Speuzyp

Speuzyp z Aten na rycinie z XVII wieku

Speuzyp z Aten (stgr. Σπεύσιππος, Speusippos) (ur. ok. 410 p.n.e. w Atenach, zm. 339 p.n.e. w Atenach) – starożytny filozof i matematyk, siostrzeniec Platona i drugi scholarcha jego Akademii^[1].

Życie

Poza żywotem napisanym przez Diogenesa Laertiosa nie mamy wielu źródeł o życiu i myśli Speuzypa. Ur. ok. 410 p.n.e. Był synem siostry Platona, Potone. Wychowanek Akademii, po śmierci Platona został jej scholarchą (347 p.n.e.) - funkcję tę pełnił przez osiem lat (do 339/338 p.n.e.), tj. aż do śmierci.

Diogenes Laertios i cała dawna tradycja interpretacji myśli Speuzypa, z którego pism zachowały się skądinąd tylko nieliczne fragmenty, mówi nam, że był on w odróżnieniu od Arystotelesa wiernym kontynuatorem myśli platońskiej. Obecnie jednak uczeni uważają, że odrzucał on platońską teorię idei, wielu stara się też wykazać, że filozofia Arystotelesa jest bardziej zgodna z filozofią Platona niż podkreślająca swoją "ortodoksję" epigońska filozofia Akademii po jego śmierci. Wydaje się jednak, że Speuzyp zachował (wyrażoną w haśle Akademii "Niech nikt tu nie wchodzi, kto nie zna geometrii!") specyficzne dla myśli platońskiej zainteresowanie matematyką, które Arystoteles zatracił.

Sprawa różnic między filozoficznymi poglądami Arystotelesa i Speuzypa wplątana jest w niejasny (a być może pełen intryg) przebieg objęcia scholarchatu przez Speuzypa - sugeruje się, że Arystoteles sam chciał objąć tę godność, lecz gdy objął ją siostrzeniec Platona, obraził się głęboko i założył własną szkołę - Lykeion. Często uważa się Speuzypa za filozofa miernego, istnieją jednak (wysuwane przez myśl, którą można nazwać neokartezjańską) pewne tendencje do rehabilitacji Speuzypa, a nawet deprecjacji znaczenia Arystotelesa.

Metafizyka

Nauka o przedmiotach inteligibilnych

Speuzyp wydaje się odrzucać lub przynajmniej znacznie upraszczać platońską naukę o ideach, czyni to jednak inaczej niż Arystoteles. Arystoteles chce wykazać fikcyjność idei, Speuzyp chce w przypominający pitagoreizm sposób przenieść wiele funkcji, które u Platona pełnią idee na byty matematyczne, unikając w ten sposób wielu problemów, które wywołuje skrajny realizm pojęciowy. Arystoteles w następujący sposób referuje pogląd Speuzypa:

Są to zaś ci filozofowie, którzy sądzą, że idee nie istnieją ani w sensie absolutnym, ani jako utożsamione z pewnymi liczbami, którzy natomiast utrzymują, że przedmioty matematyczne istnieją, a liczby są pierwszymi z istniejących rzeczy.

Nauka o poziomach rzeczywistości

Arystoteles podaje, że Speuzyp wyróżnia 4 poziomy rzeczywistości:

1. matematyczne liczby
2. geometryczne wielkości
3. duszę
4. rzeczy zmysłowe

(zob. Metafizyka, Z 2, 1028 b 18 i nn.)

Dla każdego poziomu rzeczywistości Speuzyp ma przyjmować innego rodzaju zasadę. W ten sposób Speuzyp ma odrzucać tradycyjną w filozofii starożytnej zasadę jedności (np. dobro u Platona) - Arystoteles krytykuje taką wizję rzeczywistości, porównując ją do "źle napisanej tragedii" (ze względu na zawartą w niej niespójność programową).

Etyka

W związku z odrzuceniem platońskiego dobra jako zasady rzeczywistości, obecności pism etycznych na liście pism Speuzypa u Diogenesa Laertiosa i przekazem Klemensa Aleksandryjskiego etykę Speuzypa interpretuje się jako krok w kierunku "skierowanej na szczęście" etyki hellenistycznej - mimo zachowania wielu elementów platońskich. Zachowane fragmenty mówią, że Speuzyp uważa cnotę za najwyższe dobro dostępne człowiekowi (przy czym uznaje także dobra niższe takie jak zdrowie) i polemizuje z koncepcją Eudoksosa, który za takie dobro uznaje przyjemność. Speuzyp jako pierwszy formułuje też hellenistyczną koncepcję szczęścia jako zgodności z naturą.

Zbiory fragmentów

Z wymienionych przez Diogenesa Laertiosa 30 dzieł Speuzypa zachowały się tylko nieliczne fragmenty. Fragmenty te oraz wszystkie wzmianki o Speuzypie u innych autorów gromadzą zbiory:

• Paul Lang, De Speusippi academici scriptis accedunt fragmenta, Bonn 1911 (2 wyd. Frankfurt 1964)
• Margherita Isnardi Parente, Speusippo: Frammenti; Edizione, traduzione e commento, Istituto Italiano per gli Studi Filosofici, Napoli 1980
• Leonardo Tarán, Speusippus of Athens. A Critical Study with a Collection of the Related Texts and Commentary, Brill, Leiden 1982

Przypisy

Linki zewnętrzne

• RussellR. Dancy RussellR., Speusippus, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 20 grudnia 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16]  (ang.).
• Żywot Speuzypa pióra Diogenesa Laertiosa. classicpersuasion.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-17)]. (ang.)