Spawęki
| Pedipalpi | |
| Börner, 1904 | |
 Damon johnstoni z rzędu tępoodwłokowców | |
 Thelyphonus spp. z rzędu biczykoodwłokowców | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| (bez rangi) | Pantetrapulmonata |
| (bez rangi) | Tetrapulmonata |
| (bez rangi) | Schizotarsata |
| (bez rangi) | spawęki |
Spawęki[1][2], nogogłaszczkowce[2] (Pedipalpi) – wyróżniany przez część autorów takson pajęczaków o niepewnym monofiletyzmie. Należy tu około 500 opisanych gatunków zasiedlających głównie strefę tropikalną i subtropikalną[1].
Taksonomia
Spawęki obejmują trzy współcześnie rozpoznawane rzędy[1]:
- tępoodwłokowce (Amblypygi)
- biczykoodwłokowce (Thelyphonida, Uropygi s.s.)
- rozłupnogłowce (Schizomida)
Pierwszy z nich określany bywa jako spawęki pająkokształtne, a pozostałe łączone w spawęki skorpionokształtne[2] (Camarostomata[3], Uropygi s.l.[4]).
Kladogram Tetrapulmonata według Schultza (2007)
|
Takson Pedipalpi wprowadzony został w 1904 roku przez Carla J.B. Börnera[5]. W pierwszej połowie XX wieku był w powszechnym użyciu. Klasyfikowany był w randze rzędu. Później jednak pojawiła się hipoteza, że tępoodwłokowce są bliżej spokrewnione z pająkami niż pozostałymi spawękami. W związku z tym rozbito Pedipalpi na 3 rzędy, z których tępoodwłokowce łączono z pająkami w klad Labellata. Monofiletyzm Labellata potwierdzały analizy filogenetyczne przeprowadzone przez P. Weygoldta i H.F. Paulusa w 1979 roku, L. van der Hammena w 1989 roku oraz W.C. Wheelera i C.Y. Hayashi w 1998 roku. Według każdej z nich Labellata stanowiły jako całość grupę siostrzaną dla kladu złożonego z biczykoodwłokowców i rozłupnogłowców. Tymczasem w 1987 roku W.A. Shear i współpracownicy zwrócili uwagę na podobieństwa między Amblypygi i Uropygi. Kolejne podobieństwa wykazał J.W. Schultz w pracach z 1989, 1990 i 1999 roku[4]. W 2002 roku ukazała się analiza filogenetyczna G. Giribeta i innych, która wskazywała na istnienie kladu Pedpipalpi kosztem Labellata[3]. W badaniach filogenetycznych Schultza z 2007 roku spawęki zostały rozpoznane jako grupa, której monofiletyzm jest dobrze udowodniony[4]. Z wynikami Schultza nie zgadza się J. Haupt: na podstawie analizy budowy szczękoczułków doszedł on do wniosku, że tępoodwłokowce są grupą siostrzaną pająków, a termin Pedipalpi powinien zostać odrzucony[6].
Opis
Do wspólnych cech spawęk należą m.in. chwytne nogogłaszczki o biodrach zmodyfikowanych celem wsparcia zewnętrznych mięśni gardzielowych, czułkowate odnóża pierwszej pary, odnóża kroczne o asymetrycznych mięśniach zginaczach stawu udowo-rzepkowego, odnóża par 2–4 z trzema członami końcowymi stóp[4].
Przypisy
- ↑ a b c Marek Żabka: Rząd: biczykoodwłokowce – Thelyphonida (Uropygi), rząd: rozłupnogłowce – Schizomida, rząd: tępoodwłokowce – Amblypygi. W: Zoologia: Stawonogi. Czesław Błaszak (red. nauk.). T. 2. Cz. 1: Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16568-0.
- ↑ a b c spawęki, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-09-16].
- ↑ a b Gonzalo Giribet, Gregory D. Edgecombe, Ward C. Wheeler, Courtney Babbitt. Phylogeny and systematic position of Opiliones: a combined analysis of chelicerate relationships using morphological and molecular data. „Cladistics”. 18, s. 5–70, 2002.
- ↑ a b c d Jeffrey W. Schultz. A phylogenetic analysis of the arachnid orders based on morphological characters. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 150, s. 221–265, 2007.
- ↑ Carl Julius Bernhard Börner. Beiträge zur Morphologie der Arthropoden. I. Ein Beitrag zur Kenntnis der Pedipalpen. „Zoologica (Stuttgart)”. 42, s. 1–174, 1904.
- ↑ Joachim Haupt. Chelicerae of arachnids: facts and fiction. „Arthropoda Selecta”. 18 (1–2), s. 17–19, 2009.
Media użyte na tej stronie
West african tailless whip-scorpion Damon johnstoni (=Titanodamen johnstoni; Arachnida: Amblypygi)
Schizomus crassicaudatus, one of the Pedipalpi. Lateral view of a male. II to VI, the prosomatic appendages, the first being concealed; 5, the fifth, and 11, the eleventh tergites of the opisthosoma; pa, the conical post-anal lobe.
(Original drawing by Pickard—Cambridge, directed by Pocock.)
Coloured engraving of two whip scorpions: Thelyphonus giganteus (fig. 768, =Mastigoproctus giganteus) and Thelyphonus rufipes (fig. 769, =Thelyphonus caudatus).