Spodouste

Spodouste
Elasmobranchii[1]
Bonaparte, 1838
Żarłacz tępogłowy
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	chrzęstnoszkieletowe
Podgromada	spodouste
Synonimy
Plagiostomi Plagiostomata Selachia

Spodouste^[2], blaszkoskrzelne^[2] (Elasmobranchii, z gr. elasma – blaszka, branchia – skrzela) – podgromada drapieżnych ryb chrzęstnoszkieletowych (Chondrichthyes), obejmująca około 950 gatunków, w większości morskich.

Cechy charakterystyczne

Otwór gębowy i nozdrza umiejscowione w spodniej części głowy. Od 5–7 par szczelin skrzelowych. Brak wieczka skrzelowego. Szczeliny skrzelowe otwierają się każda z osobna. Pierwsza szczelina skrzelowa może tworzyć tryskawkę lub zarasta. U większości gatunków występują ostre zęby ułożone w szeregi. Skórę większości gatunków pokrywają drobne łuski plakoidalne lub ząbki skórne, które budową zbliżone są do budowy zębów. Nie nachodzą one na siebie, jak u ryb kostnoszkieletowych. Ich zewnętrzna warstwa jest homologiczna do szkliwa zębów. Płetwa lub płetwy grzbietowe oraz zawarte w nich kolce (jeśli występują) są sztywne i nieruchome. W tkankach spodoustych utrzymywane jest wysokie stężenie mocznika, który także jest wydalanym metabolitem białek. Ryby te mają stek^[2].

Samce mają zmodyfikowaną płetwę brzuszną (pterygopodium), w celu wprowadzania plemników do dróg rodnych samicy. Spodouste są przeważnie jajorodne. Prowadzą drapieżniczy tryb życia, kierując się węchem i wzrokiem^[3].

Spodouste dzielą się na dwie zasadnicze grupy różniące się kształtem ciała. Do pierwszej grupy zaliczane są rekiny – ryby o kształcie wrzecionowatym, typowym dla znakomitych pływaków. Drugą grupę tworzą płaszczki – ryby o ciele silnie spłaszczonym grzbietobrzusznie. Są to ryby pływające stosunkowo wolno, prowadzące przydenny tryb życia.

Kształt ciała rekina (wrzecionowate ciało, szczeliny skrzelowe po bokach, płetwy piersiowe nie sięgają głowy)	Kształt ciała płaszczki (ciało spłaszczone grzbietobrzusznie, szczeliny skrzelowe po stronie brzusznej, płetwy piersiowe zachodzą na boki głowy)

Klasyfikacja

© Raimond Spekking / CC BY-SA 4.0 (via Wikimedia Commons)

Potamotrygon motoro

We wcześniejszych klasyfikacjach podgromada była dzielona na^[4]:

• wymarłe prażarłacze
• płaszczkokształtne
• rekinokształtne

Współczesne klasyfikacje obejmują więcej taksonów wymarłych. Joseph S. Nelson^[3] wyróżnił w obrębie spodoustych kilka słabo poznanych taksonów o niepewnej pozycji (†Plesioselachus, †Squatinactiformes i †Protacrodontiformes) oraz 3 infragromady:

• wymarłe Cladoselachimorpha
• wymarłe Xenacanthimorpha
• Euselachii – współczesne rekiny i płaszczki oraz spokrewnione z nimi taksony kopalne:
  • wymarłe Ctenacanthiformes
  • wymarłe Hybodontiformes
  • Neoselachii – „nowożarłacze, nowoczesne spodouste”^[5]

Filogeneza chrzęstnoszkieletowych według M. J. Bentona (2005) Vertebrate Palaeontology

Współcześnie żyjące Euselachii grupowane są w taksonie Neoselachii, obejmującym rekiny i płaszczki:

Neoselachii:

• Selachii – bokoszpare^[6]
  • Galeomorphi
    • Heterodontiformes – rogatkokształtne
    • Orectolobiformes – dywanokształtne
    • Lamniformes – lamnokształtne
    • Carcharhiniformes – żarłaczokształtne
  • Squalomorphi
    • Hexanchiformes – sześcioszparokształtne
    • Echinorhiniformes
    • Squaliformes – koleniokształtne
    • Squatiniformes – raszplokształtne
    • Pristiophoriformes – piłonosokształtne
• Batoidea (płaszczki s.l.)
  • • Torpediniformes – drętwokształtne
    • Pristiformes – piłokształtne
    • Rajiformes – rajokształtne
    • Myliobatiformes – orleniokształtne

L. Compagno wyróżniał jeszcze rząd Rhiniformes^[7].

Żarłacz tygrysi (Galeocerdo cuvier)

Zobacz też

• Rekiny
• Płaszczki
• Zrosłogłowe
• Ryby – wykaz rodzin

Przypisy

Bibliografia

• Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
• Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-2103-7.