Spirytus mydlany

Spirytus mydlany (łac. saponis kalini spiritus FP XII[1], syn. solutio saponis spirituosa, spiritus saponis kalini, zwykły spirytus mydlany[a]) – preparat galenowy do użytku zewnętrznego, sporządzany według przepisu farmakopealnego. W Polsce na stan obecny (2021) skład określa szczegółowa monografia narodowa ujęta w t. 3 Farmakopei Polskiej XII. Spirytus mydlany jest roztworem mydła potasowego w stężonym etanolu z dodatkiem olejku lawendowego. Gęstość od 0,917 g/ml do 0,924 g/ml.[2]

przepis z Farmakopei Polskiej XII (2020)
mydło potasowe50 cz.
etanol 96%49 cz.
olejek lawendowy1 cz.

Mydło rozpuścić w 40 cz. etanolu, dodać olejku lawendowego rozpuszczonego w 9 cz. etanolu, zmieszać, pozostawić 24 h i przesączyć.

Spirytus mydlany znajduje zastosowanie w recepturze aptecznej jako surowiec farmaceutyczny do przygotowania płynnych postaci leku, m.in. roztwory dziegciu sosnowego i proderminy do mycia skóry głowy (głównie w leczeniu łuszczycy), a także per se jako środek odtłuszczający, myjący, ułatwiający odklejanie resztek opatrunków. Jest składową ciekłego opodeldoku[3].

Obecnie spirytus mydlany może być sporządzany wyłącznie w zakresie receptury aptecznej. Dawniej, do końca lat 90. był produkowany przemysłowo w Laboratorium Galenowym Cefarm Szczecin[4]

Historia

Skład i metoda przygotowania preparatu na przestrzeni lat ulegały zmianom.

Skład według Farmakopei Polskiej II (1937)[5] i III (1954)[6]
olej lniany30 cz.
wodorotlenek potasu5 cz.
woda oczyszczona8 cz.
etanol 95%9 cz.

Preparat wykonywano dwuetapowo: przez zmydlenie oleju lnianego roztworem wodorotlenku potasowego (mydło potasowe otrzymane ex tempore, a następnie rozpuszczenie w rozcieńczonym etanolu).

II etap
olejek lawendowy1 cz.
woda oczyszczona20 cz.
etanol 95%27 cz.

Skład według Farmakopei Polskiej IV nieznacznie różnił się od obecnie obowiązującego – z tym, że zalecane było mydło potasowe świeżo przyrządzone (recente paratum)[7]:

Skład według Farmakopei Polskiej IV (1970)
mydło potasowe50 cz.
etanol 95%50 cz.
olejek lawendowy1 cz.

Mydło potasowe, świeżo przyrządzone, zmieszać z 42 cz. etanolu 95%, dodać olejku lawendowego rozpuszczonego w 8 cz. etanolu, dokładnie wymieszać i pozostawić na kilka dni do całkowitego rozpuszczenia. W razie potrzeby przesączyć.

W Polsce dawniej był także sporządzany niefarmakopealny skład spirytusu mydlanego z dodatkiem olejku jałowcowego, zamiast lawendowego[8].

Jeden z obecnych synonimów „zwykły spirytus mydlany” nawiązuje dla odróżnienia do opisanego także w Farmakopei Polskiej II spiritus saponatus o następującym składzie[9]:

Skład spiritus saponatus
olej z oliwek (oliwa) (ol. Olivae, syn. ol. Olivarum)6 cz.
ług potasowy 15% (kalium hydricum solutum)7 cz.
alkohol etylowy 90% v/v (spiritus)[b]30 cz.
woda oczyszczona (aqua purificata)17 cz.

W innych krajach (np. w Niemczech) rozróżnia się aż trzy różne składy spirytusu mydlanego:

  • spiritus saponatus – Seifenspiritus (według DAC 2005; ze zmydlonego oleju z oliwek – sapo kalinus oleaceus)[10][11][12]
  • spiritus saponis kalini – Kaliseifenspiritus (według DAB 6; mydło potasowe 50 cz., 90% etanol 50 cz.), bez dodatku olejku lawendowego[13]
  • spiritus saponis kalini hebra (według EB 6; mydło potasowe 66 cz., 90% etanol 33,8 cz., olejek lawendowy 0,2 cz.)[14][15]

Uwagi

  1. ↑ Synonim „zwykły” odróżniający od spirytusu mydlanego zmydlonego olejem oliwkowym (Farmakopea Polska II 1937 ↓, s. 812).
  2. ↑ Farmakopea Polska II 1937 ↓, s. 806 wskazuje na stężenie etanolu 90% objętościowych.

Przypisy

  1. ↑ Farmakopea Polska XII 2020 ↓, monografia szczegółowa Saponis kalini spiritus, s. 4556.
  2. ↑ FP XII. tom 3 str. 4686 > BADANIA > Gęstość względna.
  3. ↑ Farmakopea Polska XII 2020 ↓, monografia szczegółowa Spiritus saponato-camphoratus, s. 4461.
  4. ↑ "Informator Produktowy" (1998 r.) Laboratorium Galenowe PZF Cefarm Szczecin, ul. płk. S.Więckowskiego 1/2 70-411 Szczecin (drukowany), poz. 18. Był to ostatni informator. Laboratorium Galenowe zlikwidowano w 1999 r.
  5. ↑ Farmakopea Polska II 1937 ↓, monografia szczegółowa Spiritus Saponis kalini, s. 812.
  6. ↑ Farmakopea Polska III 1954 ↓, monografia szczegółowa Spiritus Saponis kalini, s. 577.
  7. ↑ Farmakopea Polska IV 1970 ↓, monografia szczegółowa Spiritus Saponis kalini, s. 446.
  8. ↑ Tadeusz Lesław Chruściel, Kornel Gibiński, Leksykon Leków, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1991, s. 515, ISBN 83-201-1500-0, OCLC 834082693.
  9. ↑ Farmakopea Polska II 1937 ↓, monografia szczegółowa Spiritus saponatus, s. 817.
  10. ↑ Deutscher Arzneimittel-Codex 2005 (DAC 2005) – Neues Rezeptur-Formularium (DAC/NRF) str. 268 > monografia Seifenspiritus.
  11. ↑ Gelnische Übungen 2011 str. 447.
  12. ↑ Deutsches Arzneibuch. 6. Ausgabe 1926 (DAB 6) > str.353 > monografia szczegółowa – Spiritus saponatus – Seifenspiritus – monografia powtórnie zamieszczona w DAC 2005.
  13. ↑ Deutsches Arzneibuch. 6. Ausgabe 1926 (DAB 6) > str.354 > monografia szczegółowa – Spiritus Saponis kalini – Kaliseifenspiritus.
  14. ↑ Deutsche Arzneitaxe 1924 r. – s. 95 > Spiritus Saponis kalini „Hebra”.
  15. ↑ Ergänzungsbuch 6 zum DAB, Erg.-B. 6, 1941 (EB 6), Monografia szczegółowa Hebrascher Kaliseifenspiritus Spiritus Saponis Kalini „Hebra” – s. 463.

Bibliografia