Spirydion Ostaszewski
 Ostoja | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | Michał Ostaszewski |
| Matka | Wiktoria Czarnowska |
| Żona | Róża Jadwiga Maria Bujalska |
| Dzieci | Maria Serafina Ostaszewska |
Spirydon (Spirydion) Ostaszewski herbu Ostoja (ur. 1798, zm. 1875) – polski hipolog, zbieracz podań i legend ludowych, uczestnik powstania listopadowego, prototyp sienkiewiczowskiego Podbipięty z powieści Ogniem i mieczem.
Życiorys
Urodził się w 1798 roku w miejscowości Tiutki (Тютьки(ukr.)) koło Winnicy, w guberni podolskiej[1] w szlacheckiej rodzinie Ostaszewskich herbu Ostoja, jako syn Michała Ostaszewskiego, chorążego wojsk koronnych, i Wiktorii z Czarnowskich herbu Grabie.[2] Na chrzcie otrzymał imiona Spirydon Feliks. Jego rodzice posiadali majątek Myszarówka w pow. hajsyńskim na Podolu[3]. Ukończył szkoły w Winnicy i Liceum Krzemienieckie. Następnie został wybrany sędzią ziemskim hajsyńskim[4].
Po wybuchu powstania listopadowego wybrał ze swej stadniny w Myszarówce 50 koni, uzbroił 50 jeźdźców i udał się do Królestwa, by wziąć udział w powstaniu. Wraz z bratem, Eustachym, służył w drugim pułku ułanów. Jako podporucznik, był dowódcą plutonu w szwadronie jazdy korpusu gen. Dwernickiego. Odznaczył się w bitwach pod Poryckiem i Boremlem.
Był to „tęgi ułan w korpusie Dwernickiego, sławny z nadzwyczajnej siły i waleczności; gdzie się zjawił na swym dzielnym koniu pękały szable, lance, spadały głowy nieprzyjacielskie; ślady swego pochodu okrywał trupami.”[5]
W październiku 1831 r., po kapitulacji twierdzy zamojskiej, w obronie której wziął udział, dostał się do niewoli rosyjskiej. Był więziony w Żytomierzu i Kamieńcu Podolskim. Ukazem carskim z 21 grudnia 1831 dobra Ostaszewskiego w powiecie hajsyńskim na Podolu zostały w karę za udział w "polskim buncie" skonfiskowane.[6]
Prototyp Podbipięty
Współczesny mu pamiętnikarz Franciszek Kowalski napisał, że był znany z nadzwyczajnej siły i “szatańskiej odwagi.” Średniego wzrostu, o szerokich barkach i plecach, atletycznej budowy ciała, włosy miał jasne, czoło szerokie, oczy błękitne, twarz białą rumianą, wąs zawiesisty, “wejrzenie łagodne, w którym malowała się jednak pewność siebie, głos tak potężny, że go w największym hałasie można było wyraźnie usłyszeć”[7].
„Należał do rzędu dawnych szlechecko-rycerskich typów, do rzędu niezwyczajnych postaci, jakie tylko Polska wydawać mogła”, pisała o nim w 1875 „Gazeta Narodowa”'. „Olbrzymiej budowy […] ze strasznem wejrzeniem prawdziwego rycerza, który nie zna niebezpieczeństwa i gardzi śmiercią, postrachem był nieprzyjaciół. Gdzie się zjawił na dzielnym koniu, pusto się robiło dokoła. Rąbał na prawo, na lewo. Pękały lance, szable nieprzyjacielskie, spadały głowy…”.
Znawca twórczości Henryka Sienkiewicza, Kazimierz Ciałowicz, dowodził w artykule opublikowanym w 1936 r., że sylwetka Spirydona Ostaszewskiego posłużyła Sienkiewiczowi za zasadniczy wzór Longinusa Podbipięty i „prawie nic nie przemawia za tem, by nieznany bliżej Jerzy Podbipięta był prototypem bohatera Sienkiewicza o tem samem nazwisku”[8].
