Sporysz
Sporysz – przetrwalnik pasożytniczego grzyba buławinki czerwonej (Claviceps purpurea) z rodziny Clavicipitaceae. Grzyb ten atakuje około 400 gatunków roślin z rodziny wiechlinowatych (Poaceae) wywołując chorobę zwaną sporyszem zbóż i traw[1].
Sporysz zawiera wiele alkaloidów – ergotaminę[2], ergotynę[2], ergokrystynę[2], ergobazynę, aminokwasy: tyrozynę, tryptofan, histydynę, leucynę, kwas asparaginowy, betainę i aminy biogeniczne: histaminę i tyraminę, i inne.
Dawniej domieszka sklerot (przetrwalników) sporyszu w ziarnach zbóż i dalej w mące stosowanej do spożycia była przyczyną halucynacji, przykurczów mięśni, prowadzących z powodu niedokrwienia do martwicy tkanek (w szczególności kończyn). Zatrucie sporyszem, czyli ergotyzm, było dawniej określane jako „ogień świętego Antoniego” lub „święty ogień” i prowadziło wielokrotnie do masowych halucynacji i zgonów[3][2], np. w 994 r. w Akwitanii zmarło z tego powodu ok. 40 tys. ludzi[3][4][5][6], a w roku 1951 u wielu mieszkańców francuskiej wsi Pont-Saint-Esprit wystąpiły halucynacje, a śmierć poniosło 7 osób[4]. Był i jest również stosowany jako środek wczesnoporonny i przeciwmigrenowy. Obecnie sporysz prawie nie występuje w zbożach dzięki programom ochrony roślin i oczyszczeniu materiału siewnego.
W dawnej farmacji i zielarstwie sporysz był nazywany Secalis mater[2], Secale cornutum[2] i Calcar[2]. Wykorzystywano go szeroko w ginekologii i położnictwie. W postaci proszków leczniczych używano go w leczeniu krwawień z dróg rodnych, a w postaci ekstraktów płynnych i nalewek na mięśniaki macicy[2]. Przy pomocy przetworów z przetrwalników buławinki czerwonej przeprowadzano również aborcję[2].
Dziś wykorzystuje się go przy produkcji LSD, jako źródło ergotaminy.
Zobacz też
- spor (sporysz) – demon z mitologii słowiańskiej, będący personifikacją płodności i plenności
Przypisy
- ↑ Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, s. 272–274, ISBN 978-83-09-01077-7.
- ↑ a b c d e f g h i Aleksander Smakosz, The Usage of Ergot (Claviceps purpurea (fr.) Tul.) in Obstetrics and Gynecology: A Historical Perspective, Wiktoria Kurzyna, Michał Rudko, Mateusz Dąsal, „Toxins”, 13 (7), 2021, DOI: 10.3390/toxins13070492 [dostęp 2021-08-01].
- ↑ a b P.W. van Dongen, A.N. de Groot. History of ergot alkaloids from ergotism to ergometrine. „Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol”. 60 (2), s. 109–116, 1995. DOI: 10.1016/0028-2243(95)02104-Z. PMID: 7641960.
- ↑ a b Michael I. Greenberg: Disaster! A Compendium of Terrorist, Natural, and Man-Made Catastrophes. Jones & Bartlett Learning, 2006, s. 89–90. ISBN 978-0-7637-3989-8.
- ↑ W. Migdał. Od zatruć pokarmowych do bezpiecznej żywności. „Przegląd hodowlany”, s. 22–27, 2010.
- ↑ Aleksander Drygas: „Święty Ogień” – ciężka choroba średniowiecza. Swiat-Zdrowia.pl. [dostęp 2015-10-08].
Bibliografia
- H.W. Eisfelder. Secale cornutum and the hallucinogenic drugs. „J Am Inst Homeopath”. 60 (5). s. 143–148. PMID: 5630444.
- P.W. van Dongen, A.N. de Groot. History of ergot alkaloids from ergotism to ergometrine. „Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol”. 60 (2), s. 109–116, 1995. DOI: 10.1016/0028-2243(95)02104-Z. PMID: 7641960.
Media użyte na tej stronie
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: Rasbak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
(nl: moederkoren op rogge) Claviceps purpurea on Secale cereale;
(c) Burgkirsch at german wikipedia, CC-BY-SA-3.0
de:Roggenkörner mit de:Mutterkorn verunreinigt