobrychis major (Boiss.) Hand.-Mazz.
  • Onobrychis majorovii Grossh.
  • Onobrychis mazanderanica Rech.f.
  • Onobrychis megalobotrys Aitch. & Hemsl.
  • Onobrychis megaloptera Kovalevsk.
  • Onobrychis megataphros Boiss.
  • Onobrychis melanotricha Boiss.
  • Onobrychis mermuelleri Podlech & Rech.f.
  • Onobrychis meschetica Grossh.
  • Onobrychis meshhedensis (Širj. & Rech.) Ranjbar
  • Onobrychis michauxii DC.
  • Onobrychis micrantha Schrenk
  • Onobrychis microptera Baker
  • Onobrychis montana DC. – sparceta górska
  • Onobrychis nemecii Sirj.
  • Onobrychis nikitinii Orazm.
  • Onobrychis novopokrovskii Vassilcz.
  • Onobrychis nummularia Boiss.
  • Onobrychis oxyodonta Boiss.
  • Onobrychis oxyptera Boiss.
  • Onobrychis oxytropoides Bunge
  • Onobrychis pallasii (Willd.) M.Bieb.
  • Onobrychis pallida Boiss. & Kotschy
  • Onobrychis paucidentata Pomel
  • Onobrychis persica Sirj. & Rech.f.
  • Onobrychis petraea (Willd.) Fisch.
  • Onobrychis pindicola Hausskn.
  • Onobrychis plantago Bornm.
  • Onobrychis poikilantha Rech.f.
  • Onobrychis psoraleifolia Boiss.
  • Onobrychis ptolemaica (Delile) DC.
  • Onobrychis ptychophylla Sirj. & Rech.f.
  • Onobrychis pulchella Schrenk
  • Onobrychis pyrenaica (Sennen) Sirj.
  • Onobrychis radiata (Desf.) M.Bieb.
  • Onobrychis rechingerorum Wendelbo
  • Onobrychis reuteri Leresche
  • Onobrychis ruprechtii Grossh.
  • Onobrychis samanganica Rech.f.
  • Onobrychis saravschanica B.Fedtsch.
  • Onobrychis sauzakensis Sirj. & Rech.f.
  • Onobrychis saxatilis (L.) Lam. – sparceta skalna
  • Onobrychis schahuensis Bornm.
  • Onobrychis schuschajensis O.D.Agajeva
  • Onobrychis scrobiculata Boiss.
  • Onobrychis sennenii Sirj.
  • Onobrychis shahpurensis Rech.f.
  • Onobrychis sintenisii Bornm.
  • Onobrychis sirdjanicus Parsa
  • Onobrychis sojakii Rech.f.
  • Onobrychis sphaciotica Greuter
  • Onobrychis spinosissima Baker
  • Onobrychis splendida Rech.f. & Podlech
  • Onobrychis stenorhiza DC.
  • Onobrychis stewartii Baker
  • Onobrychis subacaulis Boiss.
  • Onobrychis subnitens Bornm.
  • Onobrychis supina (Vill.) DC.
  • Onobrychis susiana Nabelek
  • Onobrychis szovitsii Boiss.
  • Onobrychis talagonica Rech.f.
  • Onobrychis tavernieraefolia Boiss.
  • Onobrychis tesquicola Krytzka
  • Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv.
  • Onobrychis transcaspica V.V.Nikitin
  • Onobrychis transcaucasica Grossh.
  • Onobrychis vaginalis C.A.Mey.
  • Onobrychis vanensis (Hedge) Ponert
  • Onobrychis vassilczenkoi Grossh.
  • Onobrychis verae Sirj.
  • Onobrychis viciifolia Scop. – sparceta siewna
  • Onobrychis wettsteinii Nabelek

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. ↑ a b Onobrychis. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-04-10].
  4. ↑ a b Onobrychis. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-04-10].
  5. ↑ a b c d e f Langran Xu & Byoung-Hee Choi: Onobrychis Miller. W: Flora of China [on-line]. [dostęp 2014-04-10].
  6. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 130. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 236. ISBN 83-7079-778-4.
  9. ↑ Genus: Onobrychis Mill.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
  10. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Onobrychis (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-10].

Media użyte na tej stronie