Znawca koni
„Namiętny lubownik koni” (według Encyklopedii Orgelbranda), był Ostaszewski właścicielem jednej z największych na Ukrainie stadnin koni i zaliczał się do wysokiej klasy znawców hodowli tych zwierząt. Wypowiadał się na tematy związane z hodowlą na łamach „Tygodnika Petersburskiego”. Ogłosił dwutomową pracę Miłośnik koni (Kijów 1852) oraz Wiadomość o stadach Wołynia, Ukrainy, Pobereża i Podola. Pozostawił też kilka obszernych prac w rękopisie: Lekarz koni przez obywatela Ukrainy, Uwagi nad rozprawą Eberharda o koniach i stadach Ukrainy, Podola i Wołynia, oraz podręcznik dla hodowców O koniu.
Autor opowiadań
Jego pasją było zbieranie ludowych bajek, pieśni, podań i legend. Poświęcił się badaniom języka i zwyczajów ludności wiejskiej Podola i Ukrainy. Gdy sam opowiadał podania i legendy, była to „deklamacya, w której nie tylko głos, lecz cała jego postawa, twarz, oczy, brwi, a nawet zawiesiste wąsy są w ruchu; cała dusza odbija się w jego fizyognomii.”[9]
Ogłosił drukiem w języku ukraińskim, łacińską czcionką, opowiadania Piv kopy kazok napysaw dlja vesoloho myra… (Wilno 1850) i „Piv sotni kazok” (Kijów 1851), w których odmalował ludowe tradycje. Zebrane przekazy ludowe publikował od 1848 r. na łamach wileńskiego Atheneum. Przekładał na język ukraiński wiersze poetów polskich. Był autorem dwutomowej pracy o charakterze etyczno-pedagogicznym Ojciec córkom (Kijów 1851–1852) i Nauczyciel swoich córek, a także prac historycznych (m.in. Uwagi nad rządami i ludami, oraz Słowo dziejów polskich, które opowiedział Walerian Wróblewski pod nazwiskiem przebranym Koronowicz, jak również Wspomnienia starych żołnierzy, opublikowane w periodyku „Tydzień”, Lwów 1878). Pisywał także utwory beletrystyczne, w tym powieści Garbata Teresia i Dwa Wesela. Był również autorem obszernego Pamiętnika, w którym dał wyraz swym konserwatywnym na ogół poglądom (fragmenty ogłosił Eustachy Iwanowski w tomie Pamiętniki polskie z różnych czasów, Kraków 1882, t. II, s. 592–671). Zajmował się także tłumaczeniami i krytyką.
Zesłaniec
Po utracie Myszarówki zamieszkał w 1854 r. w Awratynie, wsi należącej poprzednio do Prota Potockiego, położonej 7 km. na pd.-wsch. do Lubaru.[10] Podejrzany o udział w powstaniu styczniowym 1863 r., został zesłany do Tobolska. Po powrocie z zesłania w roku 1869 zajął się zbieraniem składek na fundusz umożliwiąjący nabywanie dóbr ziemskich powracającym z zesłania sybirakom. Pod koniec życia napisał jeszcze Naukę dla młodzieży opartą na przykładach z Pisma Św., którą rozesłał do gimnazjów guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej.
Zmarł w Awratynie dnia 25 kwietnia 1875.
Z małżeństwa z Różą Jadwigą Marią Bujalską, córką Mikołaja Bujalskiego i N. Józefowicz-Hlebickiej, pozostawił córkę Marię Ostaszewską (zmarłą w 1905 r. w Awratynie), filantropkę, która poświęciła się wychowywaniu sierot i pomocy ubogim[11].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ https://geneteka.genealodzy.pl
- ↑ Bliscy jego krewni od strony żony, dwaj bracia Czarnowscy: Łukasz, marszałek humański, i Alojzy, marszałek hajsyński, „z miernej ojczystej fortuny swą czynna pracą, rozumną gospodarką bez uciemiężenia poddanych, doszli do znakomitej fortuny” (Aleksander Groza, Mozaika kontraktowa. Pamiętnik z roku 1851, Wilno 1857, s. 176).
- ↑ Myszarówka należała do parafii Tarnówka (dziś: Misharovka – Teplitsky region – Vinnitskaya oblast / Мишарівка [Мишаровка] – Теплицький район – Вінницька область). Poprzednio wchodziła w skład kluczu teplickiego rodziny Potockich.
- ↑ W swoim pamiętniku tak pisze o przodkach: „Wiedz tedy mój czytelniku, kto ci pisze ten pamiętnik – oto 60-letni szlachcic niemieszanej krwi polskiej, którego dziad Józef syn Franciszka zabitego w wojnie szwedzkiej wraz z ojcem swoim Andrzejem, z czterema synami walczył w konfederacji barskiej i sam z dwoma synami zginął, dwóch zostało i to z bliznami. Jeden z pozostałych synów jego, Michał, był moim ojcem i miał tę pociechę, że dwóch synów jego legło w 1831 r. za sprawę ojczystą; trzeci, Twój uniżony sługa, mój Czytelniku, pięć razy ranny, pozostał żywym i pisze Ci niniejszy pamiętnik. Na mnie już ta linia Ostaszewskich się kończy, córka mi została”. (Spirydion Ostaszewski, Pamiętnik, Biblioteka Ossolineum, Wrocław, sygn. 13292). „Gazeta Warszawska” informowała w 1850, że „Najjaśniejszy Pan zatwierdzić raczył zdanie Rady Państwa w Cesarstwie, uznając za szlachtę Spirydjona Ostaszewskiego i córkę jego Marię-Serafinę (2ga imion) Ostaszewską.” Zob. Gazeta Warszawska Nr 109 z 24 kwietnia 1850.
- ↑ Życiorysy uczestników Powstania Listopadowego zebrane na pamiątkę obchodu jubileuszowego pięćdziesięcioletniej rocznicy tego powstania, wyd. Onufry Hieronim Kunaszowski, Lwów 1880, s. 46.
- ↑ "Stosownie do Ukazu 21 grudnia 1831 r., nałożone zostają w Podolskiey guberni araszta na dobra piniżey wymienionych osób, z powodu ich uczestnictwa w Polskim buncie: Hrabiów Augusta i Maurycego Potockich 3168 d. w kluczu Samanowskim, Hr. Karola Potockiego 241 dusz w Bałtskim powiecie; Obyw. Antoniego Podgorskiego 838 d. w Haysyńskim powiecie; Hr. Wincentego Tyszkiewicza 25 dusz w Bałtskim powiecie; Eustachego i Spirydona Ostaszewskich, 256 dusz w Haysyńskim powiecie […]", zob.: "Kuryer Litewski", nr 21 z dn. 17 lutego 1832 r., str. 2
- ↑ Franciszek Kowalski, Pamiętnik, t. 2, Kraków 1859, s. 131–132.
- ↑ Kazimierz Ciałowicz, Pierwowzór Longinusa, w: Prosto z mostu: tygodnik literacko-artystyczny, nr 18 (72) z 3 maja 1936.
- ↑ Spirydyon Ostaszewski w: Tygodnik Illustrowany, Nr 192, 30 maja 1863, s. 215.
- ↑ obecnie: Avratin – Lyubarsky region – Zhitomirskaya oblast/Авратин – Любарський район – Житомирська область
- ↑ 'Kazimierz Pułaski, Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, t. 1, Warszawa 1911, s. 147–148.
Bibliografia
- Polski Słownik Biograficzny, t. 24, s. 458–459.
- Encyklopedyja Powszechna, t. 20, Warszawa 1865, s. 140–141: Ostaszewski (Spirydyjon)
- Robert Bielecki, Słownik biograficzny oficerów Powstania Listopadowego, t. 3, Warszawa 1998, s. 245.
- Wyjątki z pamiętników Spirydona Ostaszewskiego w: (Eustachy Iwanowski), „Pamiątki polskie z różnych czasów przez E. Helleniusza, t. 2, Kraków 1882 str. 592-671
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
OSTASZEWSKI Spiridon – Ojciec córkom. T. 1-2. Kijów 1851-1852
OSTASZEWSKI Spirydon – Piu kopy kazok. Napisau ... dla wesołoho Mira. Wilno 1850. Drukiem N. Glüksberga. 16d, s. 200, [2].
Spirydon Ostaszewski, Miłośnik koni
Book cover in Polish from 1888: Teofil Ostoja Ostaszewski, "Sto bajek", Spirydion Ostoja Ostaszewski, Sto bajok